Elektronenmicroscopie
"Zeg maar gecondoleerd", is de cynische reactie van ArieVerkleij, hoogleraar celbiologie, die met afstand het grootsteslachtoffer is van de brand in het Kruytgebouw. In de westvleugelvan de vijfde verdieping staat de collectie elektronenmicroscopenwaarmee hij van Utrecht een toonaangevend landelijk centrum op ditgebied heeft gemaakt, maar Verkleij is bang dat zijn beroeteinstrumenten van de ene op de andere dag waardeloos zijngeworden.
Toen hij het nieuws op vrijdagochtend te horen kreeg, was deomvang van de ramp nog niet goed tot hem doorgedrongen, vertelthij. "Maar sinds ik me zaterdagochtend realiseerde wat er wasgebeurd, heb ik niet best meer geslapen. Wij hebben hier een paarzeer geavanceerde microscopen staan van enkele miljoenen guldensper stuk. Die apparaten zijn zo gevoelig dat zelfs een miniemroetdeeltje al voor een verstoring van de meetgegegevens kanzorgen. Om ze schoon te maken moeten ze helemaal uit elkaar wordengehaald. Dat is een operatie waar maanden mee gemoeid zijn. Al dietijd staat het onderzoek dus stil."
De trots van de Utrechtse celbiologen vormt de Technai 20, eentwee jaar geleden aangeschafte elektronenmicroscoop, waarmeepreparaten tot 900.000 maal kunnen worden vergroot. Dat maakt hetmogelijk om de inhoud van een cel tot op nanometers nauwkeurig n indrie dimensies te bekijken. De celbiologen gebruiken het apparaatonder meer om te zien waar bepaalde eiwitmoleculen zich precies inde cel bevinden. "Op dit terrein lopen we wereldwijd voorop, erzijn maar weinig groepen die zo diep in de cel kunnen kijken alswij", stelt Verkleij trots. Hij benadrukt overigens dat niet alleenhijzelf maar ook tal van andere universitaire groepen schadelijden. "Ons centrum werd namelijk ook gebruikt door onderzoekersvan Scheikunde, Geneeskunde, Natuurkunde, Diergeneeskunde enAardwetenschappen. Als ik een eerste schatting moet maken, zijnnaast de vaste medewerkers zo'n dertig promovendi, studenten enpost-docs gedupeerd."
Vanaf zaterdag heeft Verkleij vrijwel onafgebroken aan de lijngehangen om te redden wat er te redden valt. "De collegialiteit isgroot. Van alle kanten wordt ons hulp en meettijd aangeboden. Dekomende dagen moeten we zien in hoeverre dat soelaas kan bieden.Maar wat er ook gebeurt, het lijdt geen twijfel dat een grootaantal onderzoeksprojecten forse vertraging gaat oplopen."
Meer over hetonderzoek van Verkleij in het artikel "Reis naar het binnenste vande cel - Biologie installeert 3D-elektronenmicroscoop",gepubliceerd in het U-blad van 29 april 1999.
Honderdduizend fruitvliegen
Meer dan honderdduizend fruitvliegjes hebben de brand in hetKruytgebouw niet overleefd. Voor aio populatiebiologie ZoltanBochdanovits betekent dat in het minst nadelige geval maandenvertraging van zijn onderzoek. "Toen ik hier vrijdagochtendaankwam, begreep ik meteen dat dit tijd ging kosten. In het begindacht ik aan een paar weken, maar nu blijkt het veel langer tezijn. Natuurlijk is het niet leuk, maar wat kun je doen? Je kunt eralleen maar in berusten."
Bochdanovits was al een eind gevorderd met zijn onderzoek, maardoor de brand is een deel van zijn gegevens waardeloos geworden."Dat heb je als je met levend materiaal werkt. Ik onderzoek hetverband tussen de lichaamsgrootte van fruitvliegjes en huntemperatuurgevoeligheid. De meeste stammen zijn dood en wat nogleeft is niet meer bruikbaar. Die dieren hebben aan vreselijkehitte blootgestaan en hun reacties zijn daardoor niet meervergelijkbaar met die van voor de brand."
Bochdanovits wordt begeleid door dr. Gerdien de Jong, dieuitlegt dat juist deze fruitvliegen heel moeilijk vervangbaar zijn."Ons onderzoek concentreert zich op de vraag hoe het komt datfruitvliegen uit streken dichter bij de polen groter zijn dan hunsoortgenoten van rond de evenaar. Daarvoor vergelijken we stammenuit onder meer Panama, Congo en Ivoorkust met stammen uit Seattle,Denemarken en Nederland, maar al die stammen zijn nu dood. Als jewerkt met mutanten, dan kun je zo ergens een nieuwe stam bestellen.Onze dieren zijn in het vrije veld verzameld. Ook al zouden we eenstam uit datzelfde land terugkrijgen, dan weet je nog niet of devliegen precies dezelfde eigenschappen hebben. Door deze brand zijnproeven verloren gegaan, waarin maanden werk zat. Dat moet nu dushelemaal opnieuw worden gedaan. Ik vrees dat we zeker een half jaarachterop zullen raken.
De fruitvliegstammen van student Stefan Bosmans, die negenmaanden onderzoek doet bij Bochdanovits, hebben het drama weloverleefd. "Zij zaten toevallig in een broedstoof, waar detemperatuur vrij constant is gebleven." Toch is hij gedupeerd omdatzijn kamer precies tegenover de brandplek zit. "Mijn computer zitonder het roet en ik vermoed dat die zal crashen als ik hem aanzet.Ik weet dus niet of ik mijn verslag helemaal compleet zal kunneninleveren."
De brand levert Bosmans alsnog vakantie op terwijl hij eigenlijkvan plan was heel de zomer door te werken. "Ja, ik vermoedde al datjij er belang bij had", weet Bochdanovits nog een grapje uit tebrengen. Zelf weet hij nog niet precies wat hij nu moet doen. Eerstmaar redden wat er te redden is. Vervolgens gewoon thuis aan hetwerk, met de theorie. "Het onderzoek ga ik in ieder geval afmaken.Het kost gewoon tijd, maar ik ga ervan uit dat we door deuniversiteit gecompenseerd worden. Dat wordt deze week hopelijkduidelijk."
EH