Het uur van de waarheid nadert voor Utrechts onderzoek

Bijna een jaar geleden dook het F&M-woord voor het eerst in Utrecht op. In Den Haag, zo luidde de redenering, wordt de financiering van het universitaire onderzoek (de eerste geldstroom) onder het motto 'dynamisering' steeds meer afhankelijk gemaakt van het succes van onderzoeksgroepen bij geldschieters zoals NWO (de tweede geldstroom) en commerciële opdrachtgevers (de derde geldstroom). Daar komt bij dat onder het motto 'kennisvalorisatie' steeds meer geld gaat naar praktisch toepasbaar onderzoek.

In deze omstandigheden zal het fundamentele universitaire onderzoek alleen kunnen overleven als het van absolute topkwaliteit is, een duidelijk herkenbaar profiel heeft (focus) en door multidisciplinaire samenwerking voldoende omvang heeft (massa). Vandaar dat het college van bestuur de faculteiten deze zomer opdracht gaf hun onderzoek te clusteren in voor Nederland unieke zwaarte- ofwel focuspunten, en om naast deze prioriteiten zogeheten posterioriteiten aan te wijzen, delen van het onderzoek die ondanks hun kwaliteit moeten worden afgestoten, omdat zij in de nieuwe verhoudingen niet meer levensvatbaar zijn.

Het is met name die laatste opdracht die de faculteitsbesturen ernstige hoofdpijn bezorgt. Oorspronkelijk hadden zij al in het vroege najaar hun focuspunten zullen aanwijzen, zodat een externe adviescommissie nog voor de kerstvakantiekon beginnen met het vaststellen van de universitaire zwaartepunten voor de komende jaren. De plannen die de faculteiten uiteindelijk pas vlak voor Kerstmis indienden, bleken veelal nog zo onvoldragen dat het college ze heeft teruggestuurd met het verzoek om binnen een maand met iets beters te komen.

De voornaamste kritiek is dat de faculteiten hun onderzoek weliswaar netjes in zwaartepunten hebben gegoten, maar dat van de gevraagde beleidsrijke keuzes nog weinig terecht is gekomen. Omdat na de saneringen van de afgelopen jaren vrijwel alle resterende onderzoeksgroepen bovengemiddeld goed scoren, hoeft dat weinig verwondering te wekken. In het licht van de landelijke ontwikkelingen is er echter geen alternatief. Het college van bestuur heeft het initiatief tot nu toe nadrukkelijk aan de faculteitsbesturen gelaten met als redenering dat die het best in staat zijn om keuzes te maken. Het is nu dus aan de decanen om te tonen dat zij dit vertrouwen waard zijn.

Marie-Curie

Europese liga

De Universiteit Utrecht is met ingang van dit jaar toegetreden tot de Liga van Europese Research Universiteiten. De Liga werd in 2002 opgericht door twaalf Europese universiteiten, waaronder Oxford en Cambridge, die toponderzoek koppelen aan onderwijs van hoge kwaliteit. Doel van de Liga is om zodanige veranderingen in de financiering van het fundamentele onderzoek te bewerkstelligen, dat Europese universiteiten zich beter kunnen meten met topuniversiteiten in de Verenigde Staten en in Azië. Tot de twaalf oprichters van de Liga behoorden onder meer de universiteiten van Leiden en Leuven. Naast Utrecht is dit jaar ook de Universiteit van Amsterdam tot de Liga toegetreden.

De kennismakingsborrel voor besturen en senaten van Utrechtse studentenorganisaties in de Aula van het Academiegebouw werd afgelopen dinsdag druk bezocht. Collegevoorzitter Van Rooy noemde de verenigingen lovend 'het zout in de pap van de universiteit' en wenste de nieuwe besturen een rijk bestuursjaar toe. Het Ufonds, mede-organisator van de borrel, wees 'het fundament van onze bruisende studentenstad' er op dat ze voor subsidies voor activiteiten bij hen terecht kunnen.

