Een bon van een ton

"De spanning werd vorige week woensdag flink opgeschroefd. We gingen 's ochtends naar het mediapark in Hilversum. Daar troffen we de zes andere finalistenteams. Alle zeven moesten we ons project presenteren aan een jury. Wij waren als eerste aan de beurt. Teamleider Tine Beneker vertelde over het project, ik over het onderzoeksdeel daarvan. Nadat de andere zes teams aan de beurt waren geweest, trok de jury zich terug om te bepalen wie de twee finalisten moesten zijn. Dat waren wij en de groep uit Rotterdam die een project heeft over het X- en het Y-chromosoom. Ondertussen was de onderwijsminister gearriveerd en moesten we opnieuw ons project presenteren. Na het juryberaad kreeg Plasterk de enveloppe waar de naam van de winnaar in zat. Daarna was het groot feest."

En nu?

"Nu moeten we aan de slag. Volgende week komen we weer bij elkaar, dan is Tine ook terug van een excursie naar België."

Wat staat er te gebeuren?

"Ons project gaat over de klimaatproblematiek. Over het broeikaseffect. Ikzelf heb onderzoek gedaan naar het klimaat van zo'n 55 miljoen jaar geleden, de warmste periode in de laatste 65 miljoen jaar. Die kennis is de basis voor ons project. Nu we weten hoe de broeikaswereld van toen eruit zag, kunnen we laten zien hoe de broeikaswereld van de toekomst er uit zal zien als we niets tegen de uitstoot van kooldioxide doen. Het project bestaat uit een dvd met een aantal korte clips en een website waar middelbare scholieren actief mee aan de slag kunnen om kennis op te doen van klimaatveranderingen. Er is ook een prijsvraag. De leerlingen moeten een filmpje maken over hoe het klimaat er over 500 jaar uitziet en daarmee kunnen ze een reis naar Spitsbergen winnen. Het project is natuurlijk nog niet helemaal af. De komende maanden gaan we er aan werken en daar kunnen we het prijzengeld goed bij gebruiken."

Wanneer bereikt jullie project de leerlingen? "Begin 2008. In het najaar informeren we zo'n zeshonderd tot zevenhonderd leerkrachten over het project. Dan kunnen ze er begin 2008 mee aan het werk. In het begin van de zomer staat de reis naar Spitsbergen gepland."

Wat hopen jullie te bereiken bij de jeugd?

"Dat ze gaan nadenken over klimaatveranderingen. We willen ze geen angst aanjagen, maar juist laten zien hoe de aarde werkt en hoe de wereld er uit kan zien als we niets veranderen aan ons gedrag. We hopen dat deze nieuwe generatie iets positiefs met deze kennis gaat doen."

GK

De academische goegemeente kwam er dinsdag niet uit. Hoe weet je welke wetenschap relevant is voor de maatschappij? Oftewel, hoe meet je de valorisatie van onderzoek?

Appeltje-eitje, vindt Barend van der Meulen, chemicus en onderzoeker van wetenschapsevaluaties in Twente. De maatschappelijke impact van wetenschappelijk onderzoek valt eenvoudig te meten, betoogde hij tijdens een bijeenkomst van enkele wetenschapsorganisaties. Reken maar uit hoeveel contractfinanciering een onderzoeksgroep binnensleept en tel het aantal afgeleverde diploma's en doctoraten. Misschien mogen prijzen, spin-off-bedrijven en andere aanwijsbare effecten ook meewegen, maar meer indicatoren heeft een visitatiecommissie niet nodig.

In de zaal rezen prompt bezwaren. Soms blijkt onderzoek pas na een paar decennia impact te hebben: toen de radiogolf werd ontdekt, was er niet meteen een radio. Dat kan best wezen, antwoordde Van der Meulen, "maar aan de criteria voor wetenschappelijke kwaliteit, zoals de hoeveelheid publicaties in toptijdschriften, kleven ook bezwaren. En die worden intussen toch ook allemaal geaccepteerd? Daar kwam geen sterk antwoord op. Bovendien, legde Van der Meulen uit, behelst een indicator nog geen oordeel. "Er komt altijd enige wijsheid bij kijken."

