Protest tegen verbouwing Universiteitsmuseum groeit

Het Universiteitsmuseum wil verbouwen om het groeiende aantal bezoekers het hoofd te kunnen bieden. Daarvoor moet het pand aan de Lange Nieuwstraat worden verbouwd. De bedoeling is om de inrichting van het pand te veranderen om zo meer ruimte te maken voor de collectie. Ook de entree moet ruimer worden gemaakt waardoor het beeld vanaf de straat een andere inkijk en doorkijk naar de Oude Hortus biedt. Hierdoor verdwijnt de glazen voorgevel en de ‘houten doos’ die door de gevel bij de ingang te zien is.

Het huidige pand is ontstaan na een grondige verbouwing toen de opleiding Biologie naar De Uithof vertrok. Het ontwerp is van architect Koen van Velsen. In 1997 won hij hiermee de Rietveldprijs die was toegekend door een vakjury. Hij won ook de publieksprijs van het dagblad AD/UN. De Rietveldprijs wordt eens in de twee jaar uitgereikt voor een bijzonder Utrechts bouwproject.

Het zal de stad er niet mooier op maken

Het protest tegen de verbouwing groeit. Spreekt de universiteit van verbouwing, de tegenstanders hebben het over sloop. De eerste die zich publieke roerde tegen de bouwplannen, was Reinier Schat, voormalig bestuurslid van de Rietveldprijs. In een opinie in Nieuws030 schrijft hij de sloop onaanvaardbaar te vinden. Hij roept lezers op in protest te gaan. Volgens hem slaat de universiteit na jaren van verantwoorde en bijzondere architectuur nu een weg in die “de stad er niet mooier op zal maken”. Het ontwerp van Van Velsen werd door de jury van de Rietveldprijs geroemd als “een regelrecht sieraad voor de historische binnenstad” staat in zijn opinie.

Vorige week is Aryan Sikkema, voormalig hoofd Huisvesting van de Universiteit Utrecht, een petitie gestart voor het behoud van de pand waar het museum in gevestigd is. Inmiddels heeft hij een protestbrief aangeboden aan de Universiteitsraad en het College van Bestuur. Hij heeft bijna 450 handtekeningen verzameld.

Donderdag 11 januari roerde CDA-Utrecht zich. De raadsleden hebben het College van Burgemeester & Wethouders gevraagd “de sloop te voorkomen” en het pand te beschermen als jong monument. Afgelopen zaterdag vroeg oud-voorzitter van de welstandscommissie Tom Franzen in het AD/UN of de gemeente het pand niet wil beschermen.

De commissie moet nog overtuigd worden

De Commissie Welstand en Monumenten adviseert het college van B&W over bouwplannen in Utrecht. De leden hebben in juli toen de verbouwplannen voor het eerst werden besproken, laten weten tegen de sloop van het ontwerp van Koen van Velsen te zijn, zegt secretaris van de commissie Manon van der Wiel. Het eerste ontwerp werd afgewezen.

In de notulen van deze vergadering staat wel dat ‘er begrip bestaat voor de veranderende programmatische eisen, maar eventuele nieuwbouw zou het bestaande gebouw om kwaliteit en zeggingskracht ten minste moeten evenaren’.

In oktober 2017 is een nieuw plan voorgelegd aan de commissie. De leden benadrukten opnieuw dat ze het nog steeds betreuren dat het ontwerp van Van Velsen wordt gesloopt. Wel vindt de commissie dat De Zwarte Hond met een beter ontwerp was gekomen dan in juli maar dat nog wel aan het ontwerp geschaafd moet worden. ‘De commissie zal bij een nader uitgewerkt voorstel overtuigd moeten worden of er sprake is van een gelijkwaardig of beter ontwerp dan het huidige gebouw’, staat in het verslag van de commissie. Nieuwe, aangepaste tekeningen moeten nog worden voorgelegd aan de welstandscommissie en zijn nog niet beschikbaar.

Ik vind het heel, heel, heel erg

Het voormalige hoofd Huisvesting Aryan Sikkema hoopt dat het zover niet komt en dat de verbouwplannen worden teruggedraaid en er opnieuw wordt nagedacht over het aanpassen van het museum. Sikkema was tot 2005 hoofd Huisvesting van de UU en onder zijn hoede is Koen van Velsen in 1993 aan het werk gezet om het voormalige pand van de Biologen te verbouwen. Eind jaren 90 tekende Van Velsen ook voor het ontwerp van de studentenhuizen in de geluidswal van University College.

De voormalig werknemer van de UU vindt het “heel, heel, heel erg” dat het gebouw van Van Velsen “gesloopt wordt” en dat daardoor het ontwerp van deze architect door verschillende aanpassingen teniet gedaan wordt. Vandaar dat hij de petitie is begonnen om de universiteit op andere gedachten te brengen en “de universiteit te behoeden voor dreigende reputatieschade door vernietiging van universitair cultureel erfgoed”.

“Ik ben tot in mijn ziel verwond, gekwetst en kwaad. En niet omdat een gebouw verdwijnt dat onder mijn leiding is gebouwd, maar omdat ik een burger ben die waarde hecht aan architectuur en cultuur”, zegt Sikkema. “Er wordt universitair cultureel erfgoed vernietigd dat deels gefinancierd is door verschillende sponsors uit de maatschappij. Ook denk ik dat het museum langer dicht zal blijven, dan gedacht.”