"Wetenschappelijk was het een heel bijzondere ontdekking", zegt Röckmann woensdag aan de telefoon. "Het mag misschien vreemd klinken, maar hoewel bekend was dat planten en bomen verschillende organische gassen uitstoten, was nog nooit eerder methaan gevonden. We hadden dus wel verwacht dat onze ontdekking in vakkringen en bij het publiek opzien zou baren. Wat we totaal niet verwacht hadden, was de enorme aandacht van de pers en de relatie die in de media werd gelegd met het Kyotoverdrag. Dat begon al op 12 januari met een bericht in het BBC Evening News en leidde vooral in Duitsland tot een hausse aan publiciteit."

Wat Röckmann betreft is het nog veel te vroeg om op grond van de vijftig metingen die hij en zijn collega's van het Heidelbergse Max Planck Instituut hebben gedaan, conclusies te trekken over het effect van bossen op het klimaat. "Dat hebben wij in ons artikel dan ook niet gedaan. Maar omdat we het nu toch in alle kranten lezen, hebben we vandaag een persbericht uitgegeven, waarin we een schatting geven, maar ook duidelijk maken dat er nog veel meer onderzoek moet worden gedaan voordat we daar met enige zekerheid iets over kunnen zeggen. Voorzover we nu kunnen nagaan wordt de opname van kooldioxide door bomen maar voor een procent of vier teniet gedaan door de uitstoot van methaan. Maar het effect is nog zo onzeker dat zelfs dat getal niet meer dan een slag in de lucht is."

Stamcelpionier ontmaskerd

"Het was de afgelopen weken net een thriller, steeds werd een tipje van de sluier opgelicht. Geleidelijk kwam uit wat er allemaal niet deugde aan Hwangs onderzoek. Nu was hij als onderzoeker al omstreden. Hij kwam in opspraak bij zijn vorige publicatie begin 2004. Toen kondigde hij aan dat hij een menselijk embryo had gekloneerd, door de celkern uit een rijpe eicel te halen en daarvoor in de plaats een celkern van een volwassen individu te zetten. Een doorbraak. Maar al gauw bleek dat hij jonge vrouwen had betaald om eicellen te doneren. Dat is verboden in Zuid-Korea, net als in Nederland. Ten tweede had hij vrouwelijke medewerkers, laborantes en analistes, hiertoe overgehaald. Hij ontkende dit aanvankelijk, maar werd later betrapt toen hij een medewerkster naar het ziekenhuis bracht. Ethisch verwerpelijk natuurlijk: moet je je voorstellen dat jouw baas, een beroemde wetenschapper, je zoiets vraagt. Nogal moeilijk voor zo'n meisje om nee te zeggen. Daar is niets vrijwilligs aan."

Wat was er zo spannend aan de beweerde resultaten van deze Hwang?

"Normaal gesproken winnen we stamcellen, dat zijn cellen die nog alles kunnen worden, uit een enkele dagen oud embryo. Probleem is dat deze embryo's het DNA van twee individuen - eicel en zaadcel - bevatten. Hwangs bewering dat hij een embryo had gekloneerd, betekende dat de stamcellen hieruit volkomen identiek zijn aan die van het individu waaruit de celkern komt die in de eicel is geplaatst. Dat opent de mogelijkheid tot het exact namaken van bijvoorbeeld zenuwcellen van iemand die verlamd is. Of lichaamseigen hartcellen die we terug kunnen plaatsen in de patiënt zonder risico op afstoting. Met stamcellen van een patiënt met bijvoorbeeld een hartaandoening, kunnen we de ziekte beter leren begrijpen."

Is de stamceltechnologie nu terug bij af?

