Rutger de Graaf (28), pershistoricus

"Mijn onderzoek gaat over de ontwikkeling van de lokale journalistiek. Ik heb daartoe een steekproef genomen van bijna 1800 pamfletten en 27.000 krantenartikelen uit de 19de eeuw uit 's-Hertogenbosch en Groningen, waarbij ik als een van de eersten systematisch heb geturfd over welke onderwerpen werd bericht.

"Ik heb veel in archieven gezeten en het was behoorlijk wat werk, maar het was leuk om te doen, vooral om al het authentieke materiaal in handen te hebben.

"Opvallend was de vorm die het nieuws in die tijd aannam. Het waren berichten en aankondigingen, maar ook vaak liedjes, gedichten en prenten. Af en toe moest ik mezelf inhouden om niet al die pamfletten van soms honderden bladzijden helemaal te lezen, maar soms kon ik het niet laten. Eén pamflettenreeks staat me nog heel goed bij, van katholieken in Den Bosch die in opstand kwamen tegen hun ondergeschikte positie in het protestantse Nederland. Je kon de emoties voelen, ik kon me echt verplaatsen in die mensen.

"Wat ik grappig vind, is dat pamfletten in de 19de eeuw min of meer dezelfde rol speelden als nu het internet. Wat men tegenwoordig volkomen ongecontroleerd kan schrijven op een website of in een blog, meldde men toen in een pamflet."

"Achteraf terugkijkend op je gedrag na het drinken van een hoop alcohol, weet je minder goed wat er is gebeurd, dat is iedereen die wel eens te veel heeft gedronken wel bekend. Dat je niet onthoudt dat je kotsend boven de wc hebt gehangen, is ook heel goed voorstelbaar. Dat wil je je niet zo nodig herinneren, liever denk je aan de leuke gebeurtenissen die eraan vooraf gingen. Dat kan te maken hebben met wat we in de psychologie cognitieve dissonantie noemen, de neiging de negatieve effecten van je gedrag goed te praten en de positieve naar voren te halen."

Klinkt als weinig nieuws. Wat maakt het Britse onderzoek dan interessant?

"Het experiment lijkt het effect van cognitieve dissonantie enigszins uit te sluiten. De onderzoekster werkte met twee groepen. De experimentgroep kreeg een grote hoeveelheid alcohol te drinken en de controlegroep bleef nuchter. Beide groepen liet ze dezelfde emotioneel getinte beelden zien, foto's die de emotie aanspreken. Dat heeft dus minder te maken met je eigen gedrag op dat moment, maar meer met de manier waarop je brein registreert. Vervolgens ging ze na wat de mensen zich herinnerden. Toen bleek dat de experimentgroep de foto's die ze zagen in dronkenschap nauwelijks terug konden halen, terwijl ze juist de beelden die ze zagen vlak ervoor extra goed hadden ingeprent, beter zelfs dan de controlegroep. De conclusie van de psychologe is dat alcohol de herinneringen versterkt aan emotionele gebeurtenissen vóór de echte dronkenschap die meestal positief zijn, en dat de veelal negatieve herinneringen van tijdens je dronkenschap beschadigd raken."

Wat betekent dat voor het effect van alcohol?

"Het is een interessante bevinding omdat die het verslavend effect van alcohol zou versterken. Als de rottigheid en nadelen van te veel drinken heel sterk zijn, dan laat je het de volgende keer wel uit je hoofd om zo dronken te worden. Maar dit afschrikmechanisme werkt niet als de alcohol die negatieve herinneringen verdringt en je vooral de positieve zaken herinnert. Onduidelijk is hoe dit mechanisme tot stand komt, maar dit vind ik ook minder interessant dan het gevolg: de menselijke neiging om het weer te doen."

Zijn er andere onvermoede effecten van alcohol die het gebruik ervan ongemerkt stimuleren?

"Jazeker, wij laten ons erg beïnvloeden door het gezelschap waarin we verkeren. Mijn Utrechtse collega Zeena Harakeh onderzocht dit voor roken, maar het effect geldt evengoed voor drinken. Als je in een omgeving bent waar veel wordt gerookt of gedronken, ga je zelf ook meer roken of drinken. Hierbij speelt imitatiegedrag een belangrijke rol. Vroeger dachten we dat dat kwam door expliciete druk van je omgeving. Vrienden die je drankjes aanbieden en zelfs opdringen, iets waarvan je moet leren er 'nee' tegen te zeggen. Maar inmiddels weten we dat het proces anders verloopt: als je omgeving drinkt, drink je zelf ook meer. Dat hoeven niet eens je allerbeste vrienden te zijn, ook drinkende medestudenten om je heen die je nog nooit hebt gezien stimuleren je eigen alcoholgebruik. Wat het door de Britse onderzoekster gevonden effect betreft, misschien is het interessant eens kritisch naar jezelf te kijken wat er gebeurt als je drinkt, of je bijvoorbeeld ook negatief gedrag verdringt waar je vrienden je later op wijzen. In wetenschappelijk opzicht betekent zo'n experiment met n=1 niet zoveel, maar het kan helemaal geen kwaad je van dit soort mechanismen bij jezelf bewust te zijn."

