Onderzoek naar glyfosaat van voormalig UU-hoogleraar teruggetrokken

Decennialang heeft het nu teruggetrokken onderzoek invloed gehad op het debat over de gezondheidseffecten van glyfosaat en op de regelgeving en besluitvorming omtrent het gebruik van de onkruidverdelger Roundup in de landbouw. 

Kroes was een van de drie auteurs. Hij stond bekend als een gerenommeerd wetenschapper en was hoogleraar Biologische Toxicologie aan de Universiteit Utrecht en toxicoloog bij het RIVM. Kroes overleed in 2006. 

Het nu teruggetrokken onderzoek werd 25 jaar geleden gepubliceerd in het wetenschappelijke vakblad Regulatory Toxicology and Pharmacology, waarvan de Utrechtse emeritus hoogleraar toxicologie Martin van den Berg sinds 2019 hoofdredacteur is. Van den Berg trok het artikel terug toen bleek dat fabrikant Monsanto, die glyfosaat onder de naam Roundup op de markt bracht, had meegeschreven aan het onderzoek. Hierdoor is volgens de hoofdredacteur de academische onafhankelijkheid in het geding gekomen. 

Namen onderzoekers erbij gezet
Uit correspondentie van Monsanto in een Amerikaanse rechtszaak bleek dat de wetenschappers niet zelf verantwoordelijk waren voor het schrijven van de inhoud, maar dat werknemers van het bedrijf dit hebben gedaan. Zij werden niet vermeld als co-auteurs bij het artikel. 

In een e-mail over een ander wetenschappelijk onderzoek stelden werknemers van Monsanto voor om onderdelen van dat onderzoek zelf te schrijven en de namen van de onderzoekers er later bij te zetten. Uit die bewuste mail: “(…) we zouden de kosten laag kunnen houden door het gewoon zelf te schrijven, hen het alleen te laten redigeren en te ondertekenen, om zo maar te zeggen. Bedenk dat we het ook zo hebben gedaan bij Williams, Kroes & Munro, 2000.”

Cherry picking
Ook is het volgens Van den Berg vrijwel zeker dat de wetenschappers betaald zijn door Monsanto, zonder dat zij hierover transparant zijn geweest. “Daarnaast zijn de auteurs selectief te werk gegaan in het citeren van onderzoek naar de kankerverwekkende effecten van glyfosaat. Er waren destijds nog vijf andere studies bekend in het bedrijfsleven. Deze waren niet peer-reviewed, maar de onderzoekers geven geen enkele verklaring waarom ze deze onderzoeken niet hebben gebruikt.” 

Kroes en collega’s baseerden hun conclusie bovendien op data van Monsanto zelf. Hoofdredacteur Van den Berg: “Deze Monsanto-gegevens waren niet peer-reviewed.” Volgens de hoofdredacteur is er gedaan aan cherry picking. 

Richtlijnen
Harvard-wetenschappers die de documenten van Monsanto in de Amerikaanse rechtszaak onderzochten, adviseerden hoofdredacteur Van den Berg voor de zomer om te overwegen het artikel terug te trekken. Van den Berg toetste daarop het onderzoek aan de richtlijnen van uitgevers van wetenschappelijke tijdschriften. “De wetenschappelijke kwaliteit was er niet. Daarmee heet het dan officieel dat de hoofdredacteur geen vertrouwen meer heeft in de wetenschappelijke kwaliteit en integriteit van het artikel. Dan is het einde verhaal. Ik had twee mogelijkheden. Ik kan een notice of concern schrijven, een mildere versie waarin ik aangeef dat ik mij zorgen maak over bepaalde aspecten in het artikel. In dit geval was het zo overduidelijk dat alleen terugtrekking van het artikel gerechtvaardigd was.” 

Gerenommeerd onderzoeker
De Utrechtse emeritus-hoogleraar Van den Berg viel even stil toen Dub doorvroeg over de rol van zijn voormalige Utrechtse collega Kroes. Hij gaf aan dat hij niet eerder dergelijke signalen had ontvangen en kende Kroes als een “zeer deskundig toxicoloog”: “Het kwam heel onverwacht deze zomer. Ik had geen enkel vermoeden dat dit zou kunnen spelen, totdat ik de gegevens kreeg van de Harvard-wetenschappers. Ik kende Kroes goed en heb grote waardering voor het werk dat hij heeft gedaan. Gezien de reputatie van Robert Kroes was er voor mij als hoofdredacteur geen enkele aanleiding om dit te verwachten.”

Naar aanleiding van deze casus heeft Van den Berg besloten om alle studies in zijn tijdschrift waar Monsanto bij betrokken is aan een nader onderzoek te onderwerpen. Naar zijn weten is Kroes bij die andere onderzoeken niet betrokken geweest.

Reactie van universiteitsbestuur
Het College van Bestuur (CvB) heeft kennisgenomen van het besluit van het vakblad om de publicatie terug te trekken. Het is volgens het bestuur goed dat deze stap is genomen en publiekelijk is gedeeld. “Het is uiteraard slecht voor het vertrouwen in de wetenschap als onderzoeksresultaten gemanipuleerd worden of onvolledig zijn, zoals in dit geval mogelijk gebeurd is. Het is belangrijk dat scherp gekeken wordt naar wetenschappelijke integriteit, en dat, indien er twijfels zijn, dit onderzocht wordt en waar nodig actie wordt ondernomen.” 

Volgens het CvB is wetenschappelijke integriteit essentieel. De universiteit haalt “kennis van buiten naar binnen” en werkt samen met andere universiteiten, onderzoeksinstituten, bedrijven en maatschappelijke partners. “Dat levert dilemma’s op: met wie werk je samen en onder welke voorwaarden?” De universiteit probeert de wetenschappelijke integriteit bij samenwerkingen met externe partners goed te borgen in “bestaande gedragscodes en voorschriften”.