Studieschuld: ‘Het is iets wat constant aan je knaagt’

Per september 2023 komt er weer een basisbeurs. Hoeveel geld studenten dan krijgen, is nog onduidelijk, maar de huidige generatie heeft daar niet zoveel aan. Voorlopig bouwen studenten nog schuld op als ze moeten lenen om te kunnen studeren. Het verschuldigde bedrag kan snel groeien. Uit onderzoek van StudeerSnel, een Nederlands platform voor studenten, blijkt dat 67 procent van de 553 ondervraagde studenten zich regelmatig of vaak zorgen maakt over zijn of haar studieschuld. Uit het onderzoek blijkt dat 5 procent niet weet wat de hoogte van zijn of haar schuld is. (pdf)

Merel is zo’n student. Ze studeert Culturele Antropologie aan de Universiteit Utrecht en weet hoe het is om een hoge studieschuld te hebben. Ze dacht daar verder liever niet over na tot een aantal maanden geleden al haar geld op was. Ze moest de zomervakantie met een grote vriendengroep betalen, ze ging op wintersport en de feestdagen kwamen eraan. Haar spaarrekening was leeg, want door de coronacrisis had ze geen inkomsten meer. Ze werkt in een theater en heeft een nulurencontract. Toen verhoogde ze haar leenbedrag van 700 naar 990 euro per maand.

Al twee jaar kijkt ze niet meer op DUO, sinds ze een brief ontving met de berekening van haar totale schuld na afstuderen. Als ze 700 euro zou blijven lenen, is die 55.000 euro. “Ik kan nu niet minder lenen dus het gaat me niet helpen om te kijken hoe hoog mijn schuld is. Ik ga me daar alleen maar rotter door voelen”. Bovendien kan ze zich geen voorstelling maken van een dergelijke som geld. “Het is wel iets dat constant aan je knaagt. Eerst had ik één keer in de zoveel tijd paniek over mijn studieschuld, maar sinds ik écht weinig geld heb, ben ik er elke dag mee bezig. Ik heb studieschulden én geen spaargeld meer. Daar schaam ik me voor”. Merel heeft het er ook liever niet over met de mensen om haar heen.

Ze is sinds ze echt krap zit wel bewuster bezig met haar financiën. Ze heeft een begroting gemaakt en let nu goed op haar bankrekening. Ze checkt aanbiedingen bij supermarkten en bedenkt voor ze naar de winkel vertrekt wat ze nodig heeft. Maar ze vindt dat écht lastig. “Misschien heb ik straks niet alles uit mijn studententijd kunnen halen óf misschien kan ik straks geen hypotheek krijgen.”

Studeren wordt niet meer als investering gezien
Uit het onderzoek van StudeerSnel blijkt dat 90 procent van de studenten zich hier zorgen over maakt en negatieve gevolgen ziet voor het krijgen van een hypotheek. Er zijn zelfs studenten die hun studieschuld zouden verzwijgen bij het aanvragen van een hypotheek. Karin Radstaak van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) laat weten dat studenten door deze bezorgdheid studeren minder zien als een investering in het leven dan voor het leenstelsel. Toch geniet een kwart van de studenten nog steeds liever zorgeloos van het studentenleven, bleek ook uit het onderzoek van StudeerSnel. Ze zijn minder bezig met financiële zaken, terwijl die op de lange termijn wel degelijk belangrijk zijn.

Radstaak snapt dat het lastig is om te bepalen of en hoeveel je gaat lenen: “Als je afhankelijk bent van een studielening om te kunnen studeren sta je voor het blok. Kijk van tevoren goed wat je nodig hebt en leen niet meer dan noodzakelijk is”. Om meer inzicht te krijgen in je financiële situatie raadt ze aan om overzichten te maken: “Neem alles wat er binnen komt en af gaat op je rekening mee. Kijk waar het geld blijft en breng je lening omlaag als je ziet dat dat mogelijk is”.

Merel merkt dat haar geldprobleem ook is veroorzaakt door gewenning aan een bepaald uitgavenpatroon. “Je sociale omgeving speelt een grote rol, want hoe stom is het als je de enige bent uit je vriendengroep van vijftien die zegt ‘ik ga dit jaar niet mee op vakantie want ik heb er geen geld voor’? Daarnaast is het ook iets waar je je voor schaamt, dus je doet maar mee terwijl je je dat eigenlijk niet kan veroorloven”, aldus Merel.

