Frans de Waal was eredoctor en universiteitshoogleraar aan UU

Frans de Waal overleed vorige week donderdag aan de gevolgen van uitgezaaide maagkanker in zijn woonplaats Atlanta in de Verenigde Staten. Dat maakte NRC Handelsblad zaterdag bekend.

De primatoloog maakte vooral naam met onderzoek bij apen naar conflictoplossing, verzoening, empathie en de evolutie van de moraliteit. Hij maakte daarbij vergelijkingen met het gedrag van mensen en andere diersoorten. 

Frans de Waal werd vaak gezien als een van de belangrijkste wetenschappers van onze tijd. Time Magazine schaarde hem in 2007 bij de meeste invloedrijke mensen ter wereld. In 2017 was hij te zien als een van de 'Zomergasten' van de VPRO.

Chimpansees in Arnhem
De Waal studeerde biologie in Groningen, Nijmegen en Utrecht en promoveerde in 1977 aan de UU bij hoogleraar Jan van Hooff. Hij legde de basis voor zijn kennis van de primatologie en ethologie tijdens zijn onderzoek naar een chimpanseekolonie in Burgers Dierenpark in Arnhem tussen 1975 en 1981. Dat park is nog steeds eigendom van de familie Van Hooff. 

Daarna vertrok De Waal naar Amerika, in eerste instantie naar de universiteit van Wisconsin. Later was hij lange tijd hoogleraar aan de Emory universiteit in Atlanta en directeur van het Living Links Center van het Yerkes National Primate Research Center. In een in memoriam prees de Emory Universiteit hem dit weekeinde voor het “iets dichterbij elkaar brengen” van apen en mensen. 

Diesredenaar
De Waal keerde nog diverse malen terug naar de UU, onder meer voor lezingen. Zo was hij in 2011 te gast tijdens de eerste editie van het festival De Beschaving in De Uithof.

Tijdens de diesviering in 2013 ontving De Waal een eredoctoraat  van de UU. Hij mocht bovendien de dieslezing in de Domkerk verzorgen. Daarin liet hij op onderhoudende wijze zien dat apen emoties vertonen die je misschien eerder als menselijk zou bestempelen. 

Zo kwam ook zijn beroemdste filmpje aan bod. Daarin laat een kapucijnaap duidelijk merken dat hij het niet eerlijk vindt dat hij als beloning een stukje komkommer krijgt, terwijl zijn buurman op een druif wordt getrakteerd.

Erepromotor en psycholoog Willem Koops zei destijds: “Frans de Waal heeft ons, (ontwikkelings-)psychologen, als geen ander gestimuleerd de uniciteit van menselijk gedrag niet te overschatten, maar te begrijpen als variant in een evolutionair primatologisch verband.”

Hokjesdenken
Een half jaar later werd De Waal benoemd tot tiende Universiteitshoogleraar van de UU. Deze titel is weggelegd voor excellente wetenschappers met een visie en invloed die het eigen vakgebied overstijgt. Hij werd ook gasthoogleraar in Maastricht.

Tegenover NRC Handelsblad zei hij in 2014 dat de Nederlanders vriendelijk waren geworden sinds zijn vertrek. Maar over de universiteit had hij minder vleiende woorden. Hij vond het vreemd dat hij in het Engels moest doceren en verwonderde zich over het gebrek aan vrouwelijke hoogleraren en over het disciplinaire hokjesdenken. “Ik ben bioloog, maar in Amerika werk ik bij de psychologiefaculteit, samen met psychologen, andere biologen, neurowetenschappers enzovoorts. Dat vindt daar iedereen normaal.”  

De Waal bleef tot 2018 Universiteitshoogleraar in Utrecht. Daarna was hij gasthoogleraar bij de afdeling Dier in Wetenschap en Maatschappij van de faculteit Diergeneeskunde en bij de vakgroep Diergedrag en Cognitie van het Departement Biologie. 

In een in memoriam op de UU-website schrijft hoogleraar Diergedrag Saskia Arndt maandag: "Met Frans de Waal verliezen wij een persoon die zich onvermoeibaar ervoor inzette om ons zelf en andere dieren beter te begrijpen. Zijn leiderschap, zijn inspiratievermogen en zijn vriendschap zullen zeer worden gemist."