Een deel van de weerstand onder de wetenschappers en beleidsmakers schuilt in de afhankelijkheid van de buitenwereld. Als politici bepaalde onderzoeksresultaten liever niet willen horen, hebben die weinig impact. Bovendien is de maatschappelijke relevantie van een bètawetenschap heel anders dan die van een alfawetenschap. KNAW-president Frits van Oostrom won bijvoorbeeld de AKO Literatuurprijs. Hoe zwaar moet je die impact wegen? Op de achtergrond speelt de angst dat maatschappelijke relevantie ook gevolgen voor de financiering van onderzoek zal krijgen: wat de één wint, zal de ander verliezen.

Aan het eind van de bijeenkomst kreeg topambtenaar Jeroen Bartelse een boek uitgereikt over een methode voor het zichtbaar maken van maatschappelijke relevantie.

Burnout

Ruim een derde van de mensen met ernstige burnoutklachten kan tien maanden nadat ze gestopt zijn weer klachtenvrij aan het werk. Burnoutpatiënten met slaapproblemen herstellen minder snel, zo concludeert Mieke Sonnenschein in haar proefschrift Sick with burnout: clarified through electronic diaries. De promovendus heeft onderzoek gedaan naar mensen met ernstige burnoutproblemen door de patiënten gedurende de dag een aantal keer een elektronisch dagboekje in te laten vullen. Constante uitputting, een verstoorde slaap en moeite met in slaap vallen bleken kenmerken van een langdurige burnout te zijn, waarbij een depressie geen invloed heeft op de mate van uitputting. Voor veel mensen is het mogelijk compleet te herstellen van een burnout. Het op tijd herkennen en aanpakken van slaapklachten kan dit herstel bespoedigen. Sonnenschein promoveert op 18 juni op haar onderzoek.

Kunst aan de Neude

Een topinstituut op het gebied van cultureel ondernemerschap aan de Neude. Dat is de droom van Giep Hagoort, zo bleek de toehoorders bij zijn vorige week gehouden inaugurele rede. Hagoort, sinds 2000 lector aan de HKU, werd vorig jaar benoemd tot hoogleraar kunst en economie in de nieuwe Faculteit der Kunsten, een samenwerkingsverband tussen de Universiteit en de Hogeschool van de Kunsten. In zijn rede zei Hagoort in Utrecht een European Centre for Research and Training in Cultural Entrepeneurship te willen openen. In dit centrum moeten onderzoekers en kunstenaars onderzoek gaan doen naar de grondslagen van cultureel ondernemerschap binnen een theoretisch raamwerk dat wordt bepaald door een samengaan van artistieke vrijheid en ondernemingsvrijheid. Hagoort sprak de hoop uit dat zijn centrum in 2018, wanneer Utrecht mogelijk Europese Culturele Hoofdstad is, gevestigd zal zijn in het Europahuis voor de Kunsten, het huidige postkantoor aan de Neude.

Focus en Massa

'Niet meer praten, maar aan de slag.' Dat was de overheersende wens tijdens het dinsdag door de U-raad georganiseerde Focus en Massa-café. Deze week maakte het college van bestuur bekend welke onderzoekers de vijftien universitaire focusgebieden vorm gaan geven. Een aantal van deze 'trekkers' was dinsdag naar het Academiegebouw gekomen om te discussiëren over vijf stellingen, maar veel animo kon de vraag of de focusgebieden voldoende draagvlak hebben en of de nu gekozen gebieden wel de juiste zijn, niet opwekken. Interessante kwesties voor een later moment, maar laten we eerst aan het werk gaan, was de communis opinio. Alleen de vraag of de trekkers voldoende faciliteiten krijgen, gaf aanleiding tot discussie, waarbij met name de aanwezige alfa-gamma's pleitten voor iets meer financiële armslag. Geoper Ronald van Kempen had een andere wens: "We hebben het al druk genoeg, dus graag niet te veel van dit soort café's."

Sixpackfeest tot in de binnenstad te horen.

"We stonden wel even raar te kijken toen de politie rond twee uur arriveerde", zegt voorzitter van Sixpack Tijmen van Blijswijk. "We hadden het geluid in de tent namelijk al zachter gezet na een telefoontje een half uur eerder. In totaal is de politie twee keer langsgekomen om te zeggen dat het nog zachter moest. Blijkbaar was dat toch niet voldoende, want de derde keer dat ze kwamen, moest de band onmiddellijk stoppen met spelen. Dat was rond half drie."

