UU spreekt met  KWF af nooit meer samen te werken met de tabaksindustrie

Rechtenhoogleraar John Vervaele verwierf dit najaar geld voor een onderzoek naar de illegale handel in sigaretten. Dat geld komt van het Philip Morris impactfonds. Dat fonds is verbonden aan de grote tabaksproducent Philip Morris.

De beslissing viel het College van Bestuur dit najaar zwaar. In eerste instantie werd het voorstel zelfs afgekeurd. Maar na een intern debat is het bestuur uiteindelijk akkoord gegaan, mede omdat de aanvraag al was ingediend en goedgekeurd. “Wij hebben daarbij wel meteen gekozen voor transparantie en zelf het contact met de media gezocht”, licht rector Bert van der Zwaan toe.  In DUB stond een interview met Vervaele die aangeeft dat in zijn ogen dit onderzoek niet over tabaksindustrie en gezondheid gaat, maar om de schade in juridische context  van illegale tabakshandel. Ook de Groene Amsterdammer schreef er een artikel over.

Reden dat de beslissing zwaar viel, kwam omdat het tegenwoordig maatschappelijk not done is om samen te werken met de tabaksindustrie. Zeker geldt dat voor universiteiten waar ook onderzoek gedaan wordt naar longkanker. Het kankerfonds KWF heeft als beleid geen subsidies te geven aan organisaties die contact hebben met de tabaksindustrie. Volgens die regels zou de UU door het onderzoek van Vervaele niet meer in aanmerking komen voor subsidie van het KWF.

Dat gaat om enorme bedragen. Het KWF heeft in Utrecht 92 projecten waarmee tientallen miljoenen gemoeid zijn. Partners zijn behalve de Universiteit Utrecht onder meer het Universitair Medisch Centrum Utrecht en het Hubrecht Instituut. Vaak werken wetenschappers van verschillende instellingen met elkaar samen.

"Wij beschouwen de tabaksindustrie niet als een normaal commercieel bedrijf", legt woordvoerder Mischa Stubenitsky van het KWF uit. "De impact van roken op de gezondheid is enorm groot. Eén op de twee rokers loopt risico op een ziekte. In Nederland sterven jaarlijks 20.000 mensen als gevolg van hun verslaving, waarvan 12.000 aan longkanker. Met zulke bedrijven moet je in onze ogen niet willen samenwerken.”

Het KWF heeft de richtlijnen in 2017 aangescherpt. Stubenitsky : “Tot 2017 was onze richtlijn dat de hoofdonderzoeker geen contacten met de tabaksindustrie mocht hebben. Dat is in 2017 uitgebreid. Nu mag niemand die aan het project verbonden is, zo’n relatie hebben.” Hierdoor dreigde de UU het recht op subsidie van het KWF te verliezen. Maar na contact tussen de universiteit en het KWF is in oktober afgesproken dat het KWF aan dit lopende onderzoek geen gevolgen zal verbinden. De UU beloofde op haar beurt voortaan geen onderzoek meer te laten financieren door de tabaksindustrie. Voor het KWF speelde daarbij mee dat de regels net veranderd waren en de UU daarvan niet op de hoogte was.

Toch blijft er discussie. Eind december schrijft Frits van Dam, psycholoog en actief bij de stichting Tabaknee een opiniestuk waarin hij de UU oproept om ook het lopende onderzoek te stoppen. “De universiteit is het aan haar stand verplicht om de samenwerking van Vervaele met de tabaksindustrie af te blazen. Uit de interne mails blijkt dat Vervaele ook bij het KWF terecht had gekund met zijn onderzoeksvoorstel. Een optie waar hij, zo lezen we in interne mails, zelf niet aan gedacht had.”

Op vrijdag 5 januari schreef ook de Nederlandse Vereniging voor Oncologie een brief aan het Utrechtse College van Bestuur met de dringende oproep het project te beëindigen. In de brief staat: “ Onder het mom van tabaksbestrijding heeft Philip Morris Industry (PMI) een groot aantal onderzoeksinstituten benaderd met een budget van 1 miljard euro voor onderzoek, zoals dat van prof. Vervaele om te proberen de tabaksaccijns te verlagen. Op de oproep van PMI hebben honderd universiteiten in de VS en Groot-Britannië, waaronder Harvard, University, College London, en Columbia, afgelopen maand nog eens duidelijk gemaakt niet op deze sluikreclame in te gaan en, in de woorden van het Harvard manifest uit 2002 om: “not to…accept any grant or anything else of value from any tobacco manufacturer, distributor, or other tobacco-related company.”

Volgens de koepelorganisatie zouden de banden met Philip Morris niet alleen de Universiteit Utrecht schaden, maar ook het imago van het onafhankelijke onderzoek in Nederland, in het bijzonder van het kankeronderzoek.

Binnen de UU kwam op de sociale media steun van de toxicoloog Martin van den Berg

De universiteit reageerde maandagavond direct op de brief waarin zij de afspraak met het KWF uitlegt en aangeeft dat de UU al sinds lang een beleid heeft waarin onderzoek ten bate van de tabaksindustrie niet is toegestaan.

De universiteit houdt wel vast aan het onderzoek van Vervaele. De financiering komt van een onafhankelijk fonds dat gelieerd is aan Philip Morris. Daarbij is de wetenschappelijke onafhankelijkheid en integriteit van het onderzoek naar (tabaks)smokkel volgens de universiteit afdoende gewaarborgd.

De universiteit heeft een code of conduct waarin globale richtlijnen staan die een richtlijn kunnen vormen voor de samenwekring. Heel concreet zijn die richtlijnen niet. Er staat bijvoorbeeld niet dat de UU niet met organisaties in zee gaat die te maken hebben met wapenhandel of de tabaksindustrie.

De Vereniging voor Oncologie is teleurgesteld in de reactie van de UU. Per mail schrijft secretaris Lukas Stalpers. "Je laten betalen door een dodelijke tabaksindustrie vinden wij niet zorgvuldig, en ‘wetenschappelijke onafhankelijkheid’ van een berucht louche industrie een uiterst naïeve gedachte." Hij schrijft dat de hypothese van het onderzoek is dat verlaging van de tabaksaccijns de illegale tabakshandel vermindert. "Ik geloof ook best dat dat uit dit onderzoek zal komen. Maar hoge tabaksaccijns zijn vooral bedoeld als gezondheidsmaatregel; in Australië, Nieuw-Zeeland, de VS en Engeland is aangetoond dat verhoging van de tabaksaccijns het gebruik effectief vermindert."

De UU ontvangt wel vaker oproepen om contacten met externe organisaties te verbieden. Zo vindt de organisatie Fossile Free dat de UU het contact moet verbreken met bedrijven die teren op fossiele brandstoffen, zoals Shell of de huisbankier ABN Amro. Of gaan er stemmen op om ook het contact met de alcoholindustrie te verbieden. Dat is nu (nog) niet aan de orde.