De vluchtelingencrisis verklaard in één uur college

Je zou zeggen dat mensen leren van de geschiedenis, maar niets is minder waar als het gaat over de opvang van vluchtelingen. Wat nou vluchtelingencrisis? We hadden de Syriërs kunnen verwachten. Een ingelast college bij Bestuurs- & Organisatiewetenschap zet het woord ‘crisis’ in context.

“We zijn overweldigd door de belangstelling”, begint docent Karin Geuijen. Aanvankelijk zat ze met collega Gijs Jan Brandsma en de directeur van Amnesty Nederland Eduard Nazarski (en tevens haar partner) in een kleiner lokaal voor een spontaan georganiseerd college van een uur over de vluchtelingencrisis in Europa. Maar toen de stroom belangstellenden bleef aanhouden, werd verhuisd naar de grote collegezaal. Zo'n tachtig studenten, docenten en andere geïnteresseerden waren voor dit college geheel vrijwillig naar Bestuurs- & Organisatiewetenschap in de Bijlhouwerstraat gekomen.

De verhuizing had geen symbolischer begin kunnen zijn van een college over de aanhoudende stroom vluchtelingen die aan de poort van Europa kloppen. Waren de vluchtelingen uit met name Syrië eerst nog vooral een ‘probleem’ voor Italië en Griekenland, afgelopen week kwamen duizenden mensen aan in Nederland. Nederland sloot niet de deuren, maar moest donderdag wel naarstig op zoek naar slaapplaatsen voor 1500 mensen voor wie in de officiële vluchtelingenopvang geen plaats meer was. Zo ver had het niet hoeven komen, wordt tijdens dit college duidelijk.

Waarom zorgt de stroom vluchtelingen voor een crisis?
Om termen als economische vluchtelingen en gelukzoekers te duiden, begint bestuurskundige Geuijer het college met de definitie van het woord ‘vluchteling’. “Iemand die gedwongen wordt zijn land te verlaten omdat hij er niet meer veilig is. Aan het andere kant van het spectrum staan de migranten die vrijwillig in een ander land gaan wonen. Daartussen zitten vele andere vormen.” Historische les: “Veel mensen die als gastarbeider naar ons land toe kwamen, waren vaak Koerdische Turken. Zij verlieten hun land omdat ze er niet veilig waren, maar vluchteling heetten ze niet.”

Gijs Jan Brandsma zet – al net zo snel sprekend als Geuijer ‘want we moeten stoppen om 14 uur’ - het aantal vluchtelingen dat naar Europa komt in context. Van de mensen die nu op de vlucht zijn, komt meer dan de helft uit Syrië (4,1 miljoen), Afghanistan (2,6 miljoen) en Somalië (1,1 miljoen). Kijk je preciezer naar bijvoorbeeld de Syriërs dan mag je er nog eens 7 miljoen bij optellen: “Zij zijn binnen hun land op de vlucht.” De meeste vluchtelingen worden opgevangen in Turkije, Pakistan, Libanon, Iran, Ethiopië en Jordanië. “De 600.000 die in 2014 en de naar schatting 625.000 die dit jaar asiel aanvragen in Europa is in verhouding dus maar een fractie. Dus waar komt het woord ‘vluchtelingencrisis’ vandaan?”

De korte uitleg is dat het Europa tot nog toe niet is gelukt om een gezamenlijk beleid te maken om vluchtelingen op te vangen, vertelt Eduard Nazarski die eerst jaren bij Vluchtelingenwerk Nederland werkte en nu directeur is van de Nederlandse afdeling van Amnesty International. Elk land heeft zijn eigen regels en de één is nog strenger dan de ander, legt hij uit. Dat leidde er in de jaren 90 toe dat veel vluchtelingen uit voormalig Joegoslavië naar Nederland kwamen, omdat ons land het minst streng was. Zo werd, zoals sommigen politici het noemen, Nederland het afvoerputje van Europa.

