Het onderzoek aan Nederlandse universiteit is kwalitatief in orde en al behoorlijk vraaggestuurd, liet commissievoorzitter Hans Chang gisteren in een mondelinge tussenrapportage weten. NWO-bestuurder Chang wijst er op dat bedrijfsleven en overheid al veel invloed hebben op het onderzoek. Van de 2,5 miljard euro bekostiging bereikt zestig procent de universiteiten via de eerste geldstroom, aldus Chang. Die is al voor een deel gedynamiseerd door de matching van onderzoeksgeld. De overgebleven veertig procent is via de tweede en derde geldstroom ook al in hoge mate afhankelijk van de prestaties van onderzoeksgroepen.

Voor matching – het systeem waarbij universiteiten een onderzoeksopdracht binnenhalen door als co-financier op te treden – heeft Chang nog wel enig begrip: Het is niet gek dat een instelling die een specifiek onderzoek bij een universiteit wegzet om een financiële tegenprestatie vraagt. Maar Chang wil niet dat instellingen hun vrije onderzoeksruimte nog verder zien krimpen.

Wel vindt hij dat bedrijfsleven en universiteiten meer met elkaar om de tafel moeten zitten. Het is voor universiteiten helemaal niet verkeerd om te weten wat er leeft in bedrijfsleven en samenleving. En het bedrijfsleven op zijn beurt moet af van het idee dat het weinig met de Nederlandse universiteiten kan.

De commissie heeft moeite met de onduidelijke verdeling van onderzoeksgelden tussen de universiteiten. Op een handvol ambtenaren en universitaire beleidsmedewerkers na weet niemand meer hoe dat in de eerste geldstroom toegaat. Als de overheid een breed maatschappelijk draagvlak voor onderzoek wil, dan moet zij zelf zo transparant mogelijk opereren.

Waar het universitair onderzoek boven alles behoefte aan heeft, is meer structureel geld: te veel incidentele financiering leidt volgens Chang tot wildgroei en onoverzichtelijkheid. Het geld moet zo veel mogelijk via wetenschapsfinancier NWO worden doorgesluisd. Daarmee voorkom je dat geld bedoeld voor onderzoek in randzaken terecht komt, legt hij uit. Ik zeg niet dat zoiets vaak gebeurt, maar de verantwoording van universiteiten is nu niet duidelijk genoeg om het uit te sluiten.

Komend voorjaar dient de commissie-Chang haar eindrapport in bij het ministerie van OCW.

HOP

Leidt het broeikaseffect tot een kouder Nederland?

"Het principe van de warme golfstroom is het beste te vergelijken met een pomp. Het warme en relatief zoute water komt vanaf Florida naar Noordwest-Europa en verwarmt daar de atmosfeer. Wanneer dat water is afgekoeld, zinkt het vervolgens naar een paar kilometer diepte om weer terug te stromen naar de tropen. Daar wordt het weer verwarmd. Door die golfstroom is het 's winters in West-Europa gemiddeld zo'n vijf tot tien graden warmer dan bijvoorbeeld in Alaska."

"Dat die warme golfstroom in kracht kan afnemen, was bekend. Klimaatmodellen houden daar ook rekening mee. Als je er van uitgaat dat het broeikaseffect leidt tot een warmer klimaat dan ligt die conclusie ook voor de hand. Want door meer verdamping komt er meer vocht in de lucht. Dat vocht gaat noordwaarts en leidt daar tot regenval. Meer neerslag in het noorden van de Atlantische Oceaan zorgt daar voor een lager zoutgehalte in zee. Als het water uit de warme golfstroom minder zout wordt, zal het minder diep zinken, waardoor de pompwerking minder wordt."

En dan wordt het hier dus stukken kouder?

