Zorgvuldig onderwijs levert zorgvuldige wetenschappers op

Hoe maak je van studenten integere wetenschappers? Die vraag stond donderdagochtend centraal tijdens de laatste van vier ontbijtontmoetingen over zorgvuldige wetenschap. Eén van de antwoorden is: Put students to the test.

Al anderhalf jaar is de Universiteit Utrecht onder leiding van rector Bert van der Zwaan, op zoek naar de beste methode om de wetenschap smetvrij te krijgen. Na met meer dan 1000 mensen over dit onderwerp gesproken te hebben, volgt binnen afzienbare tijd de visie van het universiteitsbestuur met daaraan gekoppeld een plan van aanpak, zo zei Van der Zwaan vanochtend ter afsluiting van deze vierde ontbijtsessie over zorgvuldige wetenschap.
De eerste drie ontbijtbijeenkomsten gingen over de samenwerking van de wetenschap met het bedrijfsleven, de publicatiecultuur en onderzoeksdata. Dit keer is het onderwerp ‘de verankering van integriteit in het onderwijs’. Decanen, docenten, beleidsmedewerkers en studenten delen hun ervaringen en verwachtingen over de rol die onderwijs kan spelen in het opvoeden van studenten tot integere en zorgvuldige wetenschappers. Een belangrijke constatering is dat de hijgerigheid van het wetenschappelijke bedrijf ook vat heeft gekregen op het onderwijs.
Goed onderzoek belonen in plaats van mooie conclusies
Veel mooie plannen passeren deze ochtend de revue. Maar tegelijk wordt duidelijkt dat er op dit moment niet zoveel aandacht is voor integriteit en zorgvuldig onderzoek in het onderwijs. Dat je niet mag plagiëren en je bronnen altijd moet vermelden, weten de meeste studenten wel aan het eind van hun bacheloropleiding. Maar hoe je om moet gaan met onderzoeksbevindingen, blijkt al te vaak een ondergeschoven kindje.
Het gezelschap concludeert dat studenten net als wetenschappers ook niét worden beloond voor onopvallende conclusies uit hun onderzoek. Een goed onderzochte hypothese zonder spectaculair resultaat, hoort ook een goed cijfer op te leveren. Duidelijk moet worden dat de manier waarop het onderzoek is gedaan een goede beloning krijgt en niet de conclusie. Zo zullen studenten in hun latere onderzoekcarrière minder in de verleiding komen hun werk aan spectaculaire conclusies aan te passen.
Proefondervindelijke ervaringen
Een ander breed gedragen conclusie is dat het beter is om geen algemeen vak te maken over zorgvuldige wetenschap. Studenten moeten zich kunnen identificeren met voorbeelden uit de praktijk van hun vakgebied. Daarom is het van belang om studenten te wijzen op mogelijke valkuilen op het moment dat ze beginnen aan en bezig zijn met een onderzoek. De relevantie van zorgvuldigheid kan dan beter worden toegelicht.
Een masterstudent heeft hier een mooi voorbeeld van. Als eerstejaars moest hij ooit een proef doen waarvan de uitkomst voorspelbaar leek. Veel studenten kwamen ook uit bij dit antwoord. Achteraf bleek dat deze studenten hun data hadden aangepast om tot die mooie, voorspelbare conclusie te komen. Degenen die hun data niet hadden verfraaid en tot een andere conclusie kwamen, bleken wél de juiste uitkomst te hebben verkregen. Hierdoor leerded de studenten om op hun eigen data te vertrouwen. Het was een les, zo zei de student, die hij nooit was vergeten.
Andere conclusies van de ochtend zijn dat studenten - net als echte wetenschappers - ook onder tijdsdruk moeten presteren wat onzorgvuldig gedrag in de hand kan werken. Meer tijd aan studenten en hun onderzoek gunnen, kan dus helpen. Ook werd als idee meegegeven om studenten die samen aan een opdracht werken, elkaars data te laten controleren zodat je een onderlinge discussie krijgt of deze op juiste wijze zijn geïnterpreteerd. Een ander idee is om binnen een opleiding een aanspreekpunt te hebben, waar studenten met al hun vragen over hun onderzoek kunnen aankloppen.
Straffen en klikken
Het heikele punt van straffen en klikken wordt niet geschuwd tijdens dit ontbijt. Studenten moeten aan het begin van hun studie niet te hard worden gestraft als ze de wetten van wetenschappelijke integriteit overtreden, is de conclusie van een gespreksgroep. “Een veilige leeromgeving is van groot belang.”
Naarmate studenten verder in hun studie komen, zou je de straffen  ook kunnen verzwaren. Voorwaarde is dan natuurlijk wel dat de studenten in elke fase van hun carrière opnieuw herinnerd worden aan wat mag en niet mag. Bij de faculteit Diergeneeskunde, zo zegt de onderwijsdirecteur, is hierin een rol weggelegd voor de tutor. Vierdejaars studenten die betrapt worden, krijgen in eerste instantie een gesprek met hun tutor. Deze faculteit ziet de tutor als degene waar de student altijd terecht kan met vragen over wetenschappelijke integriteit.
Om een vermoeden van fraude eenvoudiger te melden, wordt gevraagd om gemakkelijk aan te spreken vertrouwenspersonen in elke opleiding. Een integriteitsspreekuur zou misschien een goede vorm zijn, want om met een vermoeden meteen naar de vertrouwenspersoon van de universiteit te stappen is vaak een brug te ver.