‘Na afstuderen stond ik er voor mijn gevoel alleen voor’

Zelf ben ik afgestudeerd socioloog, en heb ik aan den lijve ondervonden hoe verloren je je kan voelen met je diploma in de hand. Als je niet verder gaat in de wetenschap, zoals ik, voel je je niet altijd goed voorbereid op het werk dat je kan gaan doen. Zelf was ik tijdens mijn studie zo gericht op het halen van mijn tentamens en het goed afronden van mijn scriptie, dat ik weinig ruimte in mijn hoofd had om me voor te bereiden op de toekomst. Uit onderzoek blijkt ook dat er steeds meer druk ligt op studenten, waardoor ruimte voor bezinning of vragen over de toekomst meer in het gedrang kunnen komen. Dat ervaarde ik ook en daarin sta ik niet alleen.

Op DUB heeft mening blogger zich hierover uitgesproken en Suzanne van der Hurk (24) deed voor haar opleiding Design for Change & Innovation aan de HKU onderzoek naar de ervaringen, gevoelens en gedachtes van afgestudeerden. Dit omdat het haar opviel hoeveel van haar vrienden het na het afstuderen moeilijk hadden, terwijl ze had verwacht dat ze allemaal heel opgewekt zouden zijn. Voor haar scriptie ging ze met verschillende universitaire- en hbo-afgestudeerden in gesprek over die gevoelens die concludeerden dat er een overzicht mist aan opties: ‘wat kan ik nu doen?’.

Aan de top beginnen
Ook Michelle (25) wist niet goed wat ze moest gaan doen na haar afstuderen en hoe ze een baan kon vinden die bij haar paste. Ze studeerde af bij de faculteit Geowetenschappen tijdens corona, en zat niet zo lekker in haar vel. “Wat meespeelde is het idee dat de universitaire graad het ‘hoogst haalbare’ is. Het voelde alsof ik aan de top moest beginnen zonder ruimte om te leren. Ik vond nauwelijks vacatures waarbij deze ontwikkelruimte werd geboden. Ik vertrouwde er op dat ik mijn weg wel zou vinden, maar dat bleek lastiger dan gedacht. Je hele leven ben je gebonden aan een organisatie, zoals de middelbare school of de universiteit. Na mijn afstuderen stond ik er alleen voor.”

Er was ook tijdens haar studie weinig aandacht voor het werk dat ze na afstuderen zou kunnen doen, zegt Michelle. “Ik werd niet echt gestimuleerd om bedrijven te bezoeken. Het was ook niet verplicht om stage te lopen, maar dat heb ik wel één keer gedaan, op eigen initiatief tijdens mijn bachelor. Dat is eigenlijk te weinig om je goed op de arbeidsmarkt te oriënteren, en er achter te komen wat je fijn werk vindt.”

Weinig houvast na afstuderen
Aan het begin van haar studie merkte Michelle dat er heel veel aandacht was voor het op weg helpen van studenten. “Terwijl ik daar helemaal geen moeite had. Met het einde dus wel, maar daar was voor mijn gevoel weer te weinig aandacht voor. Corona gooide natuurlijk ook roet in het eten, waardoor de afstand tot de praktijk héél ver weg voelde. Maar ook los hiervan mag er van mij meer aandacht komen naar de overgang tot de praktijk.”

Uit het afstudeeronderzoek van Suzanne blijkt dat studenten zich alleen en verloren kunnen voelen na het afstuderen, en weinig houvast hebben. Wat ze willen is herkenning, grip, begeleiding en feedback in de periode ná het afstuderen. Volgens de Nationale Studenten Enquête 2023, zijn universitaire studenten over het algemeen wat minder tevreden met de aansluiting op het werkveld dan hbo studenten. Zo gaven universitaire studenten gemiddeld op een schaal van 1 tot 5 een 3,3 voor de aansluiting van hun studie op de beroepspraktijk. Het hbo scoort een 3,7. Volgens Valéry Groen-van Rijswijk van Student Development van de Universiteit Utrecht is dat goed verklaarbaar. “Het hoger onderwijs is in het curriculum meer gericht op langdurige, verplichte stages en kent vooral een beroepsgerichte oriëntatie. Aan de universiteit is de oriëntatie primair wetenschappelijk. We zien het als een gedeelde verantwoordelijkheid van de universiteit en de student om aandacht te besteden aan loopbaanoriëntatie.”