"Dat is de vraag. De bevindingen van de Britten zijn zeker opmerkelijk, vooral omdat de afname die zij constateren iets groter is dan die waarvan we tot nu toe uitgingen. Toch is het de afgelopen eeuw in Europa niet kouder geworden, integendeel. Het KNMI gaat voor Nederland uit van een stijging van de gemiddelde temperatuur van 1,5 graad over de afgelopen eeuw. Klaarblijkelijk wint de opwarming van de aarde het nog. Je kunt misschien wel stellen, dat het zonder die afname in de pompwerking van de warme golfstroom het hier nog iets warmer zou zijn geworden; een paradoxaal evenwicht. Een werkelijke daling van de temperatuur is alleen te verwachten als het kritische punt wordt bereikt waarop er - wat we noemen - een positieve terugkoppeling optreedt en de afname van de kracht van de warme golfstroom zichzelf gaat versterken."

Leg uit ...

"Als de pompwerking zwakker wordt, zal er niet alleen minder warmte naar het noorden worden getransporteerd, maar ook minder zout. Daarmee neemt het zoutgehalte verder af en ook de sterkte van de pomp. Die kan dan in relatief korte tijd met wel tachtig procent afnemen. En dat kan inderdaad betekenen dat het hier in Nederland binnen vijftig jaar gemiddeld twee tot vier graden kouder is, en dat is natuurlijk heel wat. Dat moet je op een termijn van tien jaar kunnen merken. Maar de vraag is steeds in hoeverre die afname van zout gecompenseerd gaat worden door de lagere temperatuur van het water. Gaat het zout of gaat de temperatuur de sterkte van de pomp bepalen? De huidige consensus onder wetenschappers is dat die sterke afname van de pomp in elk geval niet voor het jaar 2100 gaat plaatsvinden. Moderne klimaatmodellen zijn minder gevoelig voor dat zout. Het wordt beschouwd als low risk, high impact. Mijn persoonlijke inschatting is dat dat terecht is en dat beleidsmakers voorlopig moeten blijven uitgaan van een warmer en natter Nederland."

Wat moeten we nu met dit onderzoek?

"Wat vooral duidelijk is, is dat we moeten leven met erg veel onzekerheden. Er zijn nog maar weinig klimaatfenomenen goed begrepen en er is dus nog veel te doen in de fysische oceanografie en de meteorologie. Een goede verklaring voor het bestaan van de warme golfstroom werd pas in 1948 voor het eerst gegeven, om maar wat te noemen. Er is ook opmerkelijk weinig bekend over het effect van oceaanwervels op het mengen van zout en warmte. Die onzekerheden schreeuwen om verder onderzoek. We zien hoe belangrijk het is om de processen die zich in de oceanen afspelen te kunnen doorgronden."

Weinig reden voor leerrechten van zes maanden

Een ander gevaar is dat studenten die veel switchen, afstuderen met een onsamenhangend onderwijspakket. Door de leerrechten zou de kwaliteit en dus de waarde van een diploma moeilijk te controleren zijn, aldus de Raad. Hij is ook bang dat hogescholen en universiteiten in de problemen komen door de administratieve druk die het leerrechtensysteem oplevert. Immers, er zijn diplomabonussen, bekostigde studenten, onbekostigde studenten en studiepunten die elk half jaar bij een andere instelling kunnen worden behaald. Studentenadministraties die de hele dag bezig zijn met het controleren, uitwisselen en wegen van prestaties zijn duur. En staatssecretaris Rutte wil toch juist dat de instellingen snoeien in hun ondersteunende diensten?

De reacties op het advies van de Raad waren tamelijk voorspelbaar. VSNU-voorzitter Ed d'Hondt, die al enige tijd pleit voor leerrechten per heel studiejaar, noemde het zo klaar als een klontje dat Rutte de kritiek van de Raad van State niet zomaar terzijde kan schuiven. Die mening was ook te horen uit de mond van CDA-kamerlid Cisca Joldersma. De staatssecretaris, zijn trouwe supporter PvdA-kamerlid Jacques Tichelaar en HBO-voorzitter Doekle Terpstra waren minder onder de indruk. Maar merkwaardig genoeg was hun voornaamste argument dat het onwaarschijnlijk is dat veel studenten gebruik zullen maken van de mogelijkheid om per half jaar te switchen.

Dat de plannen nog niet perfect zijn, daar is eigenlijk iedereen het wel over eens. Uiteindelijk zal eerst de Tweede Kamer, en daarna de praktijk uitmaken of en hoe de leerrechten moeten worden bijgeschaafd. Maar als Rutte gelijk heeft en studenten werkelijk zo honkvast zijn als hij denkt, dan kun je je met recht en rede afvragen, of het verstandig is om de heftig omstreden termijn van zes maanden nu al wettelijk vast te leggen.

