Spartaanse lunch

Maar dan chiquer. De Faculty Club draagt de titel 'de huiskamer van de universiteit.' Het interieur straalt de grandeur uit van een Parijse salon in de negentiende eeuw. Hoge plafonds met ornamenten en in het midden van de kamer een majestueuze spiegel vol tierelantijntjes en schilderingen. Een haardvuur knettert onder de spiegel.

Het is een besloten clubje. Medewerkers van de UU kunnen gratis lid worden, alumni kost het een beetje. Studenten worden doorwezen naar de mensa in het Educatorium.

De hakken van een serveerster echoën door de elegante ruimte. De enige bezoekers maandagmiddag zijn Joost en Maarten, twee jonge medewerkers van de universiteit. Beiden eten de Spaanse sandwich van de kaart; een olijvenbroodje met serranoham, manchego kaas, zongedroogde tomaten en een schimmelachtige kaas. Elegant broodje.

"'Molon labe', antwoordde de koning Leonidas op de eis dat de Spartanen hun wapens moesten neerleggen. 'Kom ze maar halen.' In 480 voor Christus troffen 300 Spartanen het volledige leger van de Perzische vorst Xerxes, ongeveer een half miljoen sterk, op een bergpas nabij Thermopylae. De Spartanen wisten de Perzen drie dagen tegen te houden en ze uiteindelijk te decimeren bij de slag van Salamis," oreert Joost.

"Wist je dat het Intergovernamental Panel on Climate Change van de VN tot de conclusie is gekomen dat de kans kleiner is dan vijf procent dat de klimaatsverandering het gevolg is van natuurlijke oorzaken? Ergo, het is bijna onmogelijk de Mens te disculperen van de rampspoed die ons te wachten staat," zegt Maarten.

Liever hadden Joost en Maarten smeuïge roddels verteld over wat er dat weekend allemaal in de kroeg is gebeurd, maar ze weten dat men in andermans huiskamer zijn beste gedrag moet tonen. Met mes en vork eten, met twee woorden spreken en vooral niet vervallen tot non-academische stof.

De ober brengt twee kopjes koffie. Het is evident dat de koffie in het Academiegebouw met afstand de lekkerste koffie van de universiteit is. Vol van smaak maar niet overheersend, een heldere substantie die niet de rest van de dag aan je gehemelte blijft plakken. Of de ober nog leuke roddels weet over de prominenten die de Faculty Club bezoeken? "Ja. Maar daar ga ik niks over zeggen."

Heel goed. Niet veel later brengt dezelfde ober de twee jongemannen de rekening. Minder goed. Terug naar de mensa.

De UU mist een Bureau Buitenland

Is er niet goed over het opheffen van Bureau Buitenland nagedacht, Martin van Reeuwijk van de werkgroep Internationalisering?

"Dat weet ik niet, maar uit de geluiden die ons bereiken, blijkt dat er op dit moment veel onduidelijkheid heerst. Het beleid en de dienstverlening aan studenten is uit elkaar getrokken en in twee verschillende diensten geplaatst, maar dat blijkt niet goed te functioneren. Het belangrijkste is dat het overzicht en de coördinatie nu ontbreken. Er worden wel her en der plannen ontwikkeld, maar die staan los van elkaar. Niemand bewaakt de grote lijn, zoals die is neergelegd in het Strategisch Plan van de UU."

Wat merkt u van het verdwijnen van Bureau Buitenland, hoofd internationalisering Ramon Ellenbroek van Geowetenschappen?

""Er wordt tegenwoordig heel veel nieuw beleid ontwikkeld, zonder dat men zich afvraagt of het wel uitvoerbaar is. Om een voorbeeld te noemen: ons semester loopt tot eind januari, maar voor de groep uitwisselingsstudenten uit California was vorig jaar op centraal niveau afgesproken dat ze al eind december terug naar huis zouden gaan. Kunnen jullie die studenten geen vak aanbieden dat maar tot eind december duurt, wordt dan vrolijk aan ons gevraagd, terwijl dat botst met ander UU-beleid. Vroeger kon je daar gemakkelijk over praten, omdat je wist waar je moest zijn. Tegenwoordig is het moeilijk om de juiste personen te pakken te krijgen."

Herkenbaar, plaatsvervangend hoofd Jean de Gooijer van Bureau Internationale Contacten van Diergeneeskunde?