Hulp bij afstuderen vanuit de UU
Oude Groen-van Rijswijk is teamleider Student Development, waaronder ook dé afdeling van de universiteit valt die studenten helpt met de overgang van studie naar werken: Career Services. “We zien inderdaad ook dat de overgang van afstuderen naar het werkende leven, zoals iedere grote verandering, gepaard kan gaan met een zekere mate van onzekerheid. Veel studenten weten niet van de ene op de andere dag welke baan bij hen past, en niet alle studenten weten na hun afstuderen wat ze zouden willen.”

Om studenten houvast te geven, biedt Career Services verschillende activiteiten aan waarmee ze niet alleen studenten maar ook PhD’s helpen bij het proces van loopbaanoriëntatie. Ook op facultair niveau werken Career Officers die weten waar je terecht kan met jouw specifieke opleiding. “We bieden tests aan, workshops, evenementen en individuele coaching. We zien vlak voor de zomervakantie een zichtbare toename in de belangstelling voor trainingen over zelfanalyse, LinkedIn en het checken van sollicitatiebrieven met een Career Officer. Alumni kunnen daarom ook nog tot een half jaar na hun afstuderen terecht bij ons.”

Trainingen
Een aanzienlijk deel van de studenten weet Career Services goed te vinden. In het collegejaar 2021-2022 verwelkomde Career Services 13.586 studenten bij haar trainings-en testaanbod, dat is ongeveer 1 op de 3 studenten van de UU. Met 1995 studenten vonden er individuele coaching-sessies plaats. Daarnaast zijn er verschillende trainingen over studentenwelzijn, die zich richten op thema’s zoals onzekerheid, keuzestress of werkdruk. Oude Groen-van Rijswijk: “Het is voor iedere UU-student mogelijk om een coaching-sessie in te plannen met een Career Officer. Of het nu gaat om het verkennen van jouw loopbaanopties en -wensen, het checken van je CV of het oefenen van een sollicitatiegesprek: onze Career Officers denken graag met je mee en dat kan zowel online als offline.”

Tijdens de laatste editie van de Wellbeing Week in mei organiseerde Career Services ook de workshop: 'Help! Ik ben (bijna) geen student meer!’ Oude Groen-van Rijswijk: “We wisselden ervaringen, gedachten en gevoelens uit die te maken hebben met het bijna afgestudeerd zijn. Studenten ontdekken dat ze niet alleen staan als ze twijfels hebben over de toekomst. Samen blikten we terug, stonden we even stil én keken we vooruit.”

Studie en praktijk
Toch blijven veel onzekerheden bestaan. Michelle: “Ik had niet zo’n moeite met de praktische dingen, zoals het schrijven van een sollicitatiebrief of het werken aan mijn LinkedIn. Ik had graag al binnen mijn studie meer inzicht gekregen in de connectie van de inhoud van de studie met hoe je dat in de praktijk kan brengen. Ik wist niet dat er ook persoonlijke hulp werd geboden, maar dat zou ik destijds denk ik als heel ‘heftig’ hebben ervaren, bijna alsof ik naar de psycholoog moest. Het was nog niet zo genormaliseerd, en ik kende maar één iemand die dat deed.’