"Zulke oplichterij schokt alle delen van de wetenschap, en zeker zo'n ethisch gevoelig gebied als stamcelonderzoek. Inhoudelijk is het onderzoek nauwelijks benadeeld, omdat de meeste collega's al hun twijfels hadden bij Hwangs aanpak en op zoek zijn naar alternatieven. Het is vooral de publieke opinie die geschokt is. Het is aan de wetenschap te laten zien dat één rotte appel niet betekent dat een hele mand slecht is. Het is vooral erg voor jonge mensen met een dwarslaesie die hun hoop hadden gevestigd op dit onderzoek. Ik ben al een paar keer gebeld door mensen met treurige verhalen. Anderzijds ligt voor de wetenschap het veld nu weer open, nu blijkt dat het nog niemand gelukt is een menselijk embryo te kloneren. Dat is een grote wortel voor onderzoekers die alsnog de eerste willen zijn. Reken maar dat er her en der hard aan wordt gewerkt."

Kan zo'n schandaal in Nederland ook voorkomen?

"Een westerse collega die in Zuid-Korea is geweest, vertelde dat het daar aan de universiteit net soldaten zijn. En een goed soldaat stelt geen vragen aan de officier. In Nederland is het niet zo hiërarchisch, hier zal een aio of analist zijn mond open doen als er zoiets gebeurt. De sociale controle is bovendien groter. Iedereen kijkt mee over je schouder als je iets spannends onderzoekt. Maar zo'n verhaal heeft ook te maken met de zucht naar erkenning en roem en met ego's. Dat is universeel. Zo speelde hier zestien jaar geleden de affaire met professor Buck die beweerde een medicijn tegen aids te hebben gevonden. Hij werd uiteindelijk ontmaskerd door een analist. Iedere wetenschappelijke generatie weet zo'n verhaal te vertellen. Het is vooral een opfrisser voor de wetenschap van de aloude les dat je de waarheid hoort te vertellen over onderzoeksresultaten."

Een beter milieu begint bij jezelf. Daarom geeft Greenpeace op 25 januari een workshop die laat zien dat je zelf heel veel kunt doen om een verandering van het klimaat tegen te gaan. Je leert in één avond hoe je met een groep vrienden je schoolgebouw, huis, café of studentenvereniging een duurzame energie make-over geeft. Daarnaast kun je lid worden van de internationale studentenbeweging Solar Generation (www.solargeneration.nl). Deze beweging tracht de klimaatverandering een halt toe te brengen. De workshop is aan Drift 6, lokaal 0.35, om 15.00 uur.

Dat fossiele brandstoffen steeds schaarser worden, is bekend. Maar dat dit blijkbaar ook van invloed is op het broodje kaas in de kantine, deed studenten in Wageningen toch raar opkijken. Universiteitsblad WB meldt dat de restauratieve dienst de prijzen in de kantine heeft opgeschroefd met als reden 'de sterk verhoogde kosten voor brandstof en energie'. De cateraar benadrukt dat het niet om een grap gaat en schuift de schuld in de schoenen van zijn leveranciers. Ook deze vragen namelijk meer geld voor hun producten vanwege 'verhoogde brandstofprijzen'.

Tentamenvrij tijdens wedstrijden van Oranje. Studenten Groepering Leiden (SGL) vindt dat Leidse faculteiten geen tentamens mogen inplannen, wanneer het Nederlands elftal haar wedstrijden speelt op het WK in Duitsland. Dit meldt het universitaire weekblad Mare. "Studenten zijn de meest fervente supporters van het Nederlands elftal", meent Victor Dobbe, universiteitsraadslid namens SGL. Overigens vraagt Dobbe niet de tentamens af te gelasten. "Het gaat mij er puur om dat er geen tentamens worden ingeroosterd ten tijde van de wedstrijden, dus na drie uur 's middags." Dit probleem kan zich met name voordoen wanneer Nederland tegen Argentinië aantreedt op woensdag 21 juni, om drie uur 's middags.

