UU-onderzoekers doorbreken ‘hokjesdenken’ in Utrecht

“Wie van jullie voelt zich thuis in Utrecht?”, wordt er gevraagd. Samen met bijna alle andere aanwezigen loop ik naar het grote vak voor in de zaal. Wij zijn best tevreden met Utrecht. Wanneer we ons omdraaien, blijkt dat er twee jongens zijn blijven staan. De jongens zijn statushouders uit Syrië en voelen zich niet thuis in de Domstad. Heel jammer en tegelijkertijd confronterend om te zien.

We zijn in een zaal in TivoliVredenburg voor een bijzonder initiatief. Met het tv-format ‘Over de streep’ en het Deense ‘All that we share’ als inspiratie, willen de gemeente Utrecht en Utrecht Young Academy, een groep jonge onderzoekers van de UU,op een praktische en visuele manier een brug slaan tussen de bewoners van de Domstad. Ook worden we gefilmd.

De bijeenkomst maakt deel uit van een project over discriminatie en inclusie genaamd ‘Utrecht zijn we samen’. Door dit project moet duidelijk worden wat de verschillen, maar nog belangrijker: wat de overeenkomsten tussen de verschillende bevolkingsgroepen in Utrecht zijn. Met een man of vijftig staan we een beetje zenuwachtig te wiebelen.

Iedereen is Utrechter
Op de vloer zijn vijf hokjes getekend, waar de deelnemers in zijn geplaatst. Letterlijker dan dit wordt ‘iemand in een hokje plaatsen’ niet. De deelnemers zijn verdeeld in vijf groepen/hokjes: hoogopgeleiden die oorspronkelijk niet uit Utrecht komen, studenten, Turkse en Marokkaanse migranten, oud-Utrechters, en statushouders en andere migranten. De jongste deelnemer is 23 jaar oud, de oudste is 90. De man-vrouwverhouding van het gezelschap is precies 50 – 50.

De opdracht die wij als deelnemers krijgen is simpel, wanneer we ‘ja’ antwoorden op een vraag van de presentator, lopen we in stilte naar het grote vak voor in de zaal en gaan dan met ons gezicht naar de mensen staan die niet naar voren zijn gelopen. Als we in het grote vak staan blijkt ineens dat we veel meer gemeen hebben met andere bevolkingsgroepen in Utrecht, dan we misschien in eerste instantie dachten. Je achtergrond is compleet irrelevant wanneer er vragen worden gesteld als ‘wie van jullie is er tot over zijn oren verliefd?’ of ‘wie van jullie is er fan is van FC Utrecht?’.

Applaus voor Marokkaanse mantelzorger
In 2016 voelde 14 procent van de Utrechters zich wel eens gediscrimineerd. In 2009 was dit nog 11 procent. Deze stijging was voor de initiatiefnemers reden genoeg om samen een project te starten in de hoop de verschillende groepen ‘spelenderwijs’ dichter bij elkaar te brengen. De ‘over de streep’-achtige oefening wordt opgenomen en door regisseur Ruud Bisseling verwerkt tot een film.

Volgens Madelijn Strick, universitair docent psychologie aan de UU en onderzoeker in dit project, zorgen de eerste paar vragen ervoor dat er veel mensen ‘ja’ antwoorden en naar het grote vak lopen. “Wanneer iedereen een keer naar voren is gekomen, hangt er een veiligere sfeer.”

Alle vragen zijn grappig, logisch, emotioneel of een combinatie van die drie. Samen lachen, zuchten, en verbazen we ons. Enkele vragen die voorbij komen zijn: ‘wie van jullie valt er op mannen?’, ‘wie van jullie is wel eens de toegang tot een club geweigerd?’, en ‘wie van jullie heeft er wel eens een jointje gerookt?’. Giechelend en fluisterend met elkaar lopen er steeds andere combinaties Utrechters naar voren.

Niemand staat alleen voor de groep. Behalve bij één specifieke vraag. “Wie van jullie zorgt er op dit moment voor een ziek familielid?” Een Marokkaanse man loopt weg bij zijn groep, naar het grote vak voor in de zaal. Het beeld van deze oudere man, die in zijn eentje in een veel te groot en verder leeg vak staat, raakt alle aanwezigen. De overige deelnemers geven de man een applaus dat seconden lang aanhoudt.

Meer doen tegen discriminatie
“Het project heeft een maatschappelijk doel én een wetenschappelijk doel,” zegt Madelijn Strick. Het maatschappelijke doel van het project en de film die ervan wordt gemaakt, is duidelijk: minder discriminatie en meer inclusie in Utrecht. Een van de deelnemers stelt na afloop: "Na het zien van alle mensen die zich wel eens gediscrimineerd voelen, realiseer ik me dat ik veel kan doen tegen discriminatie en dat dit ook nodig is.”

De film van Ruud Bisseling wordt eerst onderzocht op effectiviteit. Wanneer het kijken van de film waarin de deelnemers de oefening uitvoeren, zorgt voor grotere gevoelens van sociale inclusie bij het publiek wordt deze verspreid door de gemeente. De gemeente wil de film dan onder andere laten zien op bijeenkomsten, op scholen en tijdens debatten.

Het wetenschappelijke onderzoek richt zich vooral op de vragenlijsten die de deelnemers op drie verschillende momenten invulden. Deze enquête is afgenomen voor, vlak na en twee weken na deelname aan het project ‘Utrecht zijn we samen’. De voorlopige conclusie is dat meedoen met het project de inclusie van de deelnemers versterkt. Hoogleraar Bestuurs- en Organisatiewetenschap Lars Tummers, samen met Strick vanuit de universiteit betrokken bij het project, concludeert: “Er zijn meer resultaten nodig, maar dit is voor zowel de gemeente als ons een goede eerste stap.”