Bijna bij Cleopatra's graf
”Het zal wel weer, was mijn eerste reactie op het nieuws. Cleopatra is een merk dat goed verkoopt en waarmee je heel wat archeologisch onderzoek kunt financieren. Je haalt met haar altijd de voorpagina, dus er wordt al snel zoiets geroepen. Maar toen ik meer over de vondst las, zag ik toch dat het misschien zou kunnen. De opgraving is gedaan op vijftig kilometer ten westen van Alexandrië, nabij een Isis-tempel. De Ptolemaeïsche dynastie van Cleopatra liet zich vereren als op aarde verschenen goden, en de godin met wie zij zich associeerde was Isis. Daarnaast zeggen de archeologen munten te hebben gevonden met haar beeltenis. Dat is een aanwijzing dat het in elk geval een tombe uit haar tijd betreft. Het zou kunnen dat ze daar begraven ligt, maar het kan evengoed het graf van een rijke, machtige tijdgenoot zijn.”
Wie was Cleopatra ook al weer en waarom zijn we zo door haar gefascineerd?
“Ons beeld van Cleopatra is dat van een Egyptische koningin, een oosterse, verleidelijke vrouw die grote mannen ten val bracht. Dat imago is geschapen door de aartsvijand van haar echtgenoot Marcus Antonius, Octavianus. Die twee Romeinen hadden aanvankelijk de macht in het Romeinse Rijk informeel verdeeld. Er ontstond al gauw een conflict. Twee kapiteins op een schip, dat gaat nou eenmaal mis. Om Antonius in diskrediet te brengen, bracht zijn rivaal het verhaal de wereld in dat Antonius was verleid door Cleopatra en verblind door de liefde, terwijl het Cleopatra alleen erom te doen was het Romeinse Rijk te veroveren. De romantici van de negentiende eeuw vonden het prachtig, zo'n femme fatale, dus die deden er nog een schepje bovenop.'
De werkelijkheid was anders?
“Die was prozaïscher. De Romeinen waren op dat moment de machtigsten in het Midden-Oosten, maar één ding hadden ze niet: een koning die geloofwaardig over dat gebied kon heersen. In tegenstelling tot de Romeinse Republiek had het Midden-Oosten een sterke monarchistische traditie. Julius Caesar liet als eerste zijn oog vallen op Cleopatra, koningin uit Ptolemaeïsche dynastie die ooit heerste over een rijk dat alle gebied rondom de Middellandse Zee omvatte. Caesar en Cleopatra kregen een zoon. Door nageslacht te verwekken bij haar, probeerde Caesar de dynastie te integreren in het Romeinse Rijk. Antonius volgde Caesars voorbeeld nadat Caesar was overleden. Hij trouwde zelfs met Cleopatra. Zo werd de monarchie de Romeinse Republiek in gemoffeld. Het is echter een vergissing Cleopatra te zien als een marionet. Zij zag de voordelen van dit pact in en kreeg daadwerkelijk alle gebied terug dat ooit aan haar dynastie had toebehoord. Ze was één van de grote politieke heersers van het Midden-Oosten.”
Romantiek had er weinig mee te maken. Was Cleopatra dan ook niet zo beeldschoon als wij aannemen?
“Over haar schoonheid zeggen de antieke bronnen niets. Ze was verleidelijk, dat wel. Van haar beeltenissen worden we weinig wijzer. Om haar goddelijkheid te benadrukken werden de meeste portretten geïdealiseerd. Op de munten staat ze juist een beetje feeksachtig afgebeeld met een haakneus en een onderkin, maar ook dat zegt niet zo veel. Daar werden de familie-gelaatstrekken overdreven om de verwantschap met haar voorouders te benadrukken.”
Wat zal overtuigend bewijs zijn dat het daadwerkelijk gaat om Cleopatra's graf?
“Vinden de archeologen een inscriptie met de naam Cleopatra, dan zegt dat niets. Dat is een troonnaam, die ook haar voorgangers aannamen op het moment dat ze de troon bestegen. Er zijn vele Cleopatra's. Er zijn wel andere aanwijzingen mogelijk. Het echtpaar komt sneu aan zijn einde: met één grote zeeslag bij Actium wordt hun lot beslist en verslaat Octavianus de vloot van Antonius en Cleopatra. Allebei plegen ze zelfmoord. Volgens Cleopatra's laatste wens zouden ze naast elkaar begraven zijn in wat nu Noord-Egypte is. De vondst van een inscriptie met Marcus Antonius erop zou ons daarom al veel verder brengen.”
