‘We proberen het eerst op de meest vredige manier’

Maandagochtend om half negen verzamelden ongeveer veertig demonstranten van End Fossil: Occupy! zich op het Utrecht Science Park met het plan om een gebouw te bezetten. De Utrechtse studenten willen dat de universiteit de banden met de fossiele industrie verbreekt. Dit omdat bedrijven als Shell in hun ogen grote obstakels zijn voor de duurzame transitie. Daarnaast hebben ze nog 23 andere eisen vallend onder drie hoofdeisen. Sommige van die eisen hebben minder met klimaat en meer met gelijkheid te maken, bijvoorbeeld dat internationale studenten dezelfde rechten moeten krijgen als Nederlandse studenten, zoals een ov-kaart. Ongeveer één derde van de demonstranten in het Minnaertgebouw bestond uit internationals. De actie maakte onderdeel uit van de actiemaand #MayWeOccupy waarmee op verschillende universiteiten in Europa aandacht werd gevraagd voor de klimaatcrisis.

De demonstranten verzamelden zich op drie verschillende locaties op het utrecht Science Park in zogeheten signalgroepen. Die van mij heette Green Finger. Als eerste is er een voorstelronde met voornaamwoorden ‘He, Him’, ‘She, Her’ en ‘They, Them’ - dit om een inclusieve ruimte te creëren waarin iedereen elkaars gelijke is. Deze gewoonte past bij het verlangen van de demonstranten om het hele systeem te veranderen, vertelden ze me. Volgens hen zijn het kapitalisme, de ongelijkheid en het patriarchaat belangrijke oorzaken van de klimaatcrisis.

Sommige studenten waren aan het begin van de actie best gespannen. Het was voor een aantal het eerste protest ooit, anderen hadden al weleens deelgenomen aan de - radicalere - acties van Extinction Rebellion. In verband met hun privacy gebruikten veel demonstranten schuilnamen wanneer ze met de pers spraken. Een enkeling wilde niet op de foto.

Voor hun eigen veiligheid moesten de actievoerders een zogeheten arrestantenformulier tekenen met hun gegevens en hun contactpersoon. “Er staan dag en nacht mensen klaar die de actie van afstand volgen en die ons kunnen helpen in het geval we worden opgepakt door de politie,” vertelde Rob, student Computing Science en lid van de demonstranten subgroep ‘Green Finger’. “We hebben ook nauw contact met een advocaat, die ten alle tijde voor ons beschikbaar is.”

Op dat moment was nog onbekend welk gebouw bezet ging worden; slechts drie mensen waren hiervan op de hoogte. Die drie waren ook beheerders van de drie verschillende signal-groepen. Iedereen had slaapzakken, kussens en kleding bij zich, klaar om drie dagen op de universiteit te overleven.

Minnaert- of Academiegebouw
Toen de actie de week van tevoren via het Instagramaccount van End Fossil: Occupy! bekend werd gemaakt, ontstond al snel het gerucht dat de demonstranten het Academiegebouw zouden gaan bezetten. De actievoerders verwachtten echter dat ze daar snel uit gegooid zouden worden, omdat zij dan oraties, promoties en andere formaliteiten zouden verstoren. Het Minnaertgebouw was een betere optie, zei Rob. “Het is redelijk centraal, er komen veel studenten voorbij en we blokkeren geen onderwijs. We willen heel graag drie dagen lang ons programma kunnen uitvoeren. Deze locatie geeft ons de grootste kans van slagen.”

De bezetting was goed voorbereid waardoor workshops, lezingen, jamsessies en zelfs feestjes die tot 12 uur ‘s nachts doorgingen op rolletjes verliepen. Er werd niets kapotgemaakt, en de demonstranten hielden zich netjes aan de regels - die ze overigens voor een groot deel zelf hadden opgesteld. Zo waren drugs, alcohol en geweld ten strengste verboden. Vervolgens werden hen door de universiteit nog wat extra regels opgelegd, bijvoorbeeld dat ze ‘s nachts niet het Koningsbergergebouw mochten betreden en dat er niets kapot gemaakt mocht worden. Slapen mochten de demonstranten in de kantine van het Minnaertgebouw, omdat het daar warmer was dan in de grote hal.

Bart, student Media Technology, kwam onder meer voor het dansfeest op maandagavond naar het Minnaertgebouw, Hij had graag een iets radicalere actie gezien. “Ze raken de universiteit niet door dit gebouw te bezetten. Niemand heeft er last van en daarom zullen ze er weinig mee bereiken. Kijk even naar die stakingen bij de distributiecentra van de Albert Heijn. Die veroorzaakten lege schappen. Dat kan de Albert Heijn niet zomaar aan zich voorbij laten gaan. Ik denk dat End Fossil: Occupy! meer impact zou hebben gehad door bijvoorbeeld het Academiegebouw te bezetten. Of een andere plek waar ze de universiteit echt in de weg zitten. Maar goed, dit is natuurlijk beter dan niks doen.”

Anouk, student Liberal Arts & Sciences die zich op dag twee bij de demonstranten aansloot, was juist blij dat het relatief vredig en kleinschalig is. “Daardoor is er een lagere drempel om aan te sluiten voor voorbijgaande studenten dan wanneer het agressief en vijandig zou zijn. Bovendien worden ze op deze manier niet weggestuurd en neemt het College van Bestuur de moeite om met ons in gesprek te gaan. Je hebt natuurlijk andere organisaties zoals Extinction Rebellion die wat radicaler zijn in hun manier van actievoeren. Maar ik denk dat dat stap twee moet zijn. We proberen het eerst op de vredige manier, en als de universiteit ons nu weer niet serieus neemt, dan hebben we een goede reden om daarna met een hardere actie te komen.”

