Wat is er toch aan de hand met de koffieprijs op de UU?

Maandagochtend, 8:57 uur, precies op tijd voor het eerste college en met nog net genoeg speling om een broodnodig kopje koffie te halen. Zonder te denken houd ik mijn pinpas tegen de automaat aan, en zie dat ik 1,30 pin. Ik schrik bij het zien van de prijs. Toen ik begon met studeren, was een kopje koffie aanzienlijk goedkoper.

Het is de laatste tijd geregeld een gespreksonderwerp bij de koffieautomaat: de koffieprijs. Uit een rondvraag van het universiteitsblad van de Technische Universiteit Eindhoven, Cursor, bleek een cappuccino aan de UU al een van de duurste van alle universiteiten - alleen Nijmegen was slechter af. Nu is de prijs opnieuw gestegen. Bovendien variëren de prijzen tussen automaten van verschillende universitaire panden. Wat speelt er zich af op koffiegebied?

Inflatie of woeker?
Inflatie: slechts twee jaar geleden was dit voor de meeste studenten nog een abstract begrip. Het was een herinnering aan economielessen van de middelbare school waar maar half naar werd geluisterd, Maar nu is alles anders: de prijzen zijn de pan uit gerezen. In 2022 bedroeg de inflatie 10 procent, een biertje voor 3,50 euro op het terras is eerder regel dan uitzondering.

De inflatie heeft ook de universiteit bereikt. Het collegegeld is flink gestegen, snacks in de automaten zijn duurder geworden en de koffieprijs is aanzienlijk gestegen. Maar is deze prijsstijging van koffie wel te rechtvaardigen aan de hand van de inflatie?

Reken mee
Voor dit onderzoek vergelijk ik de prijs van een kop zwarte verse bonenkoffie uit de automaat zonder eigen beker met de inflatie. Bij de meeste automaten kost deze kop koffie op moment van schrijven 1,30 euro. We onderzoeken de prijsstijging vanaf september 2017, toen de universiteit met de huidige leverancier begon samen te werken.

We hanteren twee maatstaven voor inflatie: de algemene inflatie op consumptiegoederen, bekend als de CPI-index, en de inflatie op koffie in het bijzonder. Samen geven deze een beeld van de kosten die de leverancier heeft om het product te leveren. De inflatielijnen weerspiegelen de koffieprijs als deze precies de inflatie zou volgen.

Op basis van pinafschriften is de prijsontwikkeling gereconstrueerd. In september 2017 kostte een kop koffie uit de automaat nog 1 euro. Wanneer we deze prijsstijging naast de inflatie leggen, lijkt er een gelijkmatige stijging te zijn opgetreden (zie de grafiek). Deze is iets hoger uitgevallen bij de meest recente prijsstijging (7 cent hoger dan verwacht kan worden op basis van de inflatie), maar schommelt over het algemeen redelijk rondom de inflatie.

Inflatie en btw
Merijn Smelt van het Facilitair Service Centrum zegt dat de universiteit het belangrijk vindt dat de standaard kop koffie of thee betaalbaar is voor de gemiddelde student. “Daarom hebben we tijdens de aanbesteding in 2016-2017 afgesproken dat Maas deze koffie- en thee-optie voor 50 cent zou aanbieden. Daarnaast mag Maas ook andere producten aanbieden in de automaat, zoals de onderzochte koffie van 1,30 euro. De prijzen worden elk jaar geïndexeerd [aangepast aan inflatie, red.], daarom is de prijs de afgelopen jaren wat gestegen.”

Ook is de btw in 2019 van 6 naar 9 procent gegaan, dat maakt dat de prijs in dat jaar harder is gestegen, legt Smelt uit. “Omdat er met de leverancier is afgesproken dat we afronden op vijf hele centen wordt de prijs het ene jaar niet aangepast en maakt het daarna een grotere sprong.” De koffieprijs behoort dus mee te bewegen met de inflatie, en op basis van de hier gepresenteerde gegevens lijkt deze dat ook aardig te doen.