De oorlog in Joegoslavië deed ook veel mensen hun land ontvluchten
Nederland werd in die jaren ook overvallen door de grote aantallen waarbij het ging om meer dan 50.000 vluchtelingen, herinnert Nazarski zich. Voor veel mensen was dat schrikken en die reactie heeft de regering tot actie aangespoord om een duidelijk en strenger vluchtelingenbeleid te maken. Door het afbouwen van het aantal opvangplaatsen wilde de regering laten zien dat ze het vluchtelingenprobleem onder controle had.

Daarbij werd geïnvesteerd in opvang in de regio: grote vluchtelingenkampen in de buurt van het land waar oorlog was. Het idee: wanneer de oorlog voorbij is, zijn ze zo weer thuis. “Maar Srebrenica is een goed voorbeeld van een kamp waar de veiligheid moeilijk te waarborgen is”, zegt Geuijen. “Dergelijke kampen zijn vaak doelwit voor terroristische aanvallen en staan vaak in landen waar de vrede ook nog jong is.”

Dat verklaart toch ook, vraagt een studente in de laatste tien minuten van het college waar gelegenheid tot discussie is, waarom Syriërs niet lang in een kamp in de regio willen blijven? Zij zagen dat de Palestijnen er al zo’n 20 jaar verbleven.” Precies, zegt Geuijen. “De Syriërs zagen geen lichtpuntje aan het eind van de tunnel. De oorlog in hun land duurt al 4,5 jaar en kan nog jaren duren.”

Dus trokken de Syriërs er op uit. Brandsma: “En de kortste route is over zee: van Turkije naar een Grieks eiland is soms maar 2 kilometer."

"Waarom pakken ze het vliegtuig niet?", vraagt een student. Een vliegtuig pakken hoort niet tot de opties, zegt Brandsma: “Je hebt een visum nodig en daar moet je soms maanden op wachten. Zonder visum neemt een vliegtuig of veerboot je niet mee. Zij krijgen een fikse boete opgelegd, als ze passagiers zonder visum vervoeren.”

Je kunt je leven geen halt toeroepen
Alle Syriërs krijgen in Nederland asiel, weet Geuijen. Eerst een tijdelijke status van vijf jaar en als het na die tijd nog onveilig is in hun land, krijgen ze een permanente vergunning.

Nazarski: “Mijn ervaring is dat de meeste mensen wel terug willen. Maar als je hier woont, kun je je leven niet parkeren. Je gaat werken, krijgt kinderen, of je kinderen groeien hier op. Hun leven is hier. Hoe langer je ergens leeft, hoe moeilijker het wordt om terug te keren. Als opvangland moet je asielzoekers zekerheden geven om hun trauma’s te verwerken, om hun leven op te pakken. Als land moet je zorgen dat ze je cultuur leren kennen en de taal leren spreken.”

In rap tempo zijn de studenten door drie experts bijgepraat over de geschiedenis van het vluchtelingenbeleid dat heeft geleid tot de zogeheten vluchtelingencrisis. Een crisis, zo hebben we in dit uurtje geleerd, die geen crisis had hoeven zijn, als geleerd was van de lessen uit het verleden: velen die leven in een land in oorlog slaan op de vlucht op zoek naar een veilig heenkomen. De docenten en de directeur krijgen een groot applaus; lang niet elk college zal zo eindigen.

Heb je nog zes minuten?
Meer wetenschappers horen over de vluchtelingencrisis? De faculteit Rebo organiseert in oktober een aantal discussiebijeenkomsten in de avond. Binnenkort wordt de agenda bekendgemaakt.

Meer details weten over het college van Geuijen, Brandsma en Nazarski? Het Duitse animatieteam In a nutshell maakte een video van 6 minuten en 16 seconden waarin de vluchtelingencrisis wordt uitgelegd waarin ongeveer dezelfde thematiek wordt behandeld.