De Post-Fossil City tentoonstelling : ‘Het probleem staat te vaak centraal, niet de oplossing’

Wanneer fossiele brandstoffen op zijn, of niet meer gebruikt worden kan de wereld er heel anders uitzien. Die verbeelding maken is belangrijk, vindt directeur van de Urban Futures Studio Maarten Hajer, want juist de huidige klimaatcrisis is volgens hem ook een crisis van de verbeelding. Mensen stellen zich de wereld van de toekomst voor in de kaderen van de huidige wereld of het verleden, terwijl dat vaak niet het gesprek bevordert.

Hier is ook projectleider en onderzoeker Peter Pelzer het mee eens: “Het probleem staat te vaak centraal, niet de oplossing. We praten in termen als ‘CO2 neutraal’ en ‘gasloos’, waarbij we dingen omschrijven aan de hand van wat we níet willen. Wanneer we het hebben over de klimaatverandering dan laten we filmpjes zien van poolexpedities en die eenzame ijsbeer ergens ver weg. Dit project gaat juist om de stad, dichtbij huis.”

Pelzer werkt samen met Hajer in de Urban Futures Studio, onderdeel van de faculteit Geowetenschappen . De Urban Futures studio zette de Post-Fossil City wedstrijd op die resulteerde in deze tentoonstelling. Mensen  van over de hele wereld mochten ideeën insturen en er was een prijs aan verbonden van 10.000 euro.

De criteria: de projecten moesten als geheel een divers palet aan ideeën en vormen beslaan, enigszins haalbaar zijn, aanspreken en bovenal: het moesten ideeën zijn die verder gingen dan het bestaande. Die verbeelding, dus. Meer dan 250 inzendingen kwamen er binnen uit zo’n veertig verschillende landen. De inzendingen zijn eerst teruggebracht tot zestig stuks, waaruit vervolgens tien finalisten zijn gekozen. Dit deed de jury, die bestond uit de Utrechtse wethouder Lot van Hooijdonk, Anita van den Ende van het Ministerie van Infrastructuur & Milieu, architect Winy Maas van bureau MVRDV, Willem Schinkel van de Erasmus Universiteit, Jürgen Bey van het Sanberg Instituut en Maarten Hajer zelf.

Ark in glazen kist met gouden handvaten
De winnaar is 22 juni bekend gemaakt. De eerste plek ging naar de Ark van het Nieuwste Verbond van Walter Breukers en Jaap Godrie. Binnen in de Ark, een reflecterende glazen kist met houten handvaten en achterwand, zijn tien geschreven geboden voor een duurzame toekomst te zien, rond het geraamte van een houten huis. De geboden kunnen door iedereen verschillend geïnterpreteerd worden.

“Het is duidelijk een Bijbelse referentie. En het is slim gedaan, want deze Ark moet de hele wereld over gaan reizen om te helpen een cultuurverandering teweeg te brengen”, vertelt Pelzer. Op de houten achterkant van de Ark is ‘Utrecht’ gegraveerd, samen met de spelregels van het doorgeven. “Bij het presenteren van de Ark hadden Breukers en Godrie, eigenlijk twee theatermakers met een multidisciplinaire achtergrond, een bijzondere performance, die het nog veel sterker deed overkomen.”

De geboden zijn vrij abstract: van ‘verwerp oneindigheid’ tot ‘zie taal als een middel om de realiteit te veranderen’. Een ander: ‘herinner dat je ooit een uil was’. Het laatste gebod is eveneens opvallend: ‘creëer je eigen gebod’. Daarmee laten de makers de ruimte open voor verandering; niets is gebeiteld in steen. Pelzer vindt persoonlijk het achtste gebod het meest indrukwekkend: ‘dood alleen in het volle bewustzijn’. “Het gaat om bewustwording van leven. En wij hebben nog wel eens de neiging, zeker als pragmatische Nederlanders, om alles maar als een ingenieur op te lossen met zonnepanelen en windmolens. Dat is niet nodig. Dit gaat om het nemen van een pas op de plaats.”

Finalisten laten andere toekomst zien
Onder de rest van de finalisten waren onder andere Delftse urbanisten (People of Petrotopia), planologen en stedenbouwers van de gemeente Amsterdam (Museum van het fossiele tijdperk), ontwerpers uit Kaapstad (Afrikaanse Alternatieven) en een Amsterdamse kunstenares (Sensorische tijdreis). De diverse werken laten de toekomst zien op een andere manier, maar altijd met een positief en prikkelend randje.

Zelfs People of Petrotopia, een werk waarbij beelden uit Utrecht omgevormd zijn tot een doemscenario met vervallen gebouwen, hongerige kinderen en zieken, heeft een positieve noot. “De overlevenden hebben zich wel op creatieve manieren weten aan te passen. Die adaptatie laat de veerkracht van mensen zien. Maar het klopt wel dat dit werk het meest in your face is.”

Een ander project was Cow en Co: waarbij je bij de koe op elke straathoek via een app verse melk kunt halen wanneer de koe zich daar prettig bij voelt. “Het leuke daaraan was dat onderzoekers van de faculteit Diergeneeskunde met hun ‘Happy Healthy Cow’-project echt hebben meegedacht over wat deze koeien dan fijn zouden vinden. En het benadrukt de kloof tussen producent en consument in onze wereld.”

Ook de Stad van geluid en stilte en de Brieven uit 2050 waren opvallend. Via de brieven krijg je een intiem kijkje in de levens van mensen in de toekomst. Je kunt ze meenemen, lezen en een brief terug schrijven, die vervolgens meegenomen wordt in een nieuwe boodschap. In de Stad van geluid en stilte kom je terecht wanneer je de gele helm opdoet die klaarlicht: het dempt je andere zintuigen en laat je volledig opgaan in de wereld die je hoort. Met twee knoppen bij je voeten kun je interactief keuzes maken waar je in de stad heen wilt gaan.

Gesprek

“De werelden die weergeven worden zijn geen utopieën, de ideeën zijn niet af. Maar het is wel een manier om het gesprek verder te helpen; een startpunt.Het gaat om de kracht die de Duitse industriesocioloog Jens Beckert fictional expectations noemt: hoe toekomstbeelden het nu kunnen sturen”, gaat Pelzer verder.

Het meest toepasbare project moet toch wel de pergolapanelen zijn. “Dat gaat over de esthetische waardering van zonnepanelen. Pergolapanelen zijn flexibel en licht, dus hebben de bedenkers bijvoorbeeld overdekkingen verzonnen van deze panelen, die je gewoon op kunt zetten wanneer je wilt barbecueën in het park. De panelen kunnen er dan voor zorgen dat de barbecue warm wordt en je bier koud blijft, en het ziet er nog leuk uit ook.”

De Urban Futures Studio geeft van maandag 3 juli tot en met donderdag 6 juli dagelijks een gratis rondleiding om 16.30 uur. Zij kunnen je tijdens de rondleiding nog meer vertellen over het project en de verschillende werken.
De Post-Fossil City tentoonstelling is nog tot en met 31 juli te zien in het Stadskantoor, aan de jaarbeurszijde van het Utrecht Centraal Station. De toegang is gratis en het kantoor is open op werkdagen tussen 08.00 uur en 18.00, en op dinsdag en donderdag zelfs tot 21.00 uur.