Volgens een politiewoordvoerder waren er meerdere klachten van Utrechters en oversteeg het geluidsniveau het maximale aantal decibel dat de muziekinstallatie volgens de feestvergunning mocht produceren. "Daar hebben we onvoldoende rekening mee gehouden", zegt Van Blijswijk achteraf. "Daarnaast heeft de sterke wind richting de binnenstad ook een grote rol gespeeld bij de overlast."

Dat is ook de verklaring van Jules Vereecken, directeur van Olympos. "Blijkbaar kon de wind het geluid zo ver meevoeren dat bewoners in de binnenstad het konden horen, en dat is natuurlijk nooit onze bedoeling geweest. Het nabijgelegen Wilhelmina Kinderziekenhuis heeft nergens last van gehad. We hebben geen enkele klacht vanuit het ziekenhuis gekregen, blijkbaar stond de wind gunstig voor de patiënten en medewerkers daar."

Het Sixpackbestuur trof vooraf enkele maatregelen om eventuele overlast tegen te gaan. "Zo hebben we de bandjes bewust in de tent geprogrammeerd en de harde dancemuziek in Olympos zelf", vertelt Van Blijswijk. "We dachten namelijk dat de bands minder bassen zouden veroorzaken dan de dancemuziek. Verkeerd ingeschat dus."

Vereecken zegt enorm te balen van de overlast. "Zoals het er nu uitziet zullen de komende feesten voortaan alleen maar binnen worden georganiseerd. Of we zorgen ervoor dat er geen luide muziek in de tent te horen is." De wordt deze week geëvalueerd door het Sixpackbestuur en Olympos.

MV

Bibliothecaris Savenije gaat onderzoeken of de Universiteitsbibliotheek in De Uithof voortaan al 's ochtends om half negen open kan gaan. Ook komt er een onderzoek naar het aantal hbo-studenten dat van de bibliotheek gebruik maakt.

Met die toezeggingen reageerde Savenije deze week op een notitie een werkgroep van de U-raad. Deze had op basis van 158 enquêtes geconstateerd dat de gebruikers meer werkplekken en ruimere openingstijden op prijs zouden stellen. Opmerkelijk vonden de onderzoekers dat veel van de ondervraagden hbo-studenten waren.

Studenthuis van het Jaar

De Utrechtse studentenhuizen Massegast en WS96partyhuis zitten bij de laatste zes huizen die strijden om de felbegeerde titel 'Studentenhuis van het jaar 2007'. De grote finale van het initiatief van radiostation Caz! vindt plaats op 27 juni. Om die eindstrijd te behalen moeten de huizen zich nog door een battle heen slaan. Elke week nemen twee huizen het tegen elkaar. Het huis dat de opdrachten van de radiozender het best volbrengt, gaat door.

BSA geen probleem

Een overgrote meerderheid van de eerstejaarsstudenten heeft niets tegen het bindend studieadvies. Slechts weinigen noemen de maatregel betuttelend of streng. Dat blijkt uit de enquête van de waakhond van het Utrechtse onderwijs Stichting OER onder 741 voltijd eerstejaars van negen Utrechtse bacheloropleidingen. Stichting OER hield het onderzoek, omdat ze zich afvroeg hoeveel weerstand er is tegen het advies en of het bsa de student aanspoort harder te werken. In 2009 moeten alle Utrechtse studies een bsa hebben.

Veroordeling voor moord

Patrick van S. is ook in hoger beroep tot 18 jaar celstraf veroordeeld voor de dood en verkrachting van de Utrechtse studente Mariëlla de Geus. De studente werd op 4 november 2001 verkracht en om het leven gebracht in haar woonplaats Gouda. Zij studeerde op dat moment Natuurwetenschap & Innovatiemanagement aan de Universiteit Utrecht. Van S. bekende eerder dit jaar dat hij haar verkracht had, maar niks met haar dood te maken had. Het hof noemde deze verklaring volstrekt ongeloofwaardig.

Milieuwetenschappen is ok

De bacheloropleidingen Milieu-natuurwetenschappen en Milieu-maatschappijwetenschappen en de prestigemaster Sustainable Development doen het in vrijwel alle opzichten goed tot zeer goed. Dat concludeerde een visitatiecommissie vorige week. Lof was er vooral voor de heldere structuur en de strakke regie en voor de grote aandacht voor kwaliteit, getuige de aamdacht voor het honours traject. Het was de commissie bovendien opgevallen hoe goed de sfeer is. Slechts op ondergeschikte punten klonk in de rapportage een kritische noot door.

