Horizonprogramma voor vergezichten naast de vakstudie

In een bomvolle Domkerk nam de Universiteit Utrecht vrijdag afscheid van Frits van Oostrom, die in 2001 als eerste universiteitshoogleraar was weggehaald uit Leiden. In de aanstellingsbrief voor een universiteitshoogleraar staat dat hij: ' alle vrijheid krijgt om vernieuwende vormen van onderwijs en onderzoek te initiëren en dat hij niet aan een specifiek onderzoeksprogramma of faculteit verbonden is'.  Neerlandicus Van Oostrom liet bij zijn aanstelling weten te zullen werken aan een literatuurgeschiedenis van de Middeleeuwen, wat resulteerde in de boeken Stemmen op schrift (2006) en Wereld in woorden (2013) en de website Vogala waarin Middelnederlandse fragmenten te horen zijn.

Daarnaast werd hij directeur van het Honoursprogramma Descartes College. Aan dit programma doen studenten uit verschillende disciplines mee die een extra programma volgen naast hun eigen studie. Studenten maken hierin kennis met andere vakken dan hun eigen specialisme, waarbij ook de relatie gelegd wordt tussen wetenschap en samenleving. Regelmatig komen eminente gastsprekers langs om het gesprek met de studenten aan te gaan. “Teruglopend naar de trein, dacht ik heel vaak na zo’n wekelijkse avond bij Descartes: zo is de universiteit bedoeld”, memoreerde Van Oostrom deze bijeenkomsten bij zijn afscheidscollege.

Harvard kerncollege
Zo kwam hij op een nieuw idee voor het onderwijs, zei hij tijdens zijn afscheidsrede. Als inspiratiebron noemt hij zijn tijd in Harvard waar bachelorstudenten een kerncurriculum volgden. Dit is een curriculum voor alle studenten waarbij het gaat om het verwerven van algemene kennis en een visie krijgen op wetenschap bedrijven. Ze kregen dan les van toponderzoekers als  Michael Sandel en Stephen Jay Gould.

Van Oostrom zou graag in de bachelor een kruisbestuiving van het Harvard kerncurriculum en het Descartesprogramma realiseren. Hij denkt aan een Horizonprogramma, waarbij cursussen worden aangeboden speciaal voor studenten die geïnteresseerd zijn meer te weten buiten hun eigen vakgebied. Een breed en hoogwaardig aanbod, wervend neergezet voor de profileringsruimte.

Horizonprogramma
Voor zo’n Horizonprogramma hoeven we volgens Van Oostrom het huidige onderwijs niet binnenste buiten te keren. De basis van het universitaire bestel blijft het disciplinaire diploma, maar daarnaast krijgt de student academische vergezichten op het gebied van natuur, cultuur en maatschappij.

Het programma heeft als doel de profileringsruimte beter in te richten. Van Oostrom: “Utrecht biedt studenten de mogelijkheid een kwart van de bacheloropleiding naar eigen keuze in te vullen. Maar in de praktijk kiezen studenten meestal voor een bijvak om de hoek. Dat is nu eenmaal hun vertrouwde thuisbasis; en ons digitale inschrijvingssysteem Osiris moedigt grensoverschrijding ook niet bepaald aan vanwege allerlei praktische obstakels. Waar nog eens bijkomt dat men bij oversteek al gauw belandt in aanschuifonderwijs, waarbij bijvoorbeeld een derdejaars geneeskunde het buitenbeentje is te midden van eerstejaars kunsthistorici voor wie dezelfde cursus als een opbouwvak bedoeld is. ” De doelgroep is dan nogal verschillend.

Erepenning en lintje
Rector Henk Kummeling leek enigszins verrast door het voorstel, maar zei in zijn laudatio de voorstellen welwillend te zullen bekijken. Hij prees de manier waarop Van Oostrom het universiteitshoogleraarschap heeft ingevuld. Als dank voor zijn werk en zijn representatie van de Universiteit Utrecht  gaf hij hem de hoogste onderscheiding die de universiteit heeft: de universitaire erepenning, met het voor Van Oostrom bedachte opschrift: ‘Enthousiasmerend leermeester van ontelbaren’.

Ook Robbert Dijkgraaf, de minister van Onderwijs prees de bijdrage van Van Oostrom, zowel op het gebied van het onderwijs als de onderzoeksprojecten en zijn bijdrage aan de Canon van Nederland. Reden voor de minister om hem namens de koning te benoemen tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.

Van de vakgenoten van Van Oostrom kwamen nog twee speciale cadeaus. Onder de noemer Smaakmakers zijn door theatergroep Aluin vijf korte films gemaakt voor de site Literatuurgeschiedenis waarin sleutelscenes van vijf middeleeuwse verhalen zijn nagespeeld. Daarnaast verscheen het boek Spiegelingen met beschouwingen over bekende historici, letterkundigen en filologen die ons in de afgelopen eeuw inzicht hebben gegeven over de middeleeuwen.