"Jazeker. Je kunt aan van alles en nog wat merken dat we geen internationaal 'gezicht' meer hebben. Veel buitenlandse universiteiten waarmee wij contact hebben, zijn zoekende en willen van ons weten bij wie ze terecht kunnen. Ook in het Bestuursgebouw weet men niet goed raad met de situatie. Af en toe krijg ik een mailtje met de vraag: wie kent deze meneer van die en die universiteit, wie heeft daar studenten zitten? Dat was vroeger ondenkbaar."

In jullie notitie pleiten jullie voor een centraal aanspreekpunt, herstel van de beurzenkennis en een accuraat systeem om studentenuitwisseling bij te houden, Martin van Reeuwijk. Wordt het niet hoog tijd dat de UU een Bureau Buitenland krijgt?

"Dat zou je bijna gaan denken, hè?"

Een schommelende zeespiegelstijging

"Dit rapport van het klimaatpanel IPCC is al het vierde dat wordt uitgebracht. Begin jaren negentig is de VN ermee begonnen, bij die onderzoeken was ik ook betrokken. In wetenschappelijke kring brengt het dan ook niets nieuws, de meeste wetenschappers zijn al lang overtuigd van het effect van de mens op de klimaatverandering. Het verschil tussen dit rapport en het vorige is niet de voorspelling van de temperatuurstijging, maar de waarschijnlijkheid waarmee de mens verantwoordelijk wordt gehouden voor het versterkte broeikaseffect. Die waarschijnlijkheid is nu veel groter: negentig procent. Dat was voorheen nog zestig. Voor zover mensen buiten de wetenschap nog niet overtuigd waren, zijn ze dat hopelijk nu wel."

Zeer waarschijnlijk, negentig procent waarschijnlijk, het klinkt een beetje als een politiek spelletje. Hoe komt het dat de wetenschappers nu met meer zekerheid de invloed van de mens op het klimaat omschrijven?

"Dit soort onzekerheden zijn lastig te kwantificeren. In het begin waren er maar twee rekenmodellen om de scenario's voor de toekomst mee door te rekenen. De uitkomst van het ene model werd dan de ondergrens, de uitkomst van het tweede de bovengrens. Dat is statistisch niet erg nauwkeurig. Inmiddels hebben we 25 modellen om de scenario's mee door te rekenen, dat levert veel preciezere resultaten."

Toch schommelt in elk geval de zeespiegel in de verschillende voorspellingen nog behoorlijk. Hoe komt dat?

"Het is jammerlijk hoe het IPCC met de zeespiegel is omgegaan. De commissie suggereert in de voorspelling dat de onzekerheid daarover kleiner is geworden, dat we beter weten wat er gaat gebeuren. Daar valt heel wat op af te dingen. Het klimaatpanel heeft namelijk het effect van de versnelde afsmelting van de ijskappen op Groenland en Antarctica niet in zijn berekeningen meegenomen. Terwijl de gletsjers op Groenland aan de oostkant van het eiland zich in hoog tempo terugtrekken en in Antarctica hetzelfde gebeurt in het westen. We weten alleen de oorzaak niet. En als je die niet weet, kun je het effect niet meenemen in een rekenmodel, dat kan alleen als je het mechanisme begrijpt. Het IPCC heeft daarom de stap genomen om dat maar helemaal niet mee te rekenen. Dat is wat mij betreft een stap te ver, want als de ijskappen in het huidige tempo doorsmelten dan kan de zeespiegel wel eens veel meer dan zestig centimeter stijgen. Het KNMI houdt grotere marges aan en bouwt de onzekerheid van Groenland en Antarctica in, door tien centimeter extra stijging mee te rekenen. Het is een beetje nattevingerwerk, maar wel verstandiger dan te doen alsof het probleem niet bestaat.'

Ook is de regionale voorspelling van het hoogwater anders dan de globale. Staat water in de oceaan niet overal even hoog?