Veel studenten sympathiseerden met de actie van de demonstranten. De universiteit had op maandagochtend een mail gestuurd aan studenten en medewerkers over de bezetting in het Minnaert. Zo had Sophie, die er vaak komt om te studeren, er ook van gehoord. "Toen ik las dat het Minnaertgebouw bezet werd, had ik toch een ander beeld in mijn hoofd dan wat ik hier aantrof. Het is een stuk minder groot dan ik had verwacht. Ik ben wel blij dat ze de colleges niet verstoren, maar aan de andere kant weet ik niet of ze heel veel impact hebben op deze vredige manier.” Hoewel ze het eens is met de eisen van de demonstranten, sloot ze zich niet bij hen aan. “Zij protesteren al, dan hoef ik het niet meer te doen,” zei ze lachend.

Teleurstelling groeit
Toch escaleerde het protest op dinsdag bijna na de ontmoeting met het voltallige universiteitsbestuur. De demonstranten vonden de toezeggingen van het College van Bestuur (CvB) veel te mager. Het CvB zei na te denken hoe om te gaan met de fossiele industrie en later dit jaar daarop terug te komen. Wel beloofden de collegeleden meer transparant te zijn. Anneloes Krul, studentassessor van het College van Bestuur, vertelde tijdens het debat dat ze zelf ook aan acties van Extinction Rebellion meedoet. “Ik ben nog steeds activist en steun jullie eisen, maar ik zie nu ook hoe ingewikkeld het kan zijn om aan de bestuurskant met alle belangen en processen rekening te houden. Daarom duren dingen vaak langer dan wij willen. Natuurlijk is de urgentie hoog in de huidige klimaat situatie, maar toch moeten we geduld hebben.” In reactie daarop gingen de handen van de demonstranten wapperend naar beneden, een gebaar dat voor de activisten betekent dat ze het er niet mee eens zijn.

Het bestuur kreeg een nieuw een ultimatum. Vóór vijf uur moest de universiteit officieel de noodtoestand uitroepen rondom de klimaatcrisis. Daarnaast moesten ze beloven om tijdens carrièredagen en gastcolleges in de toekomst geen mensen te laten spreken die banden hebben met de fossiele industrie. Het CvB wilde meer tijd en de demonstranten besloten om tegen zessen op te rukken naar de vijfde verdieping van het Bestuursgebouw waar het CvB nog steeds vergaderde over de gestelde eisen. De studenten lieten weten dat ze ook het Bestuursgebouw wilden bezetten als de antwoorden van het bestuur niet de juiste waren. Het crisisteam liet de actievoerders weten dat ze eruit gezet zouden worden als ze dit plan door wilden zetten. Ook zou dan het Minnaertgebouw ontruimd worden. Na onderling overleg is toen besloten om te vertrekken.   

In de loop van de drie dagen van protest veranderde het gevoel van de demonstranten langzaam van gespannen hoop naar een zekere teleurstelling. Hoewel de colleges en workshops goed bezocht werden en er op het hoogtepunt wel tachtig mensen aanwezig waren, leek het niet alsof de universiteit aan de gestelde eisen zou gaan voldoen.

Op woensdagmiddag verscheen Anton Pijpers, voorzitter van het CvB, vlak voor het einde van de demonstratie in het Minnaertgebouw met een positief bericht. “Vanaf dit moment zal de universiteit in de berichtgeving de term klimaat noodtoestand gebruiken,” vertelde hij aan de demonstranten. “Dat komt omdat jullie ons aan het denken hebben gezet. Tot nu toe wilden we niet spreken van een klimaat noodtoestand, omdat de universiteit niet in een noodtoestand verkeert. We erkennen echter dat andere landen, bijvoorbeeld door droogte, wel in een noodtoestand verkeren door klimaatverandering.” De demonstranten vroegen hem waarom de andere eis van dinsdagmiddag niet werd ingewilligd. Pijjpers antwoordde dat daar nog over overlegd wordt.

Ontevredenheid groeit
De demonstranten waren niet tevreden. “Ons ultimatum betrof onze twee minste eisen,” zei Bobbie, de woordvoerder van de demonstranten. “Er moet nog veel meer gebeuren.” Dus om half 4 op woensdagmiddag, toen alle spullen in het Minnaert waren opgeruimd, ging de groep door de regen op pad met megafoons en spandoeken richting het Bestuursgebouw, voor een laatste actie. De beveiliging was voorbereid en blokkeerde de deur. De studenten bleven daarom voor de deur hun leuzen schreeuwen waarna iedereen naar huis ging.

Heleen, die de master Climate Physics volgt en even stil staat in de hal, weet niet zo goed wat ze van de vreedzame actie moet vinden. “Aan de ene kant bereik je met radicale acties een groter publiek. Aan de andere kant krijg je dan ook meer haatreacties. Het is lastig om te weten wat op de lange termijn meer impact heeft. Een vriendin van mij heeft voor haar scriptie daar een onderzoek naar gedaan. Zij concludeerde dat radicaal activisme beter werkt.”

Ook de demonstranten bleven zitten met een dubbel gevoel. "We zijn vooral heel moe na deze drie dagen. Het was een vol programma en we hebben weinig slaap gehad”,  zegt Bobbie. "En hoewel we heel trots zijn op wat we hebben neergezet, heeft de universiteit enkel onze makkelijkste eis ingewilligd, waarbij ze niets hoeven te veranderen aan hun eigen beleid. Daarom hebben we de universiteit een nieuw ultimatum gegeven. Vóór eind mei moet er per eis een plan tot verandering liggen. Het gaat tot nu toe allemaal veel te traag. Als ze bij iedere van onze acties maar één eis inwilligen, dan moeten we misschien harder actie voeren. Wel geweldloos, natuurlijk. Maar er zijn genoeg andere opties."