Wat kunnen internationals doen om eenzaamheid het hoofd te bieden?

Vorige week drongen het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) en de Landelijke Studentenvakbond (LSVb) er bij de regering op aan om meer aandacht te besteden aan de door de pandemie veroorzaakte problemen bij internationale studenten. Zij noemden eenzaamheid als een serieus en veelvoorkomend probleem.

Het ISO en de LSVb verwezen hierbij naar een recente steekproef van Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationalisering in het onderwijs, waaruit bleek dat bijna 70 procent van de 115.000 internationale studenten in Nederlands enige mate van eenzaamheid beleven. Deze resultaten komen overeen met de laatste Internationale Studenten Enquête, waarin 45 procent van de respondenten aangaf zich eenzaam te voelen. Een deel van de eenzaamheid komt door het in het buitenland studeren – jaar na jaar blijkt uit de enquête dat het moeilijk kan zijn om je aan te passen aan een nieuwe (studenten)cultuur en nieuwe vrienden te maken. Maar de terugkerende lockdowns kunnen de zaken nog moeilijker maken.

De International Student Housing Assistance (ISHA) besloot het onderwerp eenzaamheid toe te voegen aan haar meest recente jaarlijkse enquête over de huisvesting van internationale studenten in Utrecht. Ongeveer 67 procent van de respondenten zei dat zij zich inderdaad eenzaam hadden gevoeld sinds de start van de pandemie. Volgens de enquête wonen de meeste internationale studenten in Utrecht alleen, of met hooguit twee huisgenoten. Maar zelfs studenten met huisgenoten waren tijdens de pandemie vaak alleen thuis: veel internationale studenten keerden tijdens de lockdowns voor langere perioden terug naar hun thuisland.

“Internationale studenten hebben verschillende risicofactoren voor eenzaamheid, waaronder het weg zijn van naasten, het zich bevinden in een nieuwe situatie, nog geen sociaal netwerk hebben en het zich anders voelen omdat ze de plaatselijke sociale normen en waarden nog niet begrijpen”, legt Luzia Heu, universitair hoofddocent Interdisciplinaire Sociale Wetenschappen, uit. Heu voert onderzoek uit op het gebied van eenzaamheid in verschillende culturen. “De lockdowns ontnemen studenten een mogelijke oplossing, namelijk het ontmoeten van nieuwe mensen. De coronaregels vroegen mensen om hun sociale interacties te beperken tot hun eigen huishouden of directe naasten. Maar internationale studenten hebben daar vaak geen toegang toe.”

Mijn leven is zo saai!
Dit gaat zeker op voor X. uit China. Ze kwam in september 2019 naar Nederland om de bachelor Economics & Business Economics te volgen. Ze woont in een studio op het Utrecht Science Park. Ze voelt zich anders dan haar Europese tegenhangers. “Europese studenten praten meer tijdens colleges en houden ervan om te feesten, bier te drinken en wiet te roken. Aziatische studenten zijn over het algemeen toch meer van de rust en stilte. Elke keer als ik de muziek van mijn buren hoor, of de wietgeur via mijn raam mijn kamer binnenkomt, vraag ik me af of ik naar ze toe moet gaan, mee moet doen. Maar dat zou ongemakkelijk zijn. Dan voel ik me erg eenzaam.”

De eerste lockdown die in maart 2020 begon, ervaarde ze in eerste instantie als een opluchting. “Ik ben geen feestbeest. Vóór de pandemie zeiden mijn vrienden: ‘Kom op, laten we gaan!’, en dan moest ik zeggen: ‘misschien een andere keer, ik ben moe’. Ik vond de lockdown aanvankelijk niet zo erg, omdat ik het fijn vind om thuis te zijn”, zegt X. Maar na een tijdje veranderde het alleen zijn in eenzaamheid. “Ik haatte de online lessen! Ik vond het moeilijk om gefocust te blijven. Ik heb niet veel vrienden van de universiteit omdat er zoveel colleges online waren. Soms vroeg ik mijn buren om samen te eten of een spelletje te spelen, maar vaak lag ik gewoon in bed te denken: ‘mijn leven is zo saai!’”