Op zijn werkkamer in De Uithof moet fysisch geograaf Gerben Ruessink lachen om die wel erg suggestieve aankondiging. Hij onderzoekt met een Vidi-subsidie het gedrag van zandbanken, omdat kennis daarvan van groot belang is voor een beter begrip van de processen in ondiepe kustwateren en dus voor een effectieve kustverdediging. In dat kader gebruikt hij onder meer geluid.

"Maar", zegt hij, "in ons geval gaat het om ultrageluid, dus je moet niet denken dat je in het programma een zandbank te horen krijgt. Wij plaatsen bij eb speciaal daarvoor gebouwde apparatuur in zee, en meten bij vloed. De apparatuur zendt tachtig keer per seconde een signaal uit en uit het teruggekaatste geluid kunnen wij de hoeveelheid zand in het water afleiden. We meten waterkolommen van een meter hoog met een omtrek van een vierkante decimeter zo op elke vijf millimeter hoogte door. Dat betekent dus dat we per waterkolom per seconde 16.000 datapunten binnenkrijgen."

Gecombineerd met informatie over de waterbeweging, geven die data de onderzoekers een goed beeld van het gedrag van het zand, maar de televisiekijkers zullen dinsdag vooral videobeelden te zien krijgen, aldus Ruessink. "Het programma is opgenomen in Hotel Huis ter Duin in Noordwijk, waar op het dak een video-installatie van ons staat, die permanent opnamen van de branding maakt. De directie vindt dat prima maar één keer hebben we problemen gehad. Toen Bill Clinton in het hotel kwam logeren, vonden zijn veiligheidsmensen die camera's van ons maar niets. Alles moest van het dak af."

De drie goede vrienden Rabbe Borchert, Dolf Boeschoten en Wilfred Allers besloten een jaar geleden onder het genot van een biertje om het nieuwe speelse vervoermiddel naar de Domstad te brengen. Rabbe en Dolf zaten toen aan het eind van hun universitaire studie Economie en hun oude vriend Wilfred was al ondernemer. "We hadden de tuk tuk in Amsterdam zien rijden en dachten: wat daar kan, kan hier ook. Dus zijn we naar Bangkok gevlogen, kochten een tuk tuk en verscheepte die naar Nederland." Het bedrijf Easytuk was geboren.

Het trio heeft nu drie tuk tuks in de stad rijden, twee extra voertuigen zijn al onderweg naar Utrecht "Het loopt heel goed, we hebben steeds meer werk. Iedereen reageert heel positief en we krijgen veel media aandacht." Naast vervoermiddel, zijn de tuk tuks ook rijdende reclamezuilen en kunnen ze worden gehuurd voor evenementen. Ook wordt er onderhandeld met de VVV voor het maken van stadtours. Bovendien zijn de drie, die zelf in het weekeinde nog achter het stuur zitten, nu ook baas van tien studenten die voor hen als chauffeur werken. Wilfred: "Dat totaalplaatje is wat zo leuk is aan dit bedrijf."

Het duurde even voordat de tuk tuks in Utrecht mochten rijden. Eerst moesten de driewielers worden gemoderniseerd om aan de Europese regelgeving te voldoen. Maar daardoor heb je nu wel een kleurrijke driezit met gordels en verwarming. "Eigenlijk is het een auto,'' vertelt Wilfred, "Er zit een Daihatsu-motor in en er zit een nummerplaat op.'' Maar de tuk tuks hebben maar drie wielen, zijn open en hebben een brommerstuur. Dolf: "Je hebt een rijbewijs nodig om er in te mogen rijden, maar qua besturing lijkt het meer op een motor want je geeft gas met je rechterhand, linksonder zit de koppeling en rechtsonder de rem."

Volgens Easytuk zijn de Thaise auto's een gat in de markt. "Het is een aparte ervaring om in een tuk tuk te rijden, verder is het nieuw en goedkoop." In de binnenstad kan je de karretjes als een taxi aanhouden. Voor een ritje betaal je 3,50 euro voor één persoon en daar komt een euro bij per extra passagier. Voor een extra zone komt er 2 euro bij ongeacht het aantal personen. De karretjes rijden vooralsnog van twaalf tot twaalf; in het weekeinde een uurtje langer. Rabbe die eigenlijk alleen zijn scriptie nog moet schrijven, vertelt waarom: "We willen niet alleen maar dronken studenten vervoeren. Het moet wel veilig blijven". Kritiek van taxibedrijven hebben ze nog niet gehad: "De Utrechtse taxibedrijven zijn niet geïnteresseerd in onze korte ritjes."