Jan-Thies van Asseldonk (Geneeskunde): "Mijn ervaring als arts, onderzoeker en persoon is dat het 'humoriseren' van een onoplosbaar probleem vaak draaglijker is dan er continu over in te zitten. Sommige pati‘nten beschikken over deze gave. Deze is dus geen pleidooi voor meer cliniclowns in het ziekenhuis, laat staan een oproep aan artsen om zich als cliniclown op te werpen. Ik heb de stelling op internet gevonden. Ik heb eerlijk gezegd geen idee wie Frank A. Clark is, maar hij was in ieder geval beter in staat deze mening onder woorden te brengen dan ikzelf."

Maar dat was schijn, want onder het kalme oppervlak gingen deze keer heftige emoties schuil. Tegenover de bewonderaars van de jonge filosoof stonden namelijk critici die zijn onorthodoxe proefschrift de naam 'dissertatie' niet waard vonden. Niet onlogisch, want een zo bewust controversieel proefschrift als 'Time tracks' is in Utrecht waarschijnlijk niet eerder verdedigd.

Ons begrip van tijd als een soort meetlat van chronologisch verlopende gebeurtenissen is veel te beperkt, stelt Hoogstad. In feite is dat wat wij 'tijd' noemen een chaotische wirwar van 'tijdsporen' (time tracks). Maar als dat zo is, dan geldt dat net zo goed voor teksten. Ook de 'klassieke' tekst met een redenering en een conclusie, is maar één van de vele mogelijkheden om iets te betogen. Hij voegde de daad bij het woord door een proefschrift te schrijven dat bestaat uit twee parallelle teksten, waarvan de paragrafen bovendien in willekeurige volgorde gelezen kunnen worden. Voeg daar bij dat twee van de drie hoofdstukken gewijd zijn aan tekstanalyses van cd's van Prince (Sign o' the times) en Marvin Gaye (Here, my dear) en alle ingrediënten voor een opmerkelijk boek zijn aanwezig.

Dat vond ook hoogleraar Jan van Ophuijsen die zijn vraag aan Hoogstad vooraf liet gaan door een wel zeer ironische beschouwing. "Iets dat mij aanvankelijk tegenviel is dat u een enkele keer cosmetische concessies doet aan de verouderende vormen van het academisch discours door uw werk een 'dissertatie' te noemen, waarin u een 'stelling' zou verdedigen in een 'betoog'; ik onderging het meer als een bezwering door middel van mantra's. Ik vroeg mij af of deze obligate formules bedoeld zijn als provocatie, een uitdaging om ofwel de strekking van uw boek recht te doen door u het doctoraat te onthouden of u uit verkeerd begrepen repressieve tolerantie te bevorderen en zo in één klap medeplichtig te worden aan de dood van de academicus en de destructie van het proefschrift."

Even bleef het stil in de Senaatszaal, maar toen stelde Van Ophuijsen keurig zijn vraag en gaf Hoogstad even keurig antwoord. 'Hora est' meldde de pedel na drie kwartier op afgemeten toon, waarna dr. Jan Hein Hoogstad, alsof er niets was gebeurd, de felicitaties van de aanwezigen in ontvangst mocht nemen.

Rutte

Studiebeurs

Vanaf september 2007 kunnen Nederlandse studenten een studiebeurs meekrijgen als ze gaan studeren in een ander Europees land dat het Bologna-verdrag heeft ondertekend. Het was al mogelijk om in het buitenland enkele vakken of een stage te volgen met behoud van de stufi, maar wie een volledige studie over de grens ging volgen kreeg geen beurs mee._ Het plan kost naar schatting 26 miljoen euro per jaar.

