Klimaatcrisis: 'Het kwartje lijkt gevallen'

De diesviering vond plaats na een weekeinde waarin wetenschappers betrokken waren bij de blokkade van Eindhoven airport. Daarnaast werden in verschillende steden beelden van befaamde voorgangers geblinddoekt om hen het zicht op de ondergang van de aarde te besparen. Na afloop stonden ook voor de deur van de Domkerk demonstranten die leuzen riepen als ‘UU cut all ties with fossil fuels’.

Het thema van de viering ‘Klimaatcrisis: tussen reflectie en actie’ is maar al te actueel. In zijn openingswoord verwees rector Kummeling naar de ontzetting bij Nederlandse wetenschappers na de laatste verkiezingen voor de Provinciale Staten. Hij sprak de hoop uit dat de uitslag vooral te wijten was aan het beleid van het kabinet, niet aan een gehele ontkenning van de stikstof- en klimaatcrisis. “Ik blijf optimistisch.”

Kummeling had zich daarvoor verontschuldigd voor het feit dat de verwarming in de Domkerk uit zou blijven. Het is een kleine bijdrage van de universiteit aan de strijd voor een beter klimaat. Wie één van de beschikbare dekentjes kon bemachtigen, had geluk.

Kennis over het klimaatprobleem
De rector benadrukte dat de UU met tal van wetenschappelijke disciplines en initiatieven bijdraagt aan het vergroten van de kennis over het klimaatprobleem. Maar hij maakte daarnaast duidelijk dat er binnen de universiteit zelf soms discussies zijn over hoe die wetenschappelijke kennis het best kan worden aangewend.

Over de wenselijkheid van samenwerking met fossiele bedrijven kwamen de tegenstellingen bijvoorbeeld prominent naar voren tijdens een debat dat de UU onlangs over dit onderwerp hield. “Maar wat me het meest is bijgebleven, is het gevoel van urgentie bij alle aanwezigen, los van de overtuigingen die ze hebben over wát er precies moet gebeuren om de klimaatcrisis te bedwingen.”

Noodsituatie
Dat de universiteit de term ‘klimaatcrisis’ gebruikt in een thema voor een diesviering, is veelzeggend, vond diesredenaar Liesbeth van de Grift, hoogleraar Internationale Geschiedenis in relatie tot milieu. Een paar jaar geleden had de universiteit dat waarschijnlijk niet gedurfd.

“Het is mijn hypothese dat die verandering niet komt door nieuwe wetenschappelijke inzichten. Of omdat klimaatverandering zelf in een paar jaar zo sterk van aard veranderd is. Het gebruik van de term duidt op een veranderde 'probleemconceptie' van het College van Bestuur zelf.”

De historica schetste in haar rede het allesoverheersende wereldbeeld van na WO II waarin zware industrie en intensivering van landbouw en veeteelt gelijk stond aan voorspoed en vooruitgang. Nu de natuur op de rem trapt, moet dat veranderen.

Ook Van de Grift ziet de veranderde opstelling van het universiteitsbestuur als een bewijs van een groter gevoel van urgentie. Ze verwacht dat in het universitaire beleid terug te gaan zien. “Een crisis is een noodsituatie. Spreken over klimaatverandering in deze termen geeft een boodschap af dat business as usual niet meer tot de mogelijkheden behoort.”

IPPCC-rapport
Uit de dankwoorden van de twee eredoctoren sprak eveneens de overtuiging dat de rol van wetenschappers niet langer beperkt kan worden tot onderzoeken, analyseren en uitleggen. 

Hoogleraar Land-Climate Dynamics aan ETH Zurich Sonia Seneviratne, pionier in het onderzoek naar het ontstaan van hittegolven en droogte en een van de auteurs van het laatste IPCC-rapport, riep universiteiten en wetenschappers onomwonden op tot actie.

“Waarom zouden wetenschappers de best mogelijke informatie aan de maatschappij leveren als we niet bereid zijn om daarnaar te handelen?”, vraagt ze zich af. Puntsgewijs somde ze op wat welke angstaanjagende feiten het IPCC-rapport inmiddels heeft vastgesteld, elk punt beginnend met  ‘we weten dat …’

Met die kennis kunnen universiteiten volgens haar niets anders dan een leidende rol op zich nemen en de maatschappij de weg wijzen. “Zoals de beroemde woorden van Greta Thunberg luiden: ‘Niemand is te klein om een verschil te maken’. Dat geldt voor ieder van ons -  elke wetenschapper, elke professor, elke student en elke burger kan het verschil maken’.”

‘Akkoord Parijs is meesterwerk’
Volgens hoogleraar Climate Change Science aan de universiteit van East Anglia in Norwich Corrine le Quéré, vermaard kenner van de wereldwijde koolstofcyclus, leven we in een “enge” periode waarin de wereld moet leren om zichzelf te bedwingen. Daarbij moet het ook nog eens om collectieve actie gaan. Maar ze toonde zich opmerkelijk optimistisch.

Deze tijd biedt immers ook mogelijkheden om de toekomst vorm te geven. En dat gebeurt volgens haar ook volop. Ze sprak haar waardering uit voor de inspanningen van wetenschappers, diplomaten en ook politici en noemde het Akkoord van Parijs “een meesterwerk waarvan we nu al de resultaten zien”.

Utrecht aan zee
Hoewel het gedurende de middag niet helemaal concreet werd hoe wetenschappers en universiteiten dan precies op andere manieren in actie kunnen komen dan ze nu al vaak doen, waren het allemaal aanmoedigende en bemoedigende woorden.

In zijn slotwoord sprak collegevoorzitter Anton Pijpers de hoop uit dat over 387 jaar de verjaardag van de Universiteit Utrecht niet in ‘Utrecht aan Zee’ of erger ‘in een soort Atlantis’ moet worden gevierd. Hij vond ook dat de UU stappen moet zetten die bij een ‘crisisgevoel’ passen.

Als nieuwe kleine stap kondigde hij de oprichting van een Utrechts Studenten Bomenfonds aan. Met geld van donateurs zullen projecten voor de aanplant van nieuwe bomen worden gefinancierd. En daarna was het op naar de borrel.