Volgens Sikkema zijn er betere en goedkopere alternatieven die het huidige ontwerp intact laten. De universiteit moet opnieuw nadenken hoe de wensen van het museum in vervulling kunnen gaan. Hij oppert om de gebouwen van de Oude Hortus een grotere of andere rol te geven voor het museum. Ook stelt hij voor om de bezoekersstromen uit elkaar te halen: “Niet iedereen komt met dezelfde reden naar het museum.”

Sikkema denkt dat de ene bezoeker voor de wetenschappelijke collectie komt, de ander voor de oude Hortus en kinderen voor de familietentoonstellingen. Daarom, zegt hij, hoeven niet alle activiteiten van het museum op één locatie plaats te vinden. “Breng het deel van de collectie dat met de faculteiten van De Uithof te maken heeft, onder in De Uithof. Of laat de schoolkinderen naar De Uithof gaan om proefjes te doen.”

Het past niet meer in de huidige entree

Volgens directeur Paul Voogt van het Universiteitsmuseum is de universiteit niet over één nacht ijs gegaan. “We hebben verschillende opties en plannen de revue laten passeren om het museum van binnen groter te maken. De monumentale panden van de Oude Hortus zoals Aryan Sikkema voorstelt, zijn zeker niet geschikt als museale ruimte.”

In 2017 heeft het museum weer een recordaantal bezoekers getrokken, zegt Voogt. “Meer dan 75.000. In de kerstvakantie waren er meer dan vijfhonderd bezoekers per dag die vaak ook nog op hetzelfde tijdstip binnenkwamen. Je ziet dat het niet meer past in de huidige entree.”

Het hele museum verhuizen naar een andere locatie vindt Voogt geen oplossing. “De gemeente investeert in de Lange Nieuwstraat om deze aantrekkelijker te maken. We hebben station Vaartsche Rijn in de buurt, het Nijntje Museum om de hoek… Veel van onze activiteiten zijn gericht op gezinnen. We zitten hier juist goed.”

We willen een formule die nergens anders in Nederland te vinden is

Het museum wil zich nog meer inzetten om gezinnen te betrekken bij het onderzoek. “Wij willen een formule die nergens anders in Nederland te vinden is.” Voogt wil van het museum hét onderzoeksmuseum van Nederland maken waar het publiek samenwerkt in zogeheten citizen-scienceprojecten zoals gebeurd is bij de wetenschappelijke zoektocht naar nieuwe schimmels. Hiervoor werkte het museum samen met het Westerdijk Instituut van de universiteit. “Dat was een ongekend succes. Niet alleen zijn er nu mensen naar wie een tot dan toe onbekende schimmel is vernoemd, maar de wetenschap heeft haar kennis en onderzoek met deze nieuwe schimmels kunnen uitbreiden.”

Het scheiden van de activiteiten van het museum ziet Voogt niet zitten, maar het openen van een dependance in De Uithof behoort al langer tot de toekomstplannen, zegt hij. “In de binnenstad richten we ons zoals gezegd op families en gezinnen. In De Uithof loopt voornamelijk volwassen publiek rond. Onze activiteiten willen we op die doelgroep afstemmen.”

Voogt vindt niet dat er met de aanpassing van het ontwerp van Van Velsen onzorgvuldig wordt omgesprongen met geld van welwillende burgers. “Ik denk dat zij blij zijn dat het museum zo goed loopt. Voor deze verbouwing hebben we overigens ook gezocht naar sponsoren. De universiteit betaalt een deel en de rest hebben wij als museum zelf bij elkaar gezocht.” 

Begin maart gaat het Universiteitsmuseum ongeacht of het advies van de Commissie Welstand en Monumenten positief of negatief is, dicht om na ongeveer twee jaar weer open te gaan. “De architect legt de laatste hand aan het definitieve ontwerp. Het oorspronkelijke ontwerp is aangepast na de kritiek van de welstandscommissie en we hopen dat de commissie er nu positief over adviseert.”

We hebben groot respect voor de architect Koen van Velsen

Of de petitie van Sikkema of de vragen van het CDA Utrecht nog roet in het eten kunnen gooien? “In onze planning is rekening gehouden met een lange procedure en alle bezwaarprocedures. We denken dat we nog volgens planning kunnen werken. Van maart tot de zomervakantie hebben wij nodig om onze collectie zorgvuldig in te pakken. Na de zomer komt de aannemer in het pand.”

Het College van Bestuur heeft eind vorige week de petitie van Sikkema in ontvangst genomen. Het bestuur zegt de inzet van oud-werknemer Sikkema voor de gebouwen en de architectuur van de universiteit te waarderen. "Ook de Universiteit Utrecht draagt architectuur een zeer warm hart toe. Dat is te zien aan de grote investeringen die we doen in vernieuwende architectuur in de bouw en verbouw van onze gebouwen. Wij hebben groot respect voor de architect Koen van Velsen die het Universiteitsmuseum destijds heeft ontworpen en zijn heel trots op de architectuurprijs die ermee gewonnen is.” 

We willen weer een toonaangevend gebouw

De universiteit heeft de plannen voor de verbouwing van het Universiteitsmuseum met grote zorg en nauwkeurigheid gemaakt, zegt het UU-bestuur. “Het is richting de toekomst belangrijk om wéér voor een toonaangevend en passend gebouw te gaan zorgen, dat tegelijkertijd wél kan voldoen aan de vraag van de veranderende tijd en – in het geval van het museum – enorm groeiende bezoekersaantallen.”

Als het gaat over de procedures rondom de verbouwing worden deze volgens het CvB zorgvuldig doorlopen. "We zijn in goede dialoog met de welstandscommissie en naar aanleiding daarvan worden dan ook aanpassingen gemaakt. Wij hebben de petitie tijdens een gesprek met Aryan Sikkema in ontvangst genomen.”