Studenten weinig flexibel

Het gros van de universitaire studenten volgt na de bachelor de doorstroommaster van de eigen faculteit. Slechts vijf tot zeven procent stapt over naar een andere universiteit. Dat werd bekend tijdens een VSNU-congres over bama. De verwachting na de invoering van bachelor-masterstelsel was, dat studenten flexibeler zouden zijn en vaker voor een master op een andere universiteit zouden kiezen of een universitaire master zouden gaan volgen na een hbo-opleiding. Tijdens het congres kwamen legio oorzaken ter sprake. Zo worden hbo'ers buiten de deur gehouden door strenge toelatingseisen en bestaat de groep masterstudenten uit zeer gedifferentieerde studenten (bijvoorbeeld in leeftijd) waar de instelling geen rekening mee houdt.

Loll is kanshebber

Prof.dr. Renate Loll is de Utrechtse kanshebber op de eerste Academische jaarprijs. Een jury maakte vorige week bekend welke projecten in aanmerking komen voor de prijs voor de beste vertaling van wetenschappelijk onderzoek naar een breed publiek. De Universiteit Utrecht had zeven wetenschappers laten meedingen naar de prijs van 100.000 euro, een nieuw initiatief van NRC Handelsblad in samenwerking met NWO en KNAW. De jury vond het voorstel 'waarom bestaat de ruimte uit drie dimensies?' van Renate Loll, werkzaam op het gebied van de theoretische fysica, de beste Utrechtse inzending. Voor elke universiteit is nu een project aangewezen dat kans maakt op de hoofdprijs. Op de slotmanifestatie op 1 juni 2006 wordt de winnaar gehuldigd.

Boeken bestellen in Utrecht duurder dan elders

Hoe kwam je hierachter student Michiel Blommestein?

"Via een vriend die in Groningen studeert. We bestelden beiden een boek bij een andere bibliotheek. Hij was daar 1,50 euro aan kwijt, ik 6. Ik ben aan het afstuderen en heb nu regelmatig een boek van elders nodig. Daar heb ik al 48 euro aan uitgegeven. Dat tikt aan."

Hoe komen jullie aan het bedrag van 6 euro, Hans van Soest van het UBU?

"Dat is een landelijke afspraak tussen alle universiteitsbibliotheken en de Koninklijke bibliotheek. Het is de kostprijs die we allemaal aan elkaar betalen, Groningen betaalt aan ons dus ook 6 euro."

Waarom is het bij jullie goedkoper, Anneke van Langen van de Groningse UB?

"Wij hebben speciale tarieven voor studenten. Het college van bestuur subsidieert. We vinden 6 euro te duur voor studenten."

Bij jullie kost de service 3 euro, Guus Roeloff van de Universiteit van Amsterdam?

"Ja. Daarnaast krijgt de student bij opening van een IBL-account eenmalig een tegoed van 12 euro. Dit is een beleidskeuze van de bibliotheek. Studenten hebben het al zwaar. Maar ik begrijp de keuze van Utrecht ook wel, studenten hebben een OV en kunnen daarmee gratis naar een bieb in een andere stad."

Waarom worden Utrechtse studenten niet wat gecompenseerd, Bas Savenije, bibliothecaris in Utrecht?

"Die 6 euro is al niet kostendekkend. Als je geld in deze service stopt kun je iets anders niet doen. Ik heb er in het landelijke overleg ook nooit iets over gehoord. Zelf vind ik het bedrag niet overdreven hoog en ik heb er hier ook geen klachten over gehoord. Indien dat wel zo zou zijn, is er een aanleiding om er eens naar te kijken"

Wat vind je hiervan, Michiel?

"Het is logisch dat er niet wordt geklaagd. De meeste studenten weten namelijk niet beter. Die 6 euro blijft voor mij een barrière om een boek te laten overkomen. Ik ga daarom inderdaad wel eens met de trein naar een andere bieb. Maar zo stond ik eens in Groningen, nadat ik naar de bieb daar had gebeld, toen de pasjesadministratie dicht bleek te zijn. Dan wordt het wel erg lastig."

Geen extra mozaïekbeurzen

De voltallige U-raad wil dat er volgend jaar geld komt voor de promotieonderzoeken van minimaal twee allochtone medewerkers die niet zijn beloond met een Mozaïeksubsidie. De U-raad vroeg dit dinsdag aan het college van bestuur tijdens de behandeling van de begroting 2006.