Het blijft lastig, vindt Michelle, om wanneer je bezig bent met afstuderen na te denken over het werk dat je daarna wilt gaan doen. “Beginnende studenten zijn vooral bezig met studeren en het studentenleven, en nog niet zo met de toekomst. Tegen de tijd dat je daar wel mee bezig wilt zijn, zit je diep in je scriptie, en wil je hoge cijfers halen. Ik miste soms daarin de ademruimte, en de reflectie op wie je bent en wat je vaardigheden zijn als mens. Ik denk dat het opdoen van praktijkervaring vroeg in de studie helpt in te zien hoe belangrijk deze vaardigheden zijn ten opzichte van de 'standaard' studie- en onderzoeksvaardigheden. Het zou fijn zijn als de universiteit daar meer aandacht aan besteedt binnen de opleiding.”

Je positie als ‘hoogopgeleide’
Afstuderen in deze tijd, betekent ook nadenken over je positie als ‘hoogopgeleide’, en wat dat tegenwoordig betekent, zoals Michelle al zei. “Inmiddels werk ik bij de gemeente als communicatieadviseur. Mijn afdeling houdt zich bezig met stadsplanning en gezondheid, dus het heeft zeker raakvlakken met mijn studie, daarom heb ik er op gesolliciteerd. Maar qua werkzaamheden ben ik eigenlijk niet echt opgeleid voor wat ik nu doe. Dat moet ik gaandeweg leren, en gelukkig is daar binnen deze juniorfunctie ruimte voor. In de huidige arbeidsmarkt zie ik nu ook wel dat er meer verschillende traineeships aangeboden worden dan toen ik afstudeerde. Ik vind dat een goede ontwikkeling.”

Achteraf gezien had ze misschien ook een communicatieopleiding op het hbo kunnen doen, zegt ze. “Maar op de middelbare school werd een hbo-opleiding door docenten nooit gepresenteerd als optie voor iemand van het vwo. Eén docent van mijn bachelor zei wel dat de universiteit niet goed aansluit op de beroepspraktijk. De universiteit is oorspronkelijk natuurlijk bedoeld om een klein groepje wetenschappers op te leiden, maar er zijn tegenwoordig zó onwijs veel studenten, dat het merendeel dat niet meer gaat doen. Daar zit dus een gat, en ik denk dat daarom veel studenten niet zo goed weten hoe ze kun kennis in de praktijk kunnen brengen.”

Afgestudeerd, en nu?
Achteraf gezien hadden Michelle en ik wellicht allebei baat gehad bij zoiets als loopbaan coaching, omdat we het stukje voorbereiding op de toekomst binnen de opleiding misten.

Gelukkig is Michelle na een tijd zoeken toch goed terecht gekomen. Zelf heb ik inmiddels besloten om de ruimte voor bezinning te nemen die ik tijdens mijn studie niet heb genomen. Ik doe verschillende opdrachten als freelancer, en maak ruimte voor mijn passies.

Wat mij heeft geholpen, is te praten met andere werkzoekenden. Ook besefte ik dat ik mezelf best de tijd mag geven: vooral na een drukke studieperiode. Ook Suzanne zegt dat dit helpt: “Neem na een tijdje van bezinning ook vooral de tijd om te kijken wat je in je werk wilt doen. Zie de periode na het afstuderen als een speeltuin om werkervaring op te doen, niet als het moment om meteen je droombaan te moeten vinden. Dat levert onnodig veel druk op.”

Oude Groen-van Rijswijk van Career Services onderschrijft Suzannes advies. “We moedigen studenten aan om op ontdekkingstocht te gaan, en benadrukken dat je eerste baan niet de perfecte baan hoeft te zijn. In onze bijeenkomsten ontdekken studenten dat ze er niet alleen voor staan als het gaat om twijfels over de toekomst. Studenten die nu in deze fase zitten raad ik aan om op 26 september of 28 september naar het Prepare Yourself event te komen om hier samen mee aan de slag te gaan.”

Tijdens deze twee dagen worden afstudeerders of net-afgestudeerden niet alleen met praktische zaken geholpen als het schrijven van een motivatiebrief, maar kun je ook met individuele vragen terecht en tips krijgen van alumni tijdens een gezamenlijk ontbijt. Voor sommige activiteiten moet je je van te voren inschrijven, zoals het ontbijt of een speedcoach-sessie.