Prijsverschillen tussen automaten
Naast de prijsstijging is er iets opmerkelijks aan de hand: verschillende automaten hanteren, op het moment van schrijven, verschillende prijzen. Op de Drift kost een kop thee 80 cent, terwijl slechts een paar meter verderop, op Janskerkhof, deze 65 cent kost. Een kop koffie kost 1,30 op University College Utrecht maar 1,45 euro bij de meeste automaten op de Drift (op de zolder van Drift 21 is koffie dan wel weer 1,30 euro). Als de koffie 1,45 euro kost, is dit 22 cent meer dan wat op basis van de algemene inflatie verwacht zou kunnen worden.

Daarnaast zijn er automaten met plantaardige melk. Voor sommige van deze automaten lijkt een toeslag van 15 cent te worden gerekend. Dit is het geval op UCU en de Kromme Nieuwgracht, waar koffie uit de reguliere automaat 1,30 euro kost, en uit de ‘plantaardige’ die direct naast de reguliere automaat staat, 1,45 euro. Bovendien is het opmerkelijk dat een kop thee uit een reguliere automaat op UCU 65 cent kost, terwijl dezelfde thee uit de direct naastgelegen plantaardig automaat 80 cent kost. De thee is in beide gevallen even veganistisch.

Bij de automaten op de Drift is er dan weer geen onderscheid (met uitzondering van die op de zolder van Drift 21), daar is het 1,45 euro voor koffie uit beide type automaten. Op het Utrecht Science Park, in zowel het Minnaert- als het Koningsbergergebouw, kosten de plantaardige consumpties evenveel als koffie met koemelk: 1,30 euro.

Dit verschil tussen automaten, waar soms een toeslag gehanteerd lijkt te worden, is opmerkelijk. Toen de automaten deze zomer werden geïnstalleerd werd er toegezegd dat hier geen toeslag voor zou gelden.

Kortingen verschillen bij gebruik eigen beker
Ook verschilt, op het moment van schrijven, de korting die je krijgt met een eigen beker. Bij beide automaten betaal je 1,20 euro als je een eigen beker meeneemt. Dit is bij een automaat dat een prijs van 1,30 euro hanteert dus 10 cent, en bij een automaat met een prijs van 1,45, 25 euro cent. De universiteit heeft afgelopen zomer gezegd dat de korting voor een eigen beker 25 cent zou zijn. Dit blijkt uit het onderzoek dus alleen het geval bij automaten die de hogere prijs rekenen.

Raar, zegt ook Merijn Smelt. “Prijzen van consumpties moeten in alle automaten dezelfde zijn, en er geldt geen toeslag voor de automaten met plantaardige consumpties. Afgelopen zomer is de prijs voor een beker verhoogd, van 10 naar 25 cent. Het lijkt erop dat dit niet bij alle automaten is doorgevoerd. Een kop thee, chocolademelk of instantkoffie hoort met eigen beker 55 cent te kosten, en de luxere consumpties 1,20 euro.”

Het blijkt dus dat de automaten met een prijs van 1,30 euro een verkeerde prijs voor de beker hanteerden, dit verklaart het prijsverschil tussen de automaten. Iedereen die gebruik maakte van deze goedkopere automaten heeft dus steeds 15 cent korting op de beker gekregen.

“Dit probleem met die bekerprijs wordt trouwens snel opgelost”, zegt Smelt. “Vanaf vandaag [1 november 2023, red.] komen er in principe geen kartonnen bekers meer uit de automaat en vervalt de opslag voor de beker dus ook. Even wennen natuurlijk, maar uiteindelijk beter voor het milieu en je portemonnee.”

Met de prijs van 1,20 euro die je dan betaalt, kom je lager uit dan de prijzen die je op basis van de inflatie kunt verwachten.

Lees ook onze update: Opnieuw iets raars met de koffieautomaten van de UU