Universiteiten vragen vrouwelijke vaardigheden

"Vroeger deden vrouwen het minder goed in het onderwijs dan mannen. De omslag kwam eind jaren negentig, toen meisjes in het middelbaar onderwijs de jongens inhaalden qua studieprestatie. Het is niet verwonderlijk dat dit verschil nu ook doorzet aan de universiteiten. Het onderwijs is steeds meer een beroep gaan doen op verbale vaardigheden. Als je kijkt naar een wiskundeboek voor het middelbaar onderwijs nu, dan zie je vooral grote lappen tekst. Twintig jaar geleden waren die teksten veel korter. Ook aan universiteiten zijn de hoeveelheden tekst veel groter geworden. Je moet tegenwoordig goed kunnen lezen en formuleren, wil je het redden in een academische studie."

Zijn vrouwen niet gewoon slimmer?

"Als je intelligentie van mannen en vrouwen wil meten, is het ongeschreven voorschrift juist dat er voor beide seksen hetzelfde moet uitkomen. Als je een intelligentietest maakt die verschillende uitslagen geeft voor vrouwen en mannen, dan heet zo'n test biased, bevooroordeeld. Noem het politieke correctheid, er mogen ook geen verschillen tussen blank en zwart uitkomen. Ruimtelijk perspectief en visuele vaardigheden, daar zijn jongens gemiddeld beter in, vrouwen scoren hoger bij testen die de verbale vaardigheden aanspreken. De vraag is hoe zwaar je die verschillende onderdelen laat wegen. In de praktijk steekt zo'n test nu zo in elkaar dat meisjes en jongens gemiddeld een zelfde resultaat kunnen behalen. De vraag wie er slimmer is, is dus niet te beantwoorden. Daar komt bij dat de resultaten van mannen of van vrouwen onderling zeer uiteenlopen: je praat toch al snel in stereotypes terwijl de werkelijkheid veel genuanceerder ligt."

Meisjes zijn wellicht gedisciplineerder studenten?

"Vrouwen zijn gemiddeld wat meer afhankelijk van de waardering van anderen. Meisjes zijn zodoende eerder geneigd zich zo te gedragen dat hun ouders ze belonen. Of dat in de genen zit of in de opvoeding, daar wil ik af wezen. Maar dertig, veertig jaar geleden vonden ouders het voor hun dochters minder belangrijk om te studeren en zelfstandig te worden, terwijl de meeste ouders van nu dat stimuleren. Of mannelijke studenten meer in de kroeg hangen en daarom minder hard studeren? Als ik over de Neude loop zie ik dat het op de terrassen stikt van de vrouwen, dus het is echt niet zo dat meisjes alleen maar studeren en geen afleiding zoeken. De bacheloropleiding is wel breder dan vroeger, dat vinden vrouwen over het algemeen misschien iets aantrekkelijker dan mannen. Ook moeten studenten tegenwoordig veel in groepjes werken. De wereld is aan het veranderen en kunnen samenwerken wordt steeds belangrijker. Daar zijn vrouwen over het algemeen beter in dan mannen. De vaardigheden die universiteiten vandaag de dag van hun studenten verwachten zijn meer te vinden bij vrouwelijke studenten. Sociaal zijn, niet zo competitief, het zijn vrouwelijke waarden die steeds belangrijker zijn in de maatschappij."

Moeten er bijspijkerklasjes komen voor mannelijke bachelors in spe?

"Zo erg zijn de scheve verhoudingen nou ook weer niet. Ik zou ook nog niet pleiten voor gesegregeerd onderwijs, hoewel dat beslist zou helpen. Maar de wereld is nu eenmaal niet gesegregeerd, dus jongens zullen die vaardigheden uiteindelijk wel nodig hebben. Wel denk ik dat universiteiten rekening zouden moeten houden met beide seksen. Dus laten we eens kijken of het mogelijk is wat meer individuele opdrachten te geven en minder de nadruk te leggen op samenwerken. Zijn we doorgeschoten in onze ijver het onderwijs aantrekkelijk te maken voor meisjes? Ik zie hier bij Pedagogiek steeds minder mannen studeren. Als ik een collegezaal vol eerstejaars toespreek, zitten er alleen ergens ver weg in een hoekje een of twee jongens en verder allemaal meiden. Dat is ook niet goed. Ik zou best een voorkeursbeleid voor mannelijke aio's willen opperen op onze afdeling."

