Donderdag dient rechtszaak tegen universiteiten over Israël

Bij de veertien universiteiten heeft The Rights Forum, een stichting die opkomt voor de rechten van Palestijnen, een verzoek om informatie ingediend. Zij wil alles weten over de institutionele banden met Israëlische universiteiten, instituties en bedrijven, en welke banden ze hebben met Nederlandse organisaties “die steun voor de staat Israël propageren”.

Waarom zouden universiteiten daaraan meewerken?
The Rights Forum doet een beroep op de Wet open overheid, die publieke en semipublieke instellingen tot transparantie verplicht, afgezien van enkele uitzonderingsgronden. 

Wat zijn organisaties die steun voor de staat Israël ‘propageren’?
The Rights Forum doelt onder meer op het Centrum voor Informatie en Documentatie Israël (CIDI), het Centraal Joods Overleg en de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding. Alle correspondentie, vergaderuitnodigingen, notulen en afspraken zouden de universiteiten openbaar moeten maken.

Heeft dit te maken met de huidige bombardementen op Gaza?
Nee, het Woo-verzoek is begin 2022 ingediend. Dat is ver voor de aanslagen van Hamas en de vergeldingsoorlog die Israël is begonnen. Maar het conflict tussen Israël en Palestina is al decennia gaande.

Wat wil The Rights Forum bereiken?
De stichting wil achterhalen of universiteiten indirect betrokken zijn bij Israëlische schendingen van de mensenrechten, is de uitleg. "Soortgelijke Wob-verzoeken brachten eerder Chinese financiering en invloed van de tabakslobby binnen de universitaire wereld aan het licht."

Hoe reageerden de universiteiten op het verzoek?
Sommige verspreidden het verzoek onder hun medewerkers, wat tot kritiek en protest leidde: de uitvraag van The Rights Forum zou getuigen van antisemitisme. De universiteiten gingen al snel door het stof. De verspreiding heeft binnen universiteiten geleid tot “gevoelens van onrust en onveiligheid”, staat in een gemeenschappelijke verklaring. “Wij betreuren dit.”

En daarna?
Ze werken maar deels mee met het verzoek om informatie. Ze lijken bereid om inzage te geven in hun banden met organisaties in Israël, maar niet in hun relaties met “Nederlandse en internationale organisaties die zich bezighouden met religie, herdenking of de bestrijding van antisemitisme”.

Wat is volgens hen het probleem?
The Rights Forum zou het vizier richten op “een specifieke groep burgers, waaronder ook medewerkers, studenten en alumni van onze universiteiten”. Ze suggereren dus dat het verzoek inderdaad antisemitisch is.

Wat zegt The Rights Forum daarop?
“Wij zijn ook tegen antisemitisme en alle vormen van discriminatie”, stelde directeur Gerard Jonkman vorig jaar. Kritiek op de staat Israël is volgens hem iets anders dan antisemitisme.

Is het gek als Joodse studenten en medewerkers het verzoek intimiderend vinden?
Nee, want het omgekeerde geldt natuurlijk ook: kritiek op de staat Israël is soms een mantel waaronder antisemitisme schuilgaat. Het kabinet snapt de onrust wel: “In algemene zin begrijpt het kabinet de zorgen die Israëlische en Joodse organisaties alsook academici en de Nederlandse universiteiten hebben bij een dergelijk informatieverzoek”, staat in antwoord op Kamervragen. Maar in principe kan iedereen een verzoek om informatie indienen. 

En de vraag naar contacten met de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding?
The Rights Forum heeft al langer kritiek op deze coördinator, onder meer vanwege de precieze definitie van antisemitisme, waarover onenigheid is. “De NCAB laat niet van zich horen als mensen of groepen ten onrechte van antisemitisme worden beschuldigd. Dat verzwakt de strijd tegen écht antisemitisme”, is het verwijt.

Maakt The Rights Forum enige kans?
De openbare universiteiten vallen onder de Wet open overheid (voorheen Wob), dus die moeten in principe transparant zijn. Maar er zijn wel uitzonderingsgronden, bijvoorbeeld voor het beschermen van persoonsgegevens en het ‘goed functioneren’ van publiekrechtelijke lichamen. Het blijft dus een afweging van belangen. De drie ‘bijzondere’ universiteiten (Nijmegen, Tilburg en de Vrije Universiteit Amsterdam) vallen maar deels onder de Woo en kunnen het verzoek waarschijnlijk makkelijker naast zich neerleggen.

Verandert het oplaaien van de oorlog hier iets aan?
Het zet de rechtszaak misschien in een ander licht, maar de wet zou hetzelfde moeten functioneren, los van de toestand in de wereld. Overigens heeft The Rights Forum samen met Oxfam Novib en PAX een kort geding tegen de Staat aangespannen vanwege de levering van onderdelen voor gevechtsvliegtuigen aan Israël.

Hoe staan de universiteiten eigenlijk in het conflict?
Sommige studenten en medewerkers eisen dat universiteiten (en hogescholen) stellingnemen, maar die doen dat liever niet en pleiten hooguit in het algemeen voor vrede, net als de Universiteit Utrecht bij het meest recente protest. Protesten en teach-ins krijgen weinig ruimte, al is het maar omdat de instellingen iedereen een veilige omgeving willen bieden en binnen hun muren liever geen verdeeldheid aanwakkeren. Ze willen ook geen pro-Hamasretoriek dulden. 

Hoezo krijgen ze weinig ruimte?
Het gekste verhaal komt van de Universiteit Leiden, waar beveiligers enkele demonstranten tot in een kledingwinkel achtervolgden. Maar ook de protesten zijn niet altijd even vriendelijk. In Groningen zijn dinsdagavond de ruiten van de universiteitsbibliotheek ingeslagen uit protest tegen de oorlog in Gaza.