"Het waterpeil hangt ook af van de thermische expansie, de uitzetting van het oceaanwater door de temperatuurstijging. De oceaanstromingen spelen ook een rol. Door die factoren is de stijging van het water in het Noord-Atlantische gebied sterker dan het mondiaal gemiddelde. Daarnaast verdeelt smeltend ijs zich niet evenredig over de aarde. Als ijskappen wegsmelten, verandert het zwaartekrachtveld van de aarde. Dat veld bepaalt hoe de waterspiegel over de aarde is verdeeld. Haal je aan de ene kant massa weg, dan komt de zeespiegel aan de andere kant omhoog. Minder ijskap bij Groenland betekent een stijgende zeespiegel bij Antarctica en vice versa. Hoe dat voor Nederland uitpakt, is nog niet gekwantificeerd. De regionale voorspellingen zijn van belang, mensen willen weten wat er in hun achtertuin gebeurt. Gelukkig lijkt er nu een politieke omslag te zijn. Te lang zijn er geen beslissingen genomen,omdat niet zeker genoeg zou zijn dat het de mens was die de klimaatverandering veroorzaakte. Hopelijk is die discussie nu verleden tijd en gaan we er wat aan doen. De wereld is geen laboratorium waar je alle elementen van een proef in de hand hebt en naar believen kunt stopzetten. Negentig procent waarschijnlijkheid is dan meer dan genoeg. Als je het honderd procent zeker weet, ben je te laat."

De centralisatie neurose

Schaalvergroting en centrale planning leken lange tijd hun beste tijd gehad te hebben, maar bij onze universiteit zijn ze vermomd onder de koosnamen 'Focus' en 'Massa' weer helemaal terug, constateert economisch geograaf Ton van Rietbergen ongerust.

De argumentatie voor centralisatie is van een verbluffende eenvoud: je moet wel mee want iedereen doet het. Zo wijst het Utrechtse college van bestuur bij zijn motivatie voor de vorming van een service centrum ICT onder meer naar Amsterdam. De UvA als lichtend voorbeeld voor het Berkeley aan de Rijn! Als we kijken naar het beeld dat medewerkers van de UvA schetsen over de bij hen uitgevoerde centralisatie, rijzen er echter vragen.

In Folia, het blad van de UvA, stelde psycholoog Denny Borsboom onlangs dat de centralisatie daar tot een regelrechte crisis heeft geleid: 'De ondersteunende diensten op het gebied van ICT, zaalreserveringen, declaratieverwerking en gebouwbeheer functioneren niet meer. Er moeten her en der noodvoorzieningen worden getroffen om de ontstane problemen te repareren'.

Een oud-hoogleraar van de UvA wist mij te melden dat hij tegenwoordig drie weken van te voren toestemming moet vragen om bij zijn voormalige instituut te kunnen parkeren. Vroeger volstond een telefoontje aan de secretaresse. Nu moet alles in drievoud via centraal niveau. In zijn artikel vraagt Borsboom wanhopig om de ondersteunende diensten toch gewoon weer een lokaal gezicht te geven. Immers, als mensen elkaar kennen en zich betrokken voelen, loopt alles soepeler en kan iedereen doen waar hij goed in is, stelt hij overtuigend.

Een frappant voorbeeld van ongevoelige centralisatie maakte ikzelf vorige week mee toen de centrale regelaars mij 12 uur voor een tentamen uit mijn vooraf gereserveerde zaal wilden zetten en me naar de Jaarbeurs verbannen. Een opmerking mijnerzijds werd gepareerd met 'dat zijn praktische zaken en daar gaan we niet over'.

Ook onderzoekers van 'Boston Consulting' dragen het 'shared service centrum' in een recente publicatie ten grave. 'Wat aan de achterkant wordt bespaard gaat er aan de voorkant (lees minder klanten en service) weer af' is hun vernietigende oordeel.

In een e-mail aan mij schrijft Borsboom: 'Ik zou als ik jullie was echt alles doen om centralisatie in Utrecht te verhinderen. Als het eenmaal gebeurd is, zijn bestaande lokale structuren vernietigd en goede medewerkers vertrokken'. Een profetische uitspraak, want in de Utrechtse wandelgangen wordt rondverteld dat de beste ICT-ers hun heil inmiddels elders hebben gezocht, hun collega's gedemoraliseerd achterlatend in een ontmantelde organisatie.

Kortom, zeg niet dat jullie niet gewaarschuwd zijn en laten we nu één front maken tegen ongemotiveerde centralisatie. Uit Oost-Europa weten we immers hoe goed centralisatie werkt.

