Domme vragen bestaan (niet), maar niets vragen is wel dom

“Heeft iemand nog vragen?” De docent is net klaar met een college. De radartjes van je brein draaien op volle toeren en je hebt eigenlijk het idee dat je de stof nog niet volledig begrijpt. Maar komt dat doordat je niet goed hebt opgelet en informatie hebt gemist? Of heb je echt een relevante vraag in je hoofd? Je besluit toch je hand niet op te steken, want een domme vraag stellen, dat wil je niet. 

Die terughoudendheid herkent Kiki, student Sociale Geografie & Planologie. Ze vertelt dat ze zelden vragen stelt. “Ik let vaak niet op, en dan wil je niet dom overkomen door een vraag te stellen die al eerder is gesteld”, zegt ze. Ook Isha, student Interdisciplinaire Sociale Wetenschappen, zegt weinig vragen te stellen. “Meestal denk ik: ‘ik kan het zelf wel uitzoeken’, of ik vraag het aan de persoon naast me.” 

Domme vragen
Het komt best veel voor, angst om domme vragen te stellen. Maar wat is precies zo’n domme vraag? “Ik heb weleens in lessen gezeten waar dezelfde vraag vier keer achter elkaar wordt gesteld. Dan is die op een gegeven moment wel dom”, vindt student Geneeskunde Veerle. Kiki is het daarmee eens en vult aan: “Eigenlijk is de vraag zelf dan niet zozeer dom, maar meer irrelevant of lui.” 

Dana, student Ontwikkelingspsychologie, is het met haar eens, maar “als mensen de hele les niet hebben opgelet en dan vragen gaan stellen, dan vind ik het wel domme vragen. Je had het antwoord moeten weten en belast dan andere mensen met jouw eigen luiheid. Dat vind ik dom.” 

Volgens Johannes Bijlsma, hoofddocent Strafrecht aan de Universiteit Utrecht, kun je sommige vragen inderdaad beter niet stellen. “Als je je echt niet hebt voorbereid, moet je misschien wat eerder je mond houden”, zegt Bijlsma. Zowel voor de medestudenten als voor de docent is het niet leuk om een vraag te beantwoorden waarvan de student het antwoord al had moeten kennen. Toch noemt Bijlsma die vragen niet dom, maar “als het antwoord al duidelijk is, heeft het niet zoveel zin om die te stellen”, zegt hij.

Domme vraag is angstbeeld
Voor Iris van der Tuin, hoogleraar Theorie van de Cultuurwetenschappen aan de Universiteit Utrecht, is het heel duidelijk: domme vragen bestaan “absoluut niet”. In haar ogen zijn vragen die als dom gezien kunnen worden, meestal de vragen die opvallen doordat ze open of onverwacht zijn. “Een domme vraag is een angstbeeld, en ik denk dat het komt omdat open vragen zo voelbaar zijn in de collegezaal.” 

Van der Tuin vergelijkt zo’n vraag met een steentje dat je in een meer gooit. “Ik zie een vraag die opvalt een beetje als zo’n steentje. Die geeft golfjes, die soms letterlijk voelbaar zijn in de collegezaal.” Ze denkt dat de terughoudendheid van studenten komt doordat het effect zo sterk voelbaar kan zijn, waardoor een vraag ongepast voelt. 

Dit betekent volgens Van der Tuin zeker niet dat de vraag dom is. “Het zijn meestal vragen die niet helemaal in lijn zijn binnen het discours van het vak”, zegt ze. Dat maakt ze vaak juist extra interessant, mits de vraag goed benaderd wordt. 

Vragen serieus nemen
Docenten voelen vaak die aarzeling van studenten om vragen te stellen. “Studenten en docenten zijn zich erg bewust van het affect in de klas”, zegt Iris van der Tuin die doelt op wat voor effect de vraag kan hebben op de andere studenten. Ze vertelt hoe belangrijk het is dat studenten zich vrij voelen om vragen te stellen. Bijlsma ziet ook het belang van het stimuleren van vragen, maar vindt dat “soms nog best lastig” hoe hij dat het beste kan doen.

Van der Tuin vindt dat docenten vragen van studenten altijd serieus moeten nemen. Juist als het nog onduidelijk is wat de waarde van de vraag is, is het aan de docent om te onderzoeken wat erin verstopt zit. “Het is heel belangrijk om zo’n vraag te ontleden en van alle kanten te bekijken”, legt ze uit, “want een vraag kan heel veel zeggen over de context waarin deze terechtkomt. Misschien zijn er wel ongemerkte veronderstellingen in het college.” Door uit te zoeken waar de vraag vandaan komt en vanuit welke kennis een student spreekt, kun je een interessant gesprek krijgen, zegt ze. 