In grote lijnen was de U-raad goed te spreken over de laatste begroting van Wim Kardux, maar op dit punt wilde men graag een toezegging van het college. Tot verbazing van de indiener van het voorstel, student-lid Rachid Belhadi, gaf collegevoorzitter Van Rooy aanvankelijk soepeltjes gehoor aan die wens. Maar er stak een adder onder het gras, want Van Rooy had het advies zo gelezen dat het ging om eventuele afgewezen kandidaten in de Mozaïekronde 2006.

Toen Belhadi er op wees dat de raad een inhaalslag voor afgewezen kandidaten uit 2005 bedoelde, kreeg hij nul op het rekest. Het was zeer ongebruikelijk om in een begroting voor 2006 nog posten uit 2005 te verwerken, aldus Van Rooy, die er op wees dat de UU, onder meer door het ondersteunen van allochtone student-assistenten, al serieus werk maakt van het diversiteitsbeleid.

Verbaasd keek Belhadi naar de formulering van het advies en zag dat dat inderdaad voor meerdere uitleg vatbaar was. Maar zijn verbazing werd nog groter toen een raadsmeerderheid hem in de steek liet. Ondanks de niet mis te verstane bedoeling van haar oorspronkelijke advies bleek, de raad na een schorsing opeens de interpretatie van Van Rooy te delen. Teleurgesteld deelde Belhadi mee het tegenover zijn achterban niet te kunnen maken om nu nog voor de begroting te stemmen, Die werd daarop met 1 stem tegen aangenomen.

EH

Fictieve strijd tegen de armoede

Waarom doen jullie mee?

"Het was een kleine aankondiging in het Ublad die mijn aandacht trok. Voor mij was het belangrijk dat met deze wedstrijd aandacht wordt gevraagd voor de milleniumdoelen. Ik vind dat we moeten blijven proberen iets te doen aan de armoede in de wereld. Ik heb daarom enkele werkgroepgenoten van wie ik wist dat ze iets hadden met ontwikkelingssamenwerking gevraagd of ze met mij een team wilden vormen. We hebben alle vier stage gelopen in ontwikkelingslanden. Zelf heb ik gewerkt in kinderziekenhuizen in Bolivia en Zuid-Afrika en heb toen onder meer meegedraaid in aidsprojecten. De anderen hebben soortgelijke ervaringen."

Wat was de bedoeling?

"Er was een voorronde waarbij we een case moesten behandelen over micro-kredieten in een fictief dorp. De vraag was: 'Hoe kun je voorkomen dat een systeem van kleine leningen in elkaar zakt wanneer plotseling veel boeren door ziekte worden geveld?' Binnen een week moest je een antwoord van maximaal 600 woorden terug sturen. Wij wisten dat in Zuid-Afrika wijnboeren gedeeltelijk in een soort van loondienst worden genomen. Met een antwoord, geïnspireerd op dat systeem, hebben we ons voor de drie vervolgronden geplaatst. Ook toen moesten we binnen een week met een oplossing komen voor een case."

Maken jullie kans op de hoofdprijs?

"Dat betwijfel ik. Er zijn nog 27 teams in de race. We moesten bovendien al het werk gewoon naast onze studie doen. En dat is best pittig, als je het goed wilt doen. Na drie weken treedt er dan toch een soort verslapping op. Maar dat zal bij andere teams misschien ook wel zo werken. Het is ook de vraag in hoeverre de jury gevoelig is voor prachtige idealistische plannen die in de praktijk onuitvoerbaar blijken. Wij hebben vooral realistische ideeën geopperd waarbij we rekening hebben gehouden met financiële en juridische mogelijkheden en culturele en religieuze gevoeligheden. Achter af bezien was het denk ik ook beter geweest om met een interdisciplinair team mee te doen aan deze wedstrijd. Wij weten allemaal veel van de gezondheidszorg, maar minder van andere zaken die ook van belang zijn bij deze cases. Nu moest ik bij de rechtenfaculteit informeren hoe het bijvoorbeeld zit met bepaalde juridische kwesties. Maar dat een interdisciplinair team handig is, is misschien een les voor studententeams die meedoen bij een volgende gelegenheid."