~Zie voor het artikel van Borsboom het weblog van Ton van Rietbergen op www.ublad.uu.nl/column

Studentenservice en het International Office zijn weer op stoom. De dienst die eerst in het Ruppertgebouw zat, heeft deze week de deuren geopend in het Bestuursgebouw. In hetzelfde pand worden op de begane grond nog nieuwe werkruimtes gebouwd in wat eerst de kantine was. De kantine heeft hierop gereageerd met een uitbreiding van haar service.

Leerrechten in de ijskast

Dat staat in het regeerakkoord dat gisteren is gepresenteerd. Het beoogde wetsvoorstel, dat in overleg met het werkveld tot stand moet komen, gaat 'uniforme, eenvoudige en handhaafbare bekostigingsregels bevatten die oneigenlijke bekostiging kunnen tegengaan en recht doen aan de positie van de student'.

Veel nadruk leggen de coalitiepartners op de handhaving van de kwaliteit van het onderwijs. Schiet die te kort, dan moet de minister 'snel en effectief' kunnen ingrijpen. Maar als onderwijsinstellingen goed presenteren, kan het toezicht verminderen.

Een breed samengestelde commissie moet bouwstenen aandragen voor een actieplan met aandacht voor onder meer het lerarentekort, de arbeidsvoorwaarden van docenten, de hoeveelheid contacturen en onderwijs 'op maat'.

Al eerder deze week lekte uit dat het nieuwe kabinet tot 2011 in totaal 750 miljoen euro extra wil investeren in innovatie, kennis en onderzoek. Onderwijs krijgt er de komende vier jaar 2,5 miljard euro bij. Hoeveel extra onderwijsgeld er naar het hoger onderwijs gaat, blijkt niet uit de financiële paragraaf. Daarover wil de coalitie eerst overleg.

Ook over de besteding van de 750 miljoen euro extra voor innovatie, kennis en onderzoek is inhoudelijk nog weinig te zeggen. Gunstig voor universiteiten en onderzoeksorganisaties lijkt het dat de investeringen van het nieuwe kabinet structureel zijn. Toch is er een groot contrast met de structurele investering van een miljard per jaar waar de commissie-Chang begin 2006 voor pleitte.

Blijkens het conceptregeerakkoord groeien de budgetten de komende vier jaar gelijkmatig. In 2008 krijgt innovatie, kennis en onderzoek er 75 miljoen euro bij oplopend tot 300 miljoen in 2011. Onderwijs krijgt eerst 250 miljoen oplopend tot structureel 1 miljard in 2011.

Inzet van die discussie was een kritische publicatie van Van Ginkel over het besluit van het college in februari 2006, om niet langer de naam van voormalig Nobelprijswinnaar en Utrechtse hoogleraar Piet Debye te verbinden aan het chemisch fysisch onderzoeksinstituut. Na overleg met het college van bestuur zag Van Ginkel op het laatste moment af van publicatie.

Van Ginkel en het college waren het erover eens dat de publicatie indruiste tegen de afspraak dat het onderzoeksinstituut alleen een bronneninventarisatie zou opstellen die het college vervolgens beschikbaar zou stellen voor verantwoord historisch onderzoek. Een persoonlijke bespiegeling over het vermeende oorlogsverleden van de naamgever en over de besluitvorming om die naam niet langer te verbinden aan het instituut, hoorde in zo'n publicatie niet thuis. Voor dergelijke bespiegelingen bestaan andere media, vindt het CvB.

Veertien huidige en voormalige hoogleraren Natuur- en Sterrenkunde, onder wie Spinozaprijswinnaar Hans Oerlemans en oud-decaan Wil de Ruijter, beoordeelden deze gang van zaken niettemin als een publicatieverbod. Zij legden de kwestie voor aan de Universiteitsraad. Na rijp beraad achtte die zich half december niet bevoegd om een uitspraak te doen. Oerlemans en De Ruijter gaven daarna te kennen geen behoefte te hebben aan een vervolgactie.

Op hun werkkamer in het Buys Ballot Laboratorium tonen initiatiefnemer Theo Ruijgrok en mede-ondertekenaar Kees Andriesse zich nog steeds verbaasd over de reactie van de U-raad. "Wij vroegen de U-raad echt niet zoveel. We wilden alleen een principiële uitspraak. We vinden dat een publicatieverbod niet op een universiteit thuishoort en wij vroegen de raad om te onderzoeken of de academische vrijheid door de bemoeienis van het college geweld was aangedaan."

