Hoger onderwijs ziet grote uitdagingen

Er staat de komende jaren heel wat op het spel voor het hoger onderwijs en onderzoek. In hun toespraken stipten bestuurders en gastsprekers allerlei onderwerpen aan, in de hoop hun publiek van de urgentie te overtuigen.

Internationalisering
Bij de Universiteit Twente brak demissionair minister Robbert Dijkgraaf (D66) een lans voor internationalisering, al erkende hij ook de schaduwkanten. Maar vooral in sectoren als de techniek is buitenlandse talent volgens hem hard nodig.

Volgens de Maastrichtse collegevoorzitter Rianne Letschert is het laatste woord nog niet gezegd over internationalisering. Ze benadrukte het belang ervan voor haar universiteit. Die zal zich hoe dan ook blijven inzetten voor “onze internationale gemeenschap”. In haar woorden klonk ongeduld over het gebrek aan politieke duidelijkheid over het thema, zeker nu het kabinet gevallen is.

Haar collega Ed Brinksma van de Erasmus Universiteit noemde het plan van minister Dijkgraaf om de Nederlandse taal in het hoger onderwijs weer voorrang te geven “doorgeschoten”. Het zou mensen alleen maar afschrikken om in Nederland te komen studeren en werken, met schadelijke gevolgen voor de kwaliteit en de reputatie van de Nederlandse universiteiten.

Peter Wennink, topman van chipmachinefabrikant ASML, sprak aan de Eindhovense TU. Voor hem is verregaande internationalisering inmiddels vanzelfsprekend. Innovatie is van levensbelang voor Nederland en dat vereist volgens hem internationale samenwerking, met internationale kenniswerkers en studenten. De rest is ondergeschikt, en de overheid moet dat faciliteren. “We lopen achter, en als we dat willen inhalen dan moeten we dat snel doen”, waarschuwde hij.

Klimaat
Een andere gast in Eindhoven was PvdA’er Diederik Samsom, die samen met vertrekkend eurocommissaris Frans Timmermans de nieuwe Europese klimaatwetgeving heeft ontworpen.

Hij confronteerde collegevoorzitter Robert Jan Smits met diens recente uitspraak dat de energietransitie te snel ging. “Reken maar dat ik het daar niet mee eens ben!”, sneerde Samsom.

Smits antwoordde dat hij de energietransitie maar al te graag wil versnellen maar dat “de infrastructuur dat niet aankan”. Volgens hem is er te weinig capaciteit zijn op het elektriciteitsnetwerk en is het tekort aan personeel een belemmering. “Ik vind dat politici eerlijk moeten zijn over de consequenties van maatregelen.” Maar over de banden met fossiele bedrijven waren ze het eens. Je hebt ze nodig om de energietransitie te versnellen, menen ze.

In Utrecht herhaalde collegevoorzitter Anton Pijpers dat de Universiteit Utrecht kritisch zal kijken naar samenwerking met de fossiele industrie. “De Universiteit Utrecht zal alleen nog onderzoekssamenwerkingen aangaan met fossiele bedrijven en organisaties als die zich intensief en aantoonbaar inzetten voor versnelling van de energietransitie, in lijn met het Klimaatakkoord van Parijs.” De komende maanden wil de universiteit deze lijn verder uitwerken, om duidelijke richtlijnen te bieden voor onderzoek, onderwijs en de activiteiten van studieverenigingen.

Ook bij de Universiteit van Amsterdam is er volop discussie over dit onderwerp. Collegevoorzitter Geert ten Dam zei dat belangrijk te vinden, maar hekelde de intolerantie van sommige deelnemers. “Een bepaalde studentengeleding gaf – al op voorhand – te kennen tegen iedere samenwerking met de fossiele industrie te zijn. De studenten hadden hun positie bepaald, zonder nog verder te willen luisteren naar onderzoekers die gemotiveerd konden uitleggen waarom samenwerking op specifieke projecten volgens hén wel nodig is.”

Ook het protest tegen een publiek interview met voormalig Shell topman Jeroen van der Veer noemde ze ontoelaatbaar. “Iemand het spreken onmogelijk maken, hem zelfs bedreigen en juichen als hij zich terugtrekt: het kan absoluut niet.”

Kunstmatige intelligentie
Aan de TU Delft werd een andere uitdaging besproken. Hoe kunnen we als samenleving omgaan met de opkomst van kunstmatige intelligentie? Volgens bestuurder Rob Mudde zou dat in ieder geval op een ethische manier moeten. Hij droeg als voorbeeld de opsporing van fraudeurs bij DUO aan. Stel dat kunstmatige intelligentie een organisatie daarbij gaat helpen, hoe kun je dan voorkomen dat het systeem faalt zoals nu?

Public Engagement
Bij de Universiteit Utrecht stond het thema Public Engagement centraal. Hoe betrek je de samenleving bij het onderzoek? Psycholoog Madelijn Strick riep wetenschappers op om het publiek te betrekken bij het onderzoek. De cabaretière Kiki Schippers confronteerde de wetenschappers in een lied met hun ongemakkelijke houding in de maatschappij. Tijdens de opening was extra aandacht voor het Universiteitsmuseum dat officieel heropend werd en waarbij het publiek betrekken bij onderzoek een essentieel uitgangspunt is.

Profilering
Ook veel hogescholen hebben het studiejaar inmiddels geopend. Oud-bestuurder van de Hogeschool Rotterdam Ron Bormans problematiseerde bij Fontys het ontstane verschil tussen universiteiten en hogescholen, tekende nieuwsplatform Bron op. De kloof groeit, volgens hem. “En dat is een gemiste kans.” Universiteiten en hogescholen zouden zich daarom anders moeten gaan profileren. Zo kunnen ze beter samenwerken en het type student aantrekken dat bij hen past.

Fontys-voorzitter Joep Houterman sloot zich in zijn speech aan bij Bormans’ pleidooi. Hij stelde dat een grote groep universitaire studenten beter tot zijn recht zou komen in het hbo. “Ik denk óók dat een meer bewuste afweging van met name vwo’ers om voor een beroepsgerichte opleiding te kiezen, nodig is. Maar: dan moeten wij ons beroepsgerichte masteraanbod wel doorontwikkelen.”