De redactie van de Keuzegids onderzocht 1900 gevallen van opleidingen die op websites als bachelorstudie worden aangeboden. De conclusie is dat honderden van deze opleidingen afweken van de officiële opleidingsnaam. Vaak is het een kwestie van lood om oud ijzer; het gaat bijvoorbeeld om opleidingen die met een hippe Engelse naam in de markt worden gezet, terwijl ze gewoon onder een Nederlandse naam zijn geregistreerd.
Er zijn echter ook tientallen afstudeerrichtingen die worden gepresenteerd als zelfstandige opleidingen. Wie de voorlichtingssite van de opleiding aanklikt, treft er de uitleg aan dat het om een variant op een basisopleiding gaat. Maar bij sommige opleidingen moeten studiekiezers erg lang zoeken voordat de feitelijke status duidelijk wordt.
Instellingen die een breed pakket aan opleidingsvarianten aanbieden, ontlopen een dure en tijdrovende toetsing: het ministerie van OCW gaat namelijk bij elk voorstel voor een nieuwe opleiding na of er wel behoefte aan is. Bovendien toets accreditatieorganisatie NVAO een nieuwe opleiding op kwaliteit. Een aansprekende afstudeervariant op een reeds bestaande opleiding kan snel van de grond worden getild en kost ook veel minder geld. En dat een student life sciences aan de Hogeschool Zeeland aan het eind van de rit een doodgewoon hbo-diploma chemie krijgt uitgereikt, mag de pret niet drukken.
Het ‘gemarchandeer’ met opleidingsnamen komt vooral in het hbo voor. Behalve de Hogeschool Zeeland zijn vooral Saxion Hogescholen, de Hogeschool van Amsterdam en de agrarische instelling Van Hall-Larenstein volgens de onderzoekers te ‘creatief’ met opleidingsnamen. De particuliere instelling NCOI maakt het in de ogen van de Keuzegidsredactie en het ISO helemaal bont. De hogeschool heeft haar opleidingenbestand sinds augustus deels opgeschoond, maar de hbo-bachelors communicatie, financieel-economisch management en organisatiepsychologie worden nog altijd zonder keurmerk aangeboden.
Ook universiteiten maken zich volgens ISO en Keuzegids schuldig aan misleiding, al is er sinds twee maanden enige verbetering speurbaar. Zo hebben de Vrije Universiteit en de Radboud Universiteit bij veel van hun studievarianten een duidelijke mededeling toegevoegd: “Dit is een variant van…”. Maar maximaal transparant is het ook het universitaire onderwijsaanbod nog niet. De Universiteit Leiden bijvoorbeeld biedt de opleiding Milieustudies aan, terwijl het volgens het onderzoek om niet veel meer gaat dan een pakketje keuzevakken voor studenten biologie of culturele antropologie.
Studentenbond ISO vindt de gang van zaken schandalig. “Te gek voor woorden dat dit kan” zegt voorzitter Sebastiaan den Bak. “In augustus hebben de Keuzegids en ISO al alarm geslagen. Staatssecretaris Bruins heeft de koepels toen aangesproken op het gedrag van de instellingen. Hij kreeg een defensieve reactie. Dat het nu bij meer dan tweehonderd gevallen nog steeds niet goed zit, vind ik onbegrijpelijk.”
Den Bak geeft toe dat er grote verschillen zijn tussen misleiding en het net iets hipper presenteren van een opleiding. “Maar bij het onderzoek is uitgegaan van de regels. We hebben alle afwijkingen van die regels geregistreerd en gewogen. Er is dan ook duidelijk vermeld wanneer het om details gaat.”
Volgens de ISO-voorzitter is staatssecretaris Bruins nu aan zet. “Die moet de hogescholen en universiteiten maar duidelijk maken dat dit echt niet kan. Wat mij betreft sommeert hij ze binnen drie weken met fatsoenlijke voorlichting te komen, want scholieren zijn op dit moment hun keuze al aan het maken.”
Op het ministerie van OCW heeft men inmiddels “met belangstelling kennisgenomen” van de onderzoeksresultaten van de Keuzegids-redactie en het ISO. Een woordvoerder van staatssecretaris Bruins noemt de resultaten zorgelijk. “Toen in augustus de eerste fouten aan het licht kwamen, kon je op zich nog denken dat het om een incident gaat. Een volledig overzicht ontbrak. Dat is er nu wel.”
Bruins komt nu nog niet in actie. “We willen eerst nagaan wat er precies aan de hand is”, verklaart zijn woordvoerder. “In veel gevallen gaat het toch om details en ik denk niet dat je daarvoor de staatssecretaris in stelling hoeft te brengen. Maar hogescholen en universiteiten die er willens en wetens een bende van hebben gemaakt, kunnen rekenen op een pittig gesprek.”
Naar aanleiding van de brief die Bruins naar HBO-raad en VSNU stuurde, worden de opleidingsbestanden volgens de OCW-voorlichter al doorgelicht door de instellingen. “Als het goed is krijgen we daarover rond de jaarwisseling duidelijkheid. Maar dat buiten de instellingen om ook de Keuzegids en het ISO de gegevens kritisch bekijken, is alleen maar goed. Dat houdt de druk op de ketel.”
Woordvoerder Paul Helbing van de HBO-raad vindt het nieuwe onderzoek vooral een herhaling van zetten. “We zijn hier in augustus ook al op aangesproken. Natuurlijk is het voor ons kristalhelder dat gevallen van echte misleiding snel moeten worden aangepakt. Je kunt je wel afvragen of het in die ‘honderden gevallen’ die het persbericht aanhaalt wel allemaal om misleiding gaat of om slordigheidjes. Het hbo is begin dit studiejaar aangesproken op de voorlichting en het materiaal wordt aangepast. Wat dat betreft komt dit vervolgonderzoek misschien wat snel. Maar los daarvan: voorlichting van hogescholen moet gewoon goed zijn. Dat ontslaat studiekiezers overigens niet van hun eigen verantwoordelijkheid om zich een beetje te verdiepen in het opleidingsaanbod voordat ze zich inschrijven.”
HOP, Thijs den Otter
Zie ook www.keuzegids.org
