Commerciële bijbaan doodgewoon voor hoogleraren ondernemingsrecht

Afgelopen april bleek dat hoogleraren belastingrecht vaak een dubbele pet op hebben. De helft hield er een commerciële bijbaan op na, veelal bij een van de advieskantoren op de Amsterdamse Zuidas.

Maar hoogleraren die zich specialiseren in het financieel- en ondernemingsrecht hebben nog vaker een baan ernaast, blijkt uit een nieuwe telling van de Universiteit Leiden. In dit vakgebied is het percentage commerciële nevenfuncties 67 procent. Inclusief publieke nevenfuncties, zoals in de rechtspraak of in het openbaar bestuur, loopt het percentage op naar 75.

Niet gezond
“Met zoveel bijbanen wordt het vakgebied overheerst door mensen die ook een commercieel belang hebben”, zegt de Leidse onderzoeker en hoogleraar Belastingrecht Jan Vleggeert. “Bewust of onbewust kan het belang van bedrijven of klanten gaan meewegen in wat eigenlijk onafhankelijke wetenschap zou moeten zijn. Zoveel bijbanen in een vakgebied lijkt me niet gezond.”

Twee hoogleraren Ondernemingsrecht, met bijbaan, die alleen anoniem over het Leidse onderzoek willen praten, zeggen desgevraagd dat ze hun functies, en de verschillende belangen, prima kunnen scheiden. “Als ik het gevoel heb dat ik niet vrij ben om een onderwerp te behandelen, dan begin ik er niet aan.”

Anne Lafarre, hoogleraar Ondernemingsrecht in Tilburg, is een van de weinigen zonder bijbaan. Toch ziet ze geen probleem in de vele nevenfuncties van haar collega’s. “Dit is ook een redelijk praktisch vakgebied, dus studenten leren veel van hun praktijkkennis. Ikzelf ook.”

Ondernemingsrecht
Vleggeert telde de nevenfuncties van 57 hoogleraren. Deze groep wetenschappers is gespecialiseerd in de regels van het bankieren, ondernemen en toezichthouden. Ook de juridische aspecten van fusies, internationale geldstromen of witwassen behoren tot hun onderzoeksgebied.

Van de 57 hebben 38 een commerciële bijbaan, bij bedrijven als Stibbe, Loyens & Loeff, De Brauw Blackstone Westbroek, Baker McKenzie en Clifford Chance. Maar ook Schiphol, Rabobank en Philips betalen de hoogleraren voor hun diensten, net zoals enkele in de financiële markten gespecialiseerde advocatenkantoren.

Niet transparant
Niet alle hoogleraren zijn volledig transparant over hun nevenwerkzaamheden, ziet Vleggeert. Vier van de 57 hoogleraren vermelden hun nevenwerkzaamheden niet op hun universiteitswebsite. Academici moeten open zijn over nevenfuncties, schrijft hun gedragscode voor, om te voorkomen dat eventuele strijdige belangen verborgen blijven.

Twee van deze vier hoogleraren laten weten dat hun bijbaan eerder wel vermeld stond, maar door een administratieve fout nu niet meer. Een derde hoogleraar zegt de nevenfunctie al jaren geleden gemeld te hebben en controleerde niet zelf of hij ook in het register nevenfuncties was opgenomen.

Zorgen over invloed
Het Rathenau Instituut kwam in augustus tot de conclusie dat een groeiende groep burgers zorgen heeft over de invloed van geldschieters op wetenschappelijk onderzoek.

Dat geldt ook voor senatoren en Tweede Kamerleden. Die vroegen de minister van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap al een paar keer of er geen grens moet komen aan de hoeveelheid bijbanen die hoogleraren hebben. Toenmalig minister Eppo Bruins dacht van niet: universiteiten moeten zelf voor een “gezonde balans” zorgen, zei hij.

Verkiezingen
Verschillende partijen hebben in hun verkiezingsprogramma’s maatregelen opgenomen tegen “heimelijke beïnvloeding” van de wetenschappen, zoals de VVD het noemt. De partij wil dat financiers van onderzoek openbaar worden. De SP stelt voor om een onafhankelijk fonds op te richten waarmee bedrijven aan onderzoek kunnen bijdragen, “zonder zeggenschap over de uitvoering of uitkomst van het onderzoek”.

De Partij voor de Dieren wil dat universiteiten hun registratie van nevenwerkzaamheden verbeteren. En NSC noemt expliciet de hoogleraren met een baan bij belastingadvieskantoren. De partij wil “duidelijke grenzen, om belangenverstrengeling te voorkomen”. 

Kantoren verkopen kennis
Het lijkt erop dat het aantal commerciële bijbanen in het belastingrecht en ondernemingsrecht hoger is dan in andere vakgebieden. Onderzoeker Jan Vleggeert schat dat het landelijke percentage zo’n 30 procent is. Volgens de koepel van universiteiten heeft zo’n 70 procent van de hoogleraren een fulltime aanstelling aan de universiteit en dus zal maximaal 30 procent deeltijd werken en mogelijk een bijbaan hebben, redeneert Vleggeert. Het is maar een indicatie, zegt hij in een reactie, maar betere cijfers zijn nu eenmaal niet voorhanden.

In ieder geval zit het ondernemingsrecht met 75 procent (inclusief de publieke functies) een stuk hoger. Leidt dit tot problemen met de onafhankelijkheid? De Tilburgse hoogleraar Lafarre, die zelf dus geen nevenfuncties heeft, vindt dat haar collega’s heel netjes omgaan met een eventueel klantbelang. Ze verlaten bijvoorbeeld de vergadering als er belangenverstrengeling dreigt, vertelt ze. 

Carrière
Ze laat tijdens het gesprek vallen dat in sommige gevallen gepromoveerden met een baan op een kantoor sneller hoogleraar worden aan de universiteit. “Maar dat is vaak terecht, juist door hun praktische en diepgaande kennis en hun deelname aan het debat.”

En dan zijn er nog de bezuinigingen in de wetenschap, zegt Lafarre. Bedrijven sponsoren geregeld leerstoelen en als daar onafhankelijke benoemingsprocedures gebruikt worden en iedereen transparant is over de sponsoring, lijkt dat Lafarre heel goed. “Door een leerstoel beschikbaar te stellen, kunnen deze mensen uit de praktijk veel bijdragen aan de academische wereld.”

Overigens heeft dat niet alleen voor universiteiten, maar ook voor de sponsorende kantoren een groot voordeel, legt een hoogleraar-met-bijbaan uit. Om gedoe op kantoor of op de universiteit te voorkomen wil hij alleen anoniem reageren. “Als advocatenkantoren verkopen we kennis. We verkopen dat we ergens goed in zijn. En de professor is dat als geen ander.”