Femke van Zeijl

Een inefficiënte en weinig flexibele organisatievorm, een instabiele en verouderde ICT infrastructuur, weinig acquisitiekracht, overcapaciteit aan docenten, een te grote overhead en mede daardoor een structureel tekort. Wie zich afvraagt of een reorganisatie van het JBI echt noodzakelijk is, vindt al op de eerste pagina van het reorganisatieplan een ondubbelzinnig antwoord. In zijn werkkamer op het voormalige Kromhoutterrein bevestigt Torenbeek dat hij bij zijn aantreden een organisatie aantrof die niet in alle opzichten met zijn tijd was meegegaan.

"Boswell is lange tijd heel succesvol geweest, maar de afgelopen jaren is hier wat weinig geanticipeerd op de meer zakelijke koers die de universiteit is gaan varen. Bovendien was het instituut ook qua faciliteiten niet in alle gevallen aan de maat. Daar kwam bij dat ik na mijn aantreden de opdracht kreeg om vier ton te bezuinigen, terwijl we al een structureel tekort van twee ton hadden. Ik heb daarom zowel onze activiteiten als onze financiële huishouding tegen het licht gehouden, en de conclusie was duidelijk. Het JBI leefde financieel boven zijn stand, een reorganisatie was onvermijdelijk."

Resultaat is een ingreep, waarbij acht van de 32 full-time arbeidsplaatsen moeten verdwijnen.

"Dat is inderdaad geen sinecure. Een van de problemen was dat de secties Neerlandistiek, Talen, Wiskunde & Statistiek en Natuurwetenschappen elk een eigen hoofd en een eigen secretariaat hadden. Voor zo'n klein instituut als het JBI betekende dat een veel te grote overhead. Bovendien was er een overcapaciteit aan docenten. In de nieuwe organisatie die wat mij betreft op 1 januari 2008 van start gaat, worden de vier secties samengevoegd tot één afdeling Onderwijs. Gevolg is dat een aantal docenten overtollig zal worden. Gelukkig kan dat aantal, doordat we al een tijd een vacaturestop hebben, beperkt blijven. En bovendien kunnen we, omdat we zo'n klein instituut zijn, alle aandacht schenken aan mensen die hier moeten vertrekken."

Gaat het JBI erg veranderen?

"Dat is natuurlijk de aardige kant van het verhaal. Door de reorganisatie scheppen we ruimte om nieuwe zaken op te zetten. We zullen het cursusaanbod sterk uitbreiden, waarbij we ons laten leiden door de behoefte binnen de universiteit. We willen al het onderwijs aanbieden dat de faculteiten nuttig of zelfs noodzakelijk vinden voor hun studenten, maar dat niet binnen hun eigen curriculum past. Daarnaast bedienen we docenten en andere UU-medewerkers en binnenkort hopelijk ook onderdelen van de hogeschool. Maar mijn voornaamste ambitie is om van het James Boswell Instituut weer het 'grote niet te vermijden cursusinstituut van de UU' te maken. Die ambitie wordt gelukkig gedeeld door een groot aantal enthousiaste medewerkers dat vaak met goede ideeën voor nieuwe cursussen komt."

Met name op taalgebied lijkt er het nodige te gebeuren.

"Tot nu toe gaf het JBI vooral cursussen Engels en Nederlands. Inmiddels hebben wij twaalf talen in de aanbieding. Nieuw is dat we nu al drie talencursussen aanbieden met als onderdeel een training op locatie. UU-studenten die bij ons in het voorjaar een cursus Spaans volgen, kunnen deze zomer vier weken lang voor een schappelijke prijs verder studeren aan de Complutense, de bekendste universiteit van Madrid. Soortgelijke afspraken hebben we met Bologna en met het Portugese Coimbra. Internationalisering staat hoog in het vaandel van het college van bestuur, dus daar mogen wij als JBI niet bij achterblijven."

Een nieuwe activiteit is de Summer School. Is dat geen vreemde eend in de bijt?