Haar verhaal illustreert een belangrijk onderscheid, zegt Heu: “Alleen zijn en je eenzaam voelen zijn niet hetzelfde. Eenzaamheid gaat over hoe je je voelt, dat heeft niets te maken met je relaties of hoeveel tijd je alleen doorbrengt. Bij eenzaamheid vóel je je geïsoleerd of onbegrepen.”

Hoewel ze houdt van momenten voor zichzelf, zegt X. dat ze beter met de lockdown om had kunnen gaan als ze een appartement had gedeeld met andere studenten. Juana, uit Argentinië, die een Master Epidemiologie volgt, kan zich daar goed in vinden. Toen ze in juni 2020 naar Nederland verhuisde, had ze aanvankelijk twee huisgenoten. Maar die waren nooit thuis. “Ik ben daarom verhuisd en nu woon ik met drie meiden. Met één van hen was ik al bevriend vóór ik verhuisde. We gingen meteen na mijn verhuizing in lockdown en het maakte zo’n verschil dat ik met vrienden samen was.”

Ik zei ja tegen alles, zelfs dingen die normaal niet mijn ding zijn
Wanneer de eenzaamheid hard toeslaat doen X. en Juana hetzelfde: ze pakken hun telefoon en videobellen hun ouders. “Ver weg zijn van mijn ouders is een van de voornaamste redenen dat ik me eenzaam voel. Met hen praten helpt een hoop, zelfs al is het maar een videogesprek”, zegt X. “In het begin belde ik mijn moeder elke avond, gewoon omdat ik me verveelde”, vertelt Juana.

Maar het bellen van je ouders verlicht maar tot op zekere hoogte. Daarom zouden internationale studenten ook moeten leren ‘hun nek uit te steken’, zegt Juana. Ondanks de coronarestricties deed ze haar best zoveel mogelijk mensen te ontmoeten, ze zei ze ‘ja’ tegen elke uitnodiging die ze kreeg. “Ik heb zelfs ja gezegd op uitnodigingen die normaal niet mijn ding zijn, gewoon omdat ik geen andere mogelijkheid had om vrienden te maken. Ik ben blij dat ik dat heb gedaan. Er zaten uiteindelijk mensen tussen die ik daarna nooit meer heb gezien omdat we niet zoveel gemeen hebben, maar het was goed om erop uit te gaan en te proberen vrienden te maken. Anders zou ik gewoon vast hebben gezeten in mijn appartement.”

Op deze manier heeft ze een aantal van haar beste vrienden ontmoet. “Eentje is iemand die via de WhatsApp groep van mijn studie een uitnodiging stuurde, en ik was de enige die kwam opdagen. In het begin dachten we: ‘oh, het zijn maar twee mensen’, maar het bleek juist goed: zo kregen we de kans elkaar te leren kennen”.

Maar zelf kan je ook initiatief tonen, zegt Juana. “Wees niet bang om degene te zijn die activiteiten voorstelt. Het is makkelijk om te zeggen: ‘oh, niemand nodigt mij uit voor iets’, maar je kunt zelf ook het voortouw nemen! Als een internationale student moet je het risico op afwijzing soms voor lief nemen.”

Eén van de mensen die het voortouw nam en tegen wie Juana ja zei, was Wobke. Hoewel Nederlands was ze als masterstudent Engelse Taal & Cultuur op zoek naar Engelssprekende studenten. Op een eenzame avond postte ze op een Facebookpagina voor internationale studenten de vraag of iemand geïnteresseerd was om een eetclub te beginnen. “Ik dacht dat ik maar vier of vijf reacties zou krijgen, maar in werkelijkheid kreeg ik er 44!” vertelt ze. Na dat verbazingwekkende aantal maakte Wobke een WhatsApp groep en verdeelde alle geïnteresseerden in subgroepen van ongeveer vijf mensen. Zij en Juana kwamen in dezelfde groep terecht; het eerste diner vond vorige week plaats.