Positioneer je als student
Maxima, student Bos- & Natuurbeheer, vindt docenten die dat goed kunnen bewonderenswaardig. “Ik stel weleens domme vragen”, zegt ze, “en ik vind het echt een talent dat docenten dan alsnog de kern eruit kunnen halen en het antwoord geven dat ik zocht. Maar dat komt bij docenten denk ik met ervaring.” 

Toch is het niet alleen aan de docent om de vraag op de juiste manier te benaderen. “De docent doet zijn best om informatie over te brengen. Als een student dan iets niet snapt, is het ook wel diens taak om de docent duidelijk te maken wat je precies niet begrijpt”, zegt Dana. Ze vertelt dat ze zich soms kan ergeren aan te brede vragen van medestudenten, omdat de docent dan alle moeite moet doen om die naar tevredenheid te beantwoorden. Dan moet je als student gewoon beter en preciezer proberen te formuleren, vindt ze.

Van der Tuin erkent dat de student ook verantwoordelijkheid draagt. Door te expliciteren welk vak je hebt gevolgd, welk boek je hebt gelezen en dus welke perspectieven in de vraag verborgen zit, maak je het verband tussen jezelf en de stof en het college veel duidelijker, zegt ze. “Dan positioneer je jezelf”, legt ze uit. 

Afkappen
Het is dus de moeite om vragen goed te formuleren, en erg belangrijk om vragen serieus te nemen. Toch, vertelt Van der Tuin, betekent dat niet dat je op elke vraag direct in wil of kan gaan. “Het college heeft over het algemeen een richting, die een docent soms niet wil verstoren. Dan kun je als docent bijvoorbeeld de vraag op het bord schrijven, en zeggen: ‘het is potentieel interessant, maar niet nu’.” 

Bijlsma herkent dit wel, en zegt dat dit enorm kan verschillen tussen hoor- en werkcolleges. In werkgroepen is interactie juist heel leuk en goed, vertelt Bijlsma. Het gesprek op gang brengen is dan extra belangrijk, door bijvoorbeeld niet direct het antwoord op een vraag te geven, maar juist te vragen hoe de student er zelf tegenaan kijkt of in groepjes de vraag te laten behandelen. “In hoorcolleges is dat toch wat moeilijker, omdat je snel interactie krijgt met een kleine groep, terwijl er soms zomaar zevenhonderd mensen in de zaal zitten. Dan is het toch belangrijker om iets dichter bij de stof te blijven.” 

Het valt Veerle op dat docenten dat soms niet goed kunnen. “Ze gaan dan heel lang in op een onderwerp dat eigenlijk niet de kern is.” Dan is het belangrijk, zegt ze, dat docenten een vraag ook op de juiste manier afkappen zodat deze niet de hele les overneemt. Ook Dana herkent dit, met name in drukbezochte hoorcolleges. Ze vertelt dat het soms vervelend is als er dan vragen worden gesteld die te ver van de stof afstaan. “Als je met tweehonderd in een zaal zit, is dat gewoon niet echt het moment”, zegt ze, “maar in een werkgroep is het bijna altijd wel fijn, omdat verdieping dan meer op zijn plek is.” 

Dus, bestaan domme vragen?
Als een vraag als irrelevant of onnodig over komt, betekent het volgens Van der Tuin dat de relevantie nog niet is gevonden. Ook Bijlsma herkent juist de slimheid, van bepaalde open vragen en blijft erbij dat vragen nooit echt dom zijn.

Veerle en Dana zien dat echt anders: domme vragen bestaan zeker. Lui, onoplettend, irrelevant of onnodig, eigenlijk komt het allemaal op hetzelfde neer. Ook Isha vindt het cliché te simpel. Soms zijn vragen gewoon ergerlijk, en kun je beter even op je tong bijten. 

Toch wordt duidelijk, dat niets vragen nog veel frustrerender is voor zowel docenten als studenten. Als docenten zeggen dat domme vragen niet bestaan, is dat gewoon om de klas aan te moedigen. “En dat is sowieso beter dan dat studenten geen vragen durven stellen, want dat is pas vervelend”, zegt Isha. Kortom, volgens de studenten bestaan domme vragen misschien wel, maar niets vragen vinden ze dommer.