CPB: miljoenen verspild in stormloop op onderzoeksbeurzen

Probeer eens nieuwe dingen bij het verdelen van onderzoeksgeld, adviseert het CPB in een vandaag verschenen policy-brief. Met een paar simpele ingrepen kan de ‘aanvraagdruk’ bij NWO waarschijnlijk behoorlijk omlaag. En dat zou de bijkomende kosten ook verminderen.

Want die kosten zijn flink. Het CPB schat dat het verdelen van veertig miljoen euro aan onderzoeksgeld zo’n 9,5 miljoen euro extra kost, als je de tijd meetelt die de aanvragers besteden aan het schrijven van voorstellen en de tijd die de commissies nodig hebben voor de beoordeling.

Selecteren op basis van CV
De meest eenvoudige ingreep is het schrappen van deadlines voor het aanvragen van onderzoeksbeurzen, meent het CPB. Ervaringen in het buitenland leren dat het aantal aanvragen dan met vijftig procent daalt. Vermoedelijk vallen vooral de minder gemotiveerde onderzoekers afvallen: die hebben de druk van een deadline nodig om hun voorstel af te ronden.

Andere opties? Je zou een voorselectie op basis van cv’s kunnen doen. Bijna niemand met een mager cv sleept een onderzoeksbeurs in de wacht, dus het verlies is minimaal als je de voorstellen van deze wetenschappers helemaal buiten beschouwing laat.

Onderzoeksfinancier NWO snapt ook dat er iets moet gebeuren aan de stormloop op onderzoeksbeurzen en denkt al een poosje na over hervormingen. Er moet vooral meer sturing komen binnen de universiteiten zelf, vindt NWO-voorzitter Stan Gielen. “Ik weet wel dat sommige universiteiten meer werken volgens het principe: wie niet waagt, die niet wint”, zei hij afgelopen najaar. Maar ze kunnen best inschatten welke wetenschappers werkelijk kans maken op een beurs.

Gemegnde ervaringen met geopperde oplossingen
Het schrappen van deadlines kwam niet in de NWO-plannen voor, maar is wel bekend bij de onderzoeksfinancier. “We hebben er gemengde ervaringen mee”, legt woordvoerder Olivier Morot uit. “Het werkt vooral als de financiering heel stabiel is: wetenschappers moeten het vertrouwen hebben dat het geld er over pakweg twee jaar nog steeds is. En ze moeten dan een redelijke kans maken op honorering.”
 
Ook de andere ideeën in de CBP-brief zijn al wel bekend bij NWO. Het selecteren op basis van het cv staat bijvoorbeeld al op het lijstje met ideeën die de komende tijd uitgewerkt worden.

En sommige ideeën zijn al verworpen. Het CPB oppert bijvoorbeeld dat je de jury alleen nodig hebt om de besten en de slechtsten aan te wijzen. De commissieleden hoeven geen tijd te verspillen aan de middengroep van wetenschappers die elkaar nauwelijks ontlopen, als je deze groep laat loten. Maar dat ziet NWO niet zitten. De tijdwinst zou te klein zijn en het verlies aan kwaliteit te groot.

Experiment om wetenschappers zelf geld te laten verdelen
Er staat een nog radicaler idee in de CPB-brief. NWO zou kunnen experimenteren met een systeem waarin wetenschappers het geld helemaal zelf verdelen: iedereen krijgt een budget waarvan pakweg de helft aan een collega moet worden weggegeven. Het idee is dat wetenschappers heus wel weten wie het geld verdient en daar geen aanvraagcircus voor nodig hebben. Een paar promovendi mogen onderzoeken of en wanneer het idee toegepast kan worden, beloofde NWO-voorzitter Gielen die aanvullend onderzoek nodig achtte. Een experiment waarbij wetenschappers deze wijze van verdeling al uitproberen ziet NWO niet zitten, zo valt te lezen in een document uit oktober: "Het inzetten van een grote hoeveelheid NWO-middelen voor een aantal jaren voor een dergelijk experiment wordt op dit moment als prematuur gezien". 

Hoe dan ook waarschuwt het CPB dat elk experiment met een nieuwe verdeling van het onderzoeksgeld zorgvuldig moet worden opgezet: er moet altijd een controlegroep zijn. Zou NWO bijvoorbeeld willen experimenteren met het schrappen van de deadline, kies dan twee programma’s uit: het ene blijft gewoon een deadline houden en de andere niet. Dan kun je goed zien waar de ingreep toe leidt.