"Absoluut niet. Het gaat weliswaar om cursussen die niet door ons, maar door de faculteiten worden verzorgd, maar een overeenkomst is dat het ook in die gevallen gaat om onderwijs buiten het normale curriculum. In mijn vorige functie als hoofd Bureau Buitenland zorgde ik al voor de coördinatie van die cursussen en in mijn visie is het JBI daarvoor de ideale plek. Utrecht is overigens uiterst succesvol met zijn Summer School. Vorig jaar hadden we rond 750 studenten, waarmee we de derde universiteit van Europa zijn.

EH

Verbroedering tussen conculega's

Universiteitsbestuurders gaan graag aan de haal met elkaars waardevolle ideeën voor beter bacheloronderwijs. Tijdens vier bijeenkomsten die deze maand worden georganiseerd door de VSNU, de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten, presenteren de universiteiten 130 goede voorbeelden van succesvol bacheloronderwijs.

Het initiatief voor de uitwisselingsmarkt komt van VSNU-voorzitter Sijbolt Noorda. Volgens hem hebben de universiteiten nog een wereld te winnen als ze er in slagen hun bacheloronderwijs intensiever en gevarieerder te maken. En waarom zou elke instelling het wiel zelf moeten uitvinden: "Als Twente een succesvolle methode tegen studie-uitval verzint, moeten de andere universiteiten die eenvoudig kunnen overnemen." Alle goede ideeën gaan uiteindelijk de basis vormen voor een nieuwe website met best practices.

Bestuurders van universiteiten willen graag van elkaar leren. De universiteiten, de UU incluis, presenteren daarom zonder schroom hun succesnummers op het gebied van realistische studievoorlichting en selectie van eerstejaars. Ook initiatieven voor maatwerkonderwijs voor excellente, goede en middelmatige studenten komen langs. Zo stond de UU dinsdag op de markt met onder meer het Law College, het University College Utrecht, de freshman colleges bij Psychologie, en het Centrum Studiekeuze waarin de UU samenwerkt met de Hogeschool Utrecht.

Volgens rector Lex Bouter van de Vrije Universiteit is het logisch dat universiteiten onderwijskennis uitwisselen. "Alle universiteiten zijn zoekende met hun bacheloronderwijs. We willen hoe dan ook de uitval terugdringen." Maar waarom komen de universiteiten nu pas met dit idee? "We hebben het wetenschappelijk onderwijs in Nederland nog maar net in tweeën gesplitst", zegt collegevoorzitter Karel van der Toorn van de Universiteit van Amsterdam. "Universiteiten hebben zich aanvankelijk geconcentreerd op de masterfase, maar nu blijkt dat we ons daarnaast veel meer moeten bezighouden met het bacheloronderwijs."

Ook rector Gispen van Utrecht vindt het volstrekt normaal dat universiteiten bij elkaar in de keuken kijken. "De Universiteit Maastricht begon zo'n 25 jaar geleden met probleemgestuurd onderwijs. Dat heeft zich als een virus over het land verspreid en is nu niet meer weg te denken. En wat te denken van ons University College? Overal zie je nu Liberal Arts-opleidingen. Kennelijk voorzien ze in een behoefte."

Dat antwoordt minister Ronald Plasterk op Kamervragen van de Socialistische Partij. Steeds vaker moet de IB-Groep een deurwaarder inschakelen voor de terugbetaling van studieschulden en de SP wilde weten wat de minister daartegen wil doen.

Volgens Plasterk hangt de toename van het aantal wanbetalers samen met de gestegen studieschulden. Hoe hoger de schuld, hoe vaker mensen per acceptgiro willen betalen - en dan gaat het ook vaker mis. Uit onderzoek zou bovendien een toename blijken "in onwil en slordigheid van ex-studenten bij het aflossen van hun studieschuld".

De IB-Groep doet nu een proef en belt sommige debiteuren op als ze een betalingsachterstand hebben. Ook worden ze gewezen op de draagkrachtregeling: wie weinig verdient, hoeft maandelijks minder af te lossen.

De gemiddelde studieschuld per afgestudeerde is in drie jaar tijd met 29 procent gestegen: van 6200 euro in 2003 naar 8000 in 2006. Vier jaar geleden werd in 11 procent van de gevallen een deurwaarder ingezet. In 2006 moest 14 procent van de langlopende leningen via een deurwaarder worden geïnd.

HOP