Nieuwe muurschildering aan de Strosteeg is ode aan UU’er Caroline Bleeker

Ruim een week is schilders collectief De Strakke Hand bezig geweest met het maken van de muurschildering. Na het aanbrengen van de laatste coating was het werk afgelopen maandag echt af. De schildering is een activiteit in het kader van het gezamenlijke lustrum van de Universiteit Utrecht en het Universitair Medisch Centrum Utrecht. “De lustrumcommissie vond het een aardig idee om iets blijvends te schenken aan de stad”, vertelt Sylvia den Hengst, communicatieadviseur van de UU.

De schildering in de Strosteeg is de vierde in de serie van Utrechtse Muurformules. De andere drie formules zijn het Dopplereffect van Buys Ballot in de Burgemeester Reigerstraat, de Toevalsbeweging van professor Ornstein aan de Oosterkade en de Stereochemie van Van ’t Hoff aan de Ganzenmarkt. Voor het eerst wordt er een vrouwelijke wetenschapper afgebeeld in de serie.

Microscoop
Op de muurschildering is natuurkundige Caroline Bleeker te zien met een fasecontrastmicroscoop. Deze produceerde Bleeker in haar opticafabriek Nedoptifa, een acroniem voor Nederlandsche Optiek- en Instrumentenfabriek, aan de Thorbeckelaan in Zeist. De fabriek stond bekend om de hoge kwaliteit van instrumenten en werd met de ontwikkeling van deze microscoop al helemaal een succes. Nedoptifa was het eerste bedrijf ter wereld dat complete fasecontrastmicroscopen produceerde: microscopen die het mogelijk maken om de inwendige structuur van levende cellen te zien. Voorheen waren cellen en structuren alleen te zien door het toevoegen van kleurstof, waardoor de cellen doodgingen.

Professor Frits Zernike ontwikkelde de fasecontrastmicroscoop, waarvoor hij in 1953 een Nobelprijs ontving, en Nedoptifa bracht het instrument op de markt. In 1947 kregen Caroline Bleeker en Frits Zernike samen het octrooi op de microscoop. “Wat al helemaal speciaal is”, vertelt Den Hengst, “is dat het principe van de fasecontrastmicroscoop tot op de dag van vandaag nog grootschalig gebruikt wordt in het ziekenhuis, in bedrijven en op de universiteit. Dat past ook goed bij het lustrumthema van 385 jaar wetenschap in Utrecht: ‘Morgen maken we samen’.”

Begaafd
Caroline ‘Lili’ Bleeker werd in 1897 in Middelburg geboren en bleek al snel een begaafd kind. Na het behalen van haar staatsexamen hbs-b in 1915, ging ze ‘uit verveling’ wiskunde studeren aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Bleeker promoveerde in 1928 cum laude als natuurkundige aan de Universiteit Utrecht.

Op steenworp afstand van de muurschildering in de Strosteeg, startte ze in 1930 aan de Korte Nieuwstraat het Physisch Adviesbureau. Daar gaf ze voorlichting over het ontwerp, gebruik en de constructie van wetenschappelijke instrumenten. In hetzelfde jaar opende ze een instrumentenfabriek in Utrecht, waar ze wetenschappelijke instrumenten en optische apparatuur produceerde. Tijdens de tweede wereldoorlog hield Bleeker Joodse onderduikers verborgen in haar fabriek, waar ze later een koninklijke onderscheiding voor kreeg. Na de oorlog opende Bleeker Nedoptifa, samen met haar levenspartner Gerard Willemse.

In de fabriek nam Bleeker mannelijke én vrouwelijke werknemers in dienst en in het bedrijfsblad had ze een rubriek speciaal voor vrouwen. Zo zette Bleeker zich actief in voor vrouwenemancipatie. Haar eigen bedrijf maakte haar een onafhankelijk ondernemer en ze was wetenschapper in een tijd dat dit voor vrouwen nog ongewoon was.

Bekendheid
De Utrechtse Muurformules zijn een initiatief van de Utrechtse natuurkundigen Ingmar Swart en Sander Kempkes, met het doel om baanbrekende Utrechtse wetenschappelijke ontdekkingen meer bekendheid te geven. Ook is er in het Utrecht Science Park al een gebouw naar Bleeker genoemd: het Caroline Bleekergebouw vormt de thuisbasis van Scientific Instrumentation van de Faculteit Bètawetenschappen van de UU.