De brief van de hoogleraren leidde in oktober tot een bijeenkomst met de vertrouwenscommissie van de Universiteitsraad. Een maand later kregen de hoogleraren van U-raadsvoorzitter Jorissen te horen dat het vellen van een oordeel over het al dan niet in het geding zijn van de academische vrijheid een juridische aangelegenheid is, waarvoor de U-raad niet het geschikte gremium is. Als de briefschrijvers voet bij stuk hielden, moesten zíj maar met het college van bestuur gaan praten. Het college was tot zo'n gesprek bereid.

Maar daar voelden de fysici echter niets voor. "Door ons de bal toe te spelen maakt de raad er een privézaak van veertien individuele hoogleraren van", zegt Ruijgrok. "Maar een publicatieverbod is toch geen privé-zaak? Zoiets gaat de hele universiteit aan, en is dus bij uitstek een zaak van de Universiteitsraad. We zijn er van geschrokken hoe gemakkelijk de U-raad ons verzoek om een onderzoek terzijde heeft geschoven."

Matthias Jorissen, van de U-raad, ontkent echter dat de raad 'gemakkelijk' heeft gereageerd: "Het is niet eenvoudig een simpel antwoord te geven op de vraag of de academische vrijheid door het vermeende publicatieverbod in het geding is. Want in deze kwestie zijn meerdere - ook persoonlijke - belangen in elkaar verstrengeld. Omdat de raad niet alle afwegingen, die een rol hebben gespeeld bij het besluit van het college kan beoordelen, en geen beroepsorgaan is, is hij niet de juiste instantie voor het onderzoek waar Ruijgrok c.s. om vragen."

Beterschap

CV building

Meer dan 75 procent van de studenten heeft een bijbaan en niet alleen maar voor het geld. Een goede bijbaan doet het goed bij toekomstige werkgevers. Dat blijkt uit het jaarlijkse onderzoek van Search & Results. Ambitieuze studenten kijken dan ook meer en meer naar welke baan de meeste ervaring biedt en welke het beste aansluit bij hun toekomstplannen.

Februaristakers

Aan de Universiteit Utrecht is het percentage studenten dat per 1 februari hun studie staakte lager dan in voorgaande jaren. Dit jaar stopte 4,3 procent tegen 5 procent in het vorige studiejaar. Die cijfers wijken af van de landelijke trend. De IB-Groep meldde dat dit jaar 3,4 procent van de studenten voor februari hun studie staakte. Vorig jaar was dat 1,06 procent. Studenten die zich voor 1 februari afmelden, hoeven hun studiefinanciering niet terug te betalen.

Autoschade

De auto's aan de Leuvenlaan die beschadigd raakten door het omvallen van de kraan op 18 januari, vallen niet onder de verzekering van de universiteit. De auto-eigenaren moeten de schade zelf verhalen. Evert van Ginkel, vastgoedmanager van de Universiteit Utrecht licht toe, dat alle universitaire gebouwen verzekerd zijn, inclusief alles wat zich in het pand bevindt; auto's op parkeerplaatsen van de UU vallen daar niet onder. Mocht uit het universitaire onderzoek blijken, dat een bedrijf of persoon aansprakelijk is voor het omvallen van de kraan, dan kunnen de autobezitters daar hun schade verhalen. De uitkomsten van het onderzoek laten echter nog even op zich wachten.

Sportploeg

De Triton-Orca lichte vier is vorige week uitgeroepen tot de Sportploeg van 2006 van de stad Utrecht. De ploeg bestaat uit de drie Orca-roeiers Frank de Graaf (economie en geografie), Rutger Bruil (theater-, film- en televisiewetenschap) en Pieter Bottema (PABO) en

Tritonees Reinoud de Groot (biologie).

Cultuur naast de Uithofse deur

Waarom zo'n commissie? "Nou, de hogeschool en de universiteit vinden dat De Uithof wel wat verlevendigd mag worden. Nu er steeds meer mensen komen wonen, moet er natuurlijk ook wat te doen zijn. Een werkgroep van de Universiteitsraad heeft een paar jaar geleden onderzocht hoe je de boel een beetje zou kunnen opfleuren. Het instellen van een commissie die elke week iets leuks organiseert, was een van hun voorstellen. Dat is dus Uit in de Uithof geworden."