Een wedstrijd tussen de Eindhovense studentenvoetbalvereniging Pusphaira en de amateurs van Tivoli (niet te verwarren met 'ons' Tivoli) is uitgelopen op een potje knokken, zo meldt Cursor. Volgens het studententeam liep het duel uit de hand toen een aanvaller van Pusphaira was doorgebroken en alleen op het doel van Tivoli afging. Een verdediger probeerde de spits te stoppen door hem bij het shirt te grijpen. Toen dit niet lukte nam de doelman hem een halve minuut in de houdgreep. Ondertussen deelden Tivoli-spelers elders op het veld rake klappen uit aan de studenten. Pusphaira besloot de wedstrijd te staken en heeft inmiddels aangifte gedaan bij de politie en een klacht ingediend bij de KNVB.

De busbaan komt er aan. Het Ublad houdt de werkzaamheden in De Uithof nauwlettend in de gaten. Daarom verzamelen we ergernissen maar natuurlijk ook positieve reacties op het werk aan de HOV-baan die we plaatsen bij een fotoreportage. Mail ze naar g.knobel@ublad.uu.nl.

Met de Excellence Grants wil de Europese Unie de brain drain van jonge Europese toptalenten naar de Verenigde Staten een halt toeroepen. De 29 onderzoekers aan wie dit jaar een grant is toegekend, zijn afkomstig uit een groot aantal Europese landen en komen uit een grote varieteit aan disciplines. In Nederland kregen tot nu toe in totaal drie onderzoekers een Marie-Curie Excellence Grant.

Rudiger gaat het geld gebruiken om een groep op te bouwen rond zijn onderzoek naar de werking van het chaperonne eiwit Hsp 90, dat in sterk verhoogde concentraties voorkomt in tumorcellen. Chaperonne eiwitten hebben tot taak om gewone eiwitten te helpen om via vouwing de driedimensionale structuur te krijgen, waarin zij werkzaam zijn.

Voor dit multidiscplinaire onderzoek zal een grote verscheidenheid aan technieken worden ingezet, varierend van biofysische analyse van biomoleculen op een atomair niveau tot experimenten in levende cellen. Sleutel tot succes noemt Rudiger de toepassing van de cutting edge NMR-faciliteiten die het Bijvoet Centrum te bieden heeft. Als één van de beste instituten op het gebied van structurele biologie in Europa, biedt het Bijvoet Centrum mij een perfecte infrastructuur, aldus Rudiger.

EH

De promotor van het jaar werd in 1988 door het Ublad in Utrecht geïntroduceerd. In dat jaar eindigden sociaal-geograaf Frans Dieleman en microbioloog Jan Verhoef als eersten met elk vijf promoties. In totaal vonden in dat jaar in Utrecht 240 promoties plaats. Hoe explosief het universitaire onderzoek is gegroeid blijkt uit het feit dat de UU in 2005 liefst 417 promoties telde, het hoogste aantal ooit in een jaar gemeten.

Ook in 2003 was Grobbee, toen met twaalf promoties, al nummer één op de lijst. Dat succes was volgens hem vooral te danken aan de populariteit van het Julius Instituut bij geldgevers uit de tweede en derde geldstroom. In dat instituut, waarvan Grobbee wetenschappelijk directeur is, wordt vooral onderzoek gedaan naar de vraag welke factoren van invloed zijn op de mate waarin ziektes voorkomen, hoe je ze op het spoor komt en hoe je op basis van die kennis preventief of curatief kunt optreden.

Opvallend was vorig jaar het enorm grote aantal van 137 promoties in de faculteit Geneeskunde. Zelfs de vijf verzamelde subfaculteiten in de nieuwe Bètafaculteit blijven daar ondanks hun geduchte onderzoeksreputatie met 123 promoties bij achter. Veel beter dan vorige jaren deden de sociaal wetenschappers het. Zij verwelkomden in 2005 liefst 45 nieuwe doctoren.

EH

Zie voor meer informatie het dossier 'Promoties' links op deze pagina.