Foto: Shutterstock

Het is menselijk
Eenzaamheid is universeel, zegt onderzoeker Luzia Heua die een videoserie heeft gemaakt over eenzaamheid met mensen uit Oostenrijk, Bulgarije, Israël, Egypte en India. In haar video’s wordt duidelijk dat ondanks culturele verschillen tussen de deelnemers, de verhalen veel op elkaar lijken. “Het hoort bij het leven, het is menselijk om je soms eenzaam te voelen.” Ze benadrukt dat degenen die zich eenzaam voelen zichzelf niet de schuld moeten geven.

Heu benadrukt wel dat er een verschil is tussen je af en toe eenzaam voelen bijvoorbeeld  wanneer je relatie uitgaat, en chronische eenzaamheid. “Daar moet iets tegen gedaan worden. Sommige mensen denken dat eenzame mensen alleen contact nodig hebben met anderen, maar dat is niet altijd het geval. Sommigen zijn meer gebaat bij individuele therapie, hobby’s of lezen over personages die hetzelfde meemaken dan bij sociale ontmoetingen. Als men zich niet begrepen voelt door zijn medemens kan sociaal contact met willekeurige anderen het probleem juist verergeren: ze worden eraan herinnerd dat ze er niet bij horen.” Wat echt zou helpen in dat geval, legt Heu uit, is als ze met iemand kunnen praten die hen laat voelen dat ze begrepen, geaccepteerd of gewaardeerd zijn. “Helaas heeft niet iedereen zo iemand in hun leven.”

Vooral jongeren kunnen het moeilijk hebben met eenzaamheid, omdat ze er voor het eerst mee te maken krijgen. “Als je meer ervaringen hebt, begrijp je beter waar die gevoelens vandaag komen, wat je nodig hebt en hoe je voor jezelf kan zorgen. De eerste keer dat je je eenzaam voelt, denk je misschien dat er iets mis is met jezelf of je omgeving. Als je het voor de tweede, derde of vierde keer voelt, leer je dat het soms niks te maken heeft met je relaties, maar dat je bijvoorbeeld overweldigd bent door een nieuwe situatie.”

Wobke, die in haar adolescentie te maken kreeg met depressies, is daar een goed voorbeeld van. “Mijn depressie was soort van opgelost tegen de tijd dat de pandemie uitbrak, en toen begon hij weer helemaal opnieuw. Mijn eerste studiejaren waren volledig online, en ik deelde een flat met mijn huurbaas, geen huisgenoten dus. Het was erg moeilijk, ik zat de hele tijd alleen in mijn kamer en had geen reden om naar buiten te gaan behalve om boodschappen te doen. Als ik terugkijk ben ik verbaasd dat ik door die periode heen gekomen ben… Maar omdat ik het al eens eerder had gedaan, zag ik de periodes waarin ik erg verdrietig was aankomen: een soort van stilte voor de storm. Dan belde ik mijn ouders of vroeg ik een van mijn vrienden om te komen slapen, als een bezoeker toegestaan was.”

Als er aan je eenzaamheid iets ten grondslag ligt wat niet direct aangepakt kan worden, zoals het missen van familie of online onderwijs moet volgen, raadt Heu aan om jezelf eraan te herinneren dat het voorbij zal gaan. Ondertussen kan je je pijn proberen te verzachten door bezig te blijven. “Dat werkt niet voor iedereen, maar veel van mijn onderzoekdeelnemers blijven zo druk mogelijk met hobby’s of zijn buiten in de natuur”, zegt Heu. “Je kunt deze fase ook zien als een kans om een betere band met jezelf op te bouwen. Als laatste: onthoud wat je motiveert in het leven. Als een studie in het buitenland erg belangrijk voor je is, is het makkelijker om te accepteren dat eenzaamheid daar soms mee gepaard gaat”.