Peiling: hoe Amerika de Nederlandse wetenschap raakt

Sinds het aantreden van Donald Trump als president van de Verenigde Staten ondergraaft hij op allerlei manieren de academische vrijheid. Er is zelfs een lijst met verboden woorden als diversiteit en gender die wetenschappers niet meer mogen gebruiken, willen ze in aanmerking komen voor overheidsgeld.

De nieuwe koers laat zich ook in Nederland voelen, blijkt uit een peiling onder ruim tweehonderd wetenschappers van twaalf verschillende universiteiten. Ruim veertig van hen hebben we nader gesproken. 

Een derde van alle geënquêteerden zegt de effecten te merken. Samenwerking met Amerikaanse wetenschappers wordt stilgelegd en congressen gaan niet door, vertellen ze, of ze zien onderzoeksfinanciering verdwijnen. 

Zeventien wetenschappers zeggen dat bepaalde ‘datasets en/of software’ niet meer beschikbaar zijn sinds de ingrepen bij Amerikaanse wetenschapsinstituten. Ze noemen bijvoorbeeld twee grote Amerikaanse programma’s op het gebied van klimaat- en gezondheidswetenschappen. 

Een instituut dat al tientallen jaren internationaal gezondheidsgegevens verzamelt (DHS) is ‘momenteel gepauzeerd’. Ook enkele klimaatdatasets van instituut NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) worden buiten gebruik gesteld. 

De universiteiten hebben nog geen gezamenlijke reactie op de ontwikkelingen. Sommige organiseren een bijeenkomst (Leiden) of zetten een steunpunt op (Rotterdam, Groningen), maar meestal verwijzen ze wetenschappers naar hun leidinggevenden, de bestaande loketten en naar een paar algemene adviezen op de website. 

De vraag is of de Amerikaanse toestanden zullen overslaan naar Nederland. We vroegen de respondenten: heeft u los van de kabinetsbezuinigingen de indruk dat ook hier in Nederland het academische klimaat verandert? De meesten zien het niet (“Nog niet”, zegt iemand), maar 76 van de 210 respondenten hebben inderdaad die indruk.

Dinsdag 21 mei is er een KNAW-avond over dit onderwerp in De Balie te Amsterdam, ook met een presentatie van dit onderzoek. De Groene Amsterdammer en nu.nl hebben op basis van het onderzoek ook een verhaal geschreven. Het achtergrondverhaal van HOP is hier te lezen.