Is het echt zo saai in De Uithof? "Met de bibliotheek en het nieuwe café is het al heel wat gezelliger geworden, maar het blijft toch vaak een kale bedoening. Ik denk dat veel studenten - en vooral de studenten die er wonen - wachten tot er eens iets gebeurt. De filmclub is goed. En in de Cambridgebar en op Olympos worden ook leuke dingen gedaan. Maar er moet toch ruimte zijn voor een breder aanbod? In de stad staan de studenten in de rij voor films en voorstellingen. Dan is het toch mooi dat er nu ook af en toe iets naast de deur wordt georganiseerd? En het is nog gratis ook."

Wat doen jullie zoal? "Dat is heel divers. We hebben theatersport gehad, een filmquiz, een debat. Laatst hadden we freestylende rappers, iets waar studenten zo op het eerste gezicht niet veel mee hebben. En we proberen altijd een soort live-act erbij te betrekken. Binnenkort is er een pokeravond, dan komt er dus iemand uitleggen hoe je dat spel speelt. De reacties zijn erg goed. Er zou alleen nog wel wat meer publiek op af mogen komen. Daarom doen we erg ons best om met flyers en posters de aandacht te trekken."

Hoe ziet jouw ideale activiteit eruit? "Het leukste is als die helemaal voor en door studenten is gemaakt. Eind van deze maand hebben we een filmfestival waar alle studenten eigen filmpjes voor kunnen insturen. Op onze site staat hoe je dat moet doen. En wij zorgen er dan voor dat de makers een podium krijgen door die filmpjes te vertonen. Zo zou ik ook prachtig vinden om De Uithof eens in te richten met allerlei kunstwerken van studenten zelf, maar dat is zomaar een idee dat nu in me opkomt."

Ben je zo kunstminnend?"Ik studeer Kunstgeschiedenis, dus ik ben vaak in een museum te vinden. En hier in Utrecht sta ik vaak een half uur voor het begin van een voorstelling te wachten tot de goedkope studentenkaartjes worden verdeeld. Zelf iets kunstzinnigs doen, dat komt er helaas bijna niet meer van.Voor het spelen op mijn klarinet heb ik geen tijd. Die komt alleen nog met kerst tevoorschijn."

Muziek zoeken

Familierecht

Het Molengraaff Instituut voor privaatrecht heeft alle Utrechtse onderzoek op het gebied van het familie- en het erfrecht gebundeld in het Utrecht Centre for European Research into Family Law (UCERF). Het nieuwe centrum, waarin vijftien onderzoekers gaan samenwerken, richt zich zowel op onderzoek en onderwijs als op maatschappelijke dienstverlening. Eén van de aandachtsgebieden van UCERF is het internationale en Europese alimentatierecht. Een andere belangrijke taak is het faciliteren van de werkzaamheden van de Commission on European Family Law (CEFL). Dit Europese netwerk levert bijdragen aan de harmonisatie van het familie- en erfrecht door het opstellen van algemene beginselen van Europees familierecht. UCERF wordt vrijdag 9 februari geopend door hoogleraar internationaal en Europees familierecht Katharina Boele-Woelki.

Macabere doodsdans

Wie denkt dat astronomie een saai vak is voor nerds met sterrenkijkers, vergist zich. Als we het persbericht over het proefschrift van Jelle de Pla moeten geloven, is het een wildromantische over een wereld vol moord en doodslag. Vooral witte dwergen zijn onaangename jongens. Als zo'n opgebrande ster samen met een andere ster een zogenaamde dubbelster vormt, ontstaat er wat het persbericht een macabere doodsdans noemt. De kleine, compacte witte dwerg zuigt zijn grote onfortuinlijke begeleider als het ware leeg. Boontje komt echter om zijn loontje, want door de grote hoeveelheden helium en waterstof die de gulzige witte dwerg opslorpt, wordt de druk in de ster zo groot dat hij explodeert met als gevolg een supernova. Volgens De Pla, die volgende week op zijn onderzoek promoveert, ontstaat de helft van de supernova's op deze manier. Met behulp van data van de XMM-Newton satelliet bestudeerde hij de restanten van honderd miljard supernova's.