De kerk terug naar de jaren vijftig?
”De onderhandelingen met de relatief kleine Pius X broederschap lopen al heel lang. De rooms-katholieke kerk probeert de breuken met zoveel mogelijk van Rome losgeraakte groepen – groot en klein – te helen om zo tot een eenheid te komen en een eind te maken aan de pijn en verdeeldheid. Zo zou de paus graag naar Rusland afreizen om te praten met de Russisch orthodoxe kerk en tekende de vorige paus een gemeenschappelijke verklaring met de Lutheranen.”
Daar hoort een omstreden priesterbroederschap ook bij?
“In principe wel, ja. Maar opheffing van excommunicatie betekent nog geen eerherstel of rehabilitatie. Het is een extreme vergelijking, maar als een rechter een seriemoordenaar die tevens wordt verdacht van pedofilie op dit laatste punt vrijspreekt, praat je toch ook niet over rehabilitatie? De kerkelijke straffen die nu zijn ingetrokken hadden betrekking op één punt: een illegale bisschopswijding. Op andere punten zijn Rome en de broederschap het verre van eens. De broederschap wijst het Tweede Vaticaans Concilie af, waarin begin jaren zestig de kerk meer bij de tijd werd gebracht. Die modernisering zullen ze moeten accepteren, willen ze functies binnen de kerk kunnen gaan bekleden. Los van Rome radicaliseren dit soort reactionaire bewegingen alleen maar. Ze weer terugbrengen in de rooms-katholieke gemeenschap kan een matigende werking hebben.”
Dan neemt de kerk leden voor lief zoals bisschop Richard Williamson, die het bestaan van de gaskamers in twijfel trok en de Holocaust ontkende?
“Binnen de rk-kerk zou zo'n extreme figuur al snel van de voorgrond verdwijnen en zijn functies kwijtraken. Normaal gesproken wordt zo iemand eervol afgevoerd naar het klooster. Het komt Rome heel ongelukkig uit dat hij juist nu deze volstrekt verwerpelijke uitspraken doet. De kerk is een heel grote organisatie, waarin altijd wel iemand iets raars zegt. Maar dat kun je niet de paus aanwrijven.”
Critici zien in de opheffing van de excommunicatie hun vrees bevestigd dat de nieuwe paus de vernieuwingen in de kerk aan het terugdraaien is.
“Ik zie geen breuk met het beleid van de vorige paus. De jaren zestig en zeventig waren een periode van grote vernieuwingen. Op dit moment vraagt de kerkleiding zich af of ze soms niet het kind met het badwater heeft weggegooid. De modernisering van het Tweede Vaticaans Concilie heeft het proces van secularisering en kerkverlating in West-Europa niet vertraagd. Heeft men de kerk niet te veel aan de wereld aangepast en haar daardoor minder aantrekkelijk gemaakt voor kerkgangers? Dat wil niet zeggen dat ze teruggaat naar de jaren vijftig. Grote, belangrijke stappen zoals de oecumene - de toenadering tussen de verschillende christelijke kerken - en de overstap naar de mis in de volkstaal in plaats van in het Latijn, dat zijn vernieuwingen die niet zullen worden teruggedraaid. Maar waar in Nederland bijvoorbeeld de liturgie steeds meer een gezellig gemeenschapsgebeuren is geworden, wil Rome graag weer iets meer terugzien van het mysterie en de eerbied voor het heilige. Zo stuurden de Nederlandse bisschoppen onlangs een brief rond, waarin ze de gewoonte de hostie te dopen in de wijnkelk afkeurden als onvoldoende respectvol.”
De Nijmeegse theoloog en ethicus Jean-Pierre Wills legde deze week zijn leeropdracht neer en stapte uit de kerk omdat zij volgens hem steeds orthodoxer en anti-liberaler wordt. Wat vindt u daarvan?
“De theologische faculteit in Nijmegen is haar erkenning door Rome kwijtgeraakt. De Radbouduniversiteit heeft naast de theologische faculteit een faculteit religiewetenschappen opgericht, en prof. Wils profileert zich vooral binnen die faculteit. Het neerleggen van zijn leeropdracht bij theologie past in dat beeld. Hij zegt niet zijn baan op! Zo bezien is dit geen grote stap.”
Maar je uitschrijven uit de kerk is voor een gelovige katholiek toch geen loos gebaar?
“Nee, maar ik verbaas me over de aanleiding. Als er sprake was van nieuw beleid, had Wils een punt gehad. Nu vind ik het opzeggen van zijn kerklidmaatschap nogal opportunistisch overkomen. Zeker als je daarmee naar de pers gaat.”