Toch wil ze de slachtofferrol absoluut niet aannemen: “Ja ik ben nu skeer, maar dat komt ook door de keuzes die ik heb gemaakt. Ik kies ervoor om niet een studie te doen waar je miljonair mee gaat worden, ik kies ervoor om niet het bijbaantje te doen waar je veel mee verdient en ik kies ervoor om op kamers te gaan en die huur voor mijn rekening te nemen ”. De toekomst ziet ze echter niet rooskleurig in. Ze is bang dat ze niet snel genoeg een baan kan vinden met de studie die ze doet en ze weet dat de huizenmarkt niet veelbelovend is.

Er zijn veel meer studenten met een hogere schuld dan gemiddeld
Emma Mouthaan (26) die haar bachelordiploma heeft van University College Utrecht, kan zich goed verplaatsen in Merel. Zij heeft zelf een studieschuld van 72.000 euro. Ze ontdekte dat het moeilijk is om als student informatie te vinden over het omgaan met een dergelijke schuld. Zij moest zichzelf onderwijzen, zegt ze. Dit deed ze door eindeloos te googelen en YouTube-filmpjes te kijken. Dit motiveerde haar om het blog Skere Student te beginnen: “Ik had veel kennis van allerlei verschillende plekken geplukt. Ik wilde een website maken en daar al die informatie op zetten om andere studenten te helpen”.

Op haar blog vertelt Emma over studieschulden, beleggen, besparen, budgetteren en eigenlijk alles omtrent financiën voor jongeren. Ze wijdt bijvoorbeeld een blogpost aan de gemiddelde studieschuld. Ze vindt dit een belangrijk onderwerp, omdat de cijfers van het CBS volgens haar een vertekend beeld geven van de werkelijkheid: “Die gemiddelde studieschuld van 15.200 euro is berekend met alle mensen in Nederland met een studieschuld, inclusief mensen van 35 die al een deel hebben afbetaald en studenten die net beginnen met studeren. Hierdoor valt het gemiddelde veel lager uit en is het een nutteloos getal voor de huidige student om zichzelf mee te vergelijken. Veel studenten hebben na afstuderen waarschijnlijk een veel hogere schuld. Daarom vind ik de berichtgeving vanuit het CBS super toxic. Er hangt nog steeds zoveel schaamte rondom studieschulden, dat wordt op deze manier niet beter. Volgens mij ben ik één van de weinige personen in Nederland die publiekelijk durft te zeggen ‘ik heb een hoge studieschuld’.”

Financiële educatie
Emma, die nu de master Schrijven volgt aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, vindt dat er in het onderwijs aandacht voor financiën moet zijn: “In alle levensfases van een jong iemand is het handig om een verplicht financieel educatiemoment in te plannen. Het is iets waar je elke dag van je leven mee te maken hebt.” Je kunt het volgens Emma interessant maken door de financiële informatie aan te passen aan de levensfase van de leerlingen en studenten. Volgens Emma zouden de Hogeschool Utrecht en de Universiteit Utrecht een verplichte cursus kunnen geven, bijvoorbeeld in de introweek. Zelf zou ze met liefde gastlessen willen geven als ervaringsdeskundige. Momenteel ligt de verantwoordelijkheid rondom financiële educatie te veel bij ouders, vindt Emma.

Radstaak van het Nibud is het daarmee eens: “Vanaf je achttiende ben je financieel onafhankelijk. Je krijg dan meer rechten, maar ook meer plichten. Niet iedereen krijgt van huis uit mee hoe je omgaat met deze financiële verantwoordelijkheden en daarom zou het goed zijn als hier op tijd voorlichting over gegeven wordt op middelbare scholen. Gaan studeren is niet alleen het kiezen van een passende opleiding. Er komt ook een heel financieel verhaal bij kijken”. Daarnaast vindt ze dat er vanuit de overheid zaken makkelijker en duidelijker moeten, zoals het aanvragen van een aanvullende beurs. Mensen weten vaak niet dat ze hier recht op hebben en gaan in plaats daarvan lenen, zegt Radstaak.

Als laatste wil Emma meegeven aan Merel en andere studenten dat het echt het beste is om op DUO te kijken: “Het kan heel vervelend zijn om te weten hoe hoog je studieschuld is, maar dan weet je het wel. Dan kun je er op anticiperen en berekenen of je echt zo’n hoge lening nodig hebt. Helaas is er nu nog geen financiële educatie vanuit de overheid of de universiteit, dus neem zelf de verantwoordelijkheid om over geldzaken te leren. Op het moment dat je weet hoe je met geld om moet gaan, wordt het vaak minder eng.” Zelf voelt ze zich rustiger sinds ze precies weet hoe het met haar studieschuld zit. Daarnaast is het volgens Emma het beste om open te zijn over je studieschulden, zodat studenten merken dat ze zich er niet voor hoeven te schamen en dat ze elkaar kunnen helpen.