In feite biedt de Stichting ZekerZorg geen verzekering, maar een lening. Wie via de stichting een verzekering afsluit, hoeft de premie pas na afloop van de studie terug te betalen. In de tussentijd moeten alle inkomsten en uitgaven omtrent de zorgverzekering via een speciale bankrekening lopen. Voor haar service rekent de stichting 2,50 euro per jaar.

De rente die de stichting in rekening brengt, is 7,2 procent. Wie via de IB-groep leent, betaalt slechts 2,74 procent. Wat nu het voordeel is van de lening via de Stichting ZekerZorg is onduidelijk. Bovendien is het percentage volgens de website van de stichting gebaseerd op een “variabele rente”. Welke variabele dat is, staat er niet bij.

De bestedingsruimte op de speciale zorgverzekeringsrekening is 1500 euro, waarvan per jaar maximaal 755 euro mag worden besteed. Wat er gebeurt wanneer je meer geld nodig hebt (bijvoorbeeld om je eigen risico te betalen), is niet helder. Ook de kosten van aanvullende verzekeringen “zullen mogelijk niet geheel gedekt kunnen worden met de bestedingsruimte”, schrijft de stichting zelf.

Tussen de ‘veelgestelde vragen’ op de website www.studentenzorgplan.nl staan een paar curieuze zaken. Eén van de vragen luidt: is er sprake van boetes? Het antwoord: bij normaal gebruik is er geen sprake van boetes. Er staat niet bij wat abnormaal gebruik precies is, noch wat de boete daarop is.

Volgens de stichting schuilen er geen addertjes onder het gras. De Groninger Studentenbond heeft echter een bericht rondgestuurd om op de ‘regenwormen’ tussen de grassprieten te wijzen. Zo zou de premie van de collectieve verzekering van de studentenbonden ISO en LSVb goedkoper zijn en zit er een fout in de optelsom in het rekenvoorbeeld van de stichting.

Verder gaat de stichting uit van een eigen risico van vijfhonderd euro. Studenten zijn immers gezond, redeneert zij. De Groninger Studentenbond noemt zo’n hoog eigen risico “dubieus”: “Of je nou van de trap valt en een been breekt, een bezoek brengt aan de huisarts of in een dronken bui je jas vergeet en een longontsteking oploopt, de eerste vijfhonderd euro aan zorgkosten betaal je dan gewoon zelf.”

Ook studentenbonden ISO en LSVb waarschuwen tegen zo’n hoog eigen risico. Zij sturen een e-mail naar hun achterban waarin ze aanraden om niet met ZekerZorg in zee te gaan.

HOP

In zijn mondelinge rapportage, de eerste openbare rapportage van een visitatiecommissie onderzoek in Utrecht, stelde voorzitter Pranger van de commissie zijn gehoor al meteen gerust. Integon kan zich volgens hem zonder meer meten met de twee onlangs zeer positief beoordeelde onderzoeksinstituten van Letteren. Vooral over de productie van de Utrechtse theologen was hij zeer te spreken.

Kritiek had de commissie met als een van de leden oud-Letterendecaan Zwanenburg vooral op de organisatorische inbedding van het onderzoek. In het gezamenlijke instituut van de subfaculteit Godgeleerdheid en de Katholieke Universiteit Utrecht ontbreekt het aan een heldere MUBse bestuursstructuur. Gevolg daarvan is onder meer een niet erg duidelijk gestructureerde kwaliteitszorg en een tekort schietende begeleiding van promovendi.

Ook de promotoren mogen wel wat meer op de vingers worden gekeken, vond Pranger, die zijn visie op de bestuurlijke structuur van Integon overigens nadrukkelijk los zag van zijn oordeel over het huidige bestuur. Dat verdient alle vertrouwen omdat het dynamisch en creatief te werk gaat, aldus de commissievoorzitter. Hoewel hij ook alle onderzoeksgroepen kort besprak, wachtte zijn gehoor tevergeefs op de bijbehorende cijfermatige beoordeling. Die komt pas later dit voorjaar wanneer de commissie haar eindrapport presenteert.

EH