Een ritje per tuk tuk door de binnenstad trekt veel bekijks. Verschillende mensen toeteren en het kleine vrolijke karretje wordt toegeroepen met een "Wauw wat mooi". Hoofden draaien om terwijl de driewieler over de Oudegracht slingert. "Wel je gordel om doen", adviseert Dolf, die vandaag chauffeert. "Net als in een auto moet je een gordel om hebben".

Hoe kan dat nou, Nico Paolino?

"Tja, dat vragen wel meer mensen zich af. Het Utrechts Nieuwsblad belt mij om de haverklap op, want veel buspassagiers vinden het lastig dat de klok stil staat. Maar ik kan er niets aan doen, want dit is een huurpand. In februari was ons verteld dat de eigenaar een nieuw binnenwerk had besteld, maar later werd dat weer ontkend. Dus ik weet het nu ook niet meer."

U onderhoudt het contact met de eigenaar, mevrouw Mia de Groot van Vastgoed en Campusontwikkeling. Kunt u duidelijkheid scheppen in deze hoogst verwarde situatie?

"Ja zeker. Het probleem zit hem in een kapot onderdeel dat niet meer in de handel is. De vorige eigenaren hebben zich er nooit druk over gemaakt, maar sinds een klein jaar is het pand in het bezit van Metroprop Vastgoedbeheer en daar doet men nu serieus zijn best om dat onderdeel alsnog ergens te vinden."

En als dat niet lukt?

"Dan moet er een nieuw besturingssysteem worden aangeschaft, maar ik weet niet of Metroprop daartoe bereid is, want dat zal in de papieren gaan lopen."

Kan de UU dat als huurder dan niet eisen?"

"Nou nee, want we huren wel het gebouw, maar niet de klokkentoren."

O, wat grappig. Maar zo'n klok die nu al zo lang stilstaat is toch een blamage voor de rechtenfaculteit?

"Dat weet ik niet. Dat moet u aan de juristen vragen."

Bent u bereid de portemonnee te trekken om de klok weer te laten lopen, voorzitter Ivo Giesen van het Molengraaff Instituut?

"Wij zouden het erg prettig vinden als de klok het weer doet, maar u weet wellicht dat wij moeten bezuinigen en als ik moet kiezen tussen geld voor een klok of geld voor onderwijs, dan lijkt me duidelijk waarvoor ik in deze situatie kies."

Dus alles hangt nu van u af, Henk van de Mortel van Metroprop.

"O ja, die klok hè. Tja, ik moet eerlijk toegeven dat ik een beetje laks ben geweest. Weet u wat, ik zal ervoor zorgen dat de opdracht voor een nieuw besturingssysteem deze week nog de deur uitgaat."

Dus het zit hem niet in de kosten?

"Nee hoor. Het was meer dat ik dacht: ach, zo'n klok. Maar ik kan me voorstellen dat het vervelend is dat hij nu al zo lang stilstaat. Of hij het voor Kerstmis weer doet? Dat moet toch wel kunnen, lijkt me. Anders kom ik hem desnoods zelf repareren."

Deze en aankomende week mogen toekomstige bewoners van Casa Confetti een kijkje nemen in hun kamer of appartement. Ze hebben nog ongeveer een maand voor ze mogen verhuizen. Jasmina Tepic, masterstudent Internationale Betrekkingen, inspecteert op de eerste verdieping de ruime kamers en brede gangen. Ze ziet zichzelf hier binnenkort wel een kamer betrekken. Draagt ze wel eens een rokje? "Soms ja", reageert ze ietwat verbaasd. Wat vindt ze dan van de glazen platen in het plafond? "Hé, die had ik nog niet gezien! Dan moet ik op de gang mijn benen maar goed bij elkaar houden", lacht ze. Een andere toekomstige bewoonster, vierdejaars Geneeskunde Arja Gerritsen, had het doorkijkplafond evenmin opgemerkt. Dat haar benedenbuurman binnenkort onder haar rokje zou kunnen gluren, doet haar weinig: "Vet spannend. Maar ik heb meestal een broek aan."

De spannende materiaalkeuze voor plafond en gang zorgt er voor dat als je vanaf bijvoorbeeld de eerste verdieping schuin omhoog kijkt je de verdiepingen er boven kan zien. Maar wie recht naar boven kijkt ziet de bovenburen over de gang lopen. "Het heeft met licht te maken", zegt Karin Smeets van de SSH die ook aanwezig is tijdens deze kijkdag. In de gangen zitten geen ramen en het licht komt uit lampen. "Je pakt net iets meer licht door die ruiten in het plafond, ook al is het kunstlicht. Maar wacht, ik zal nog even navragen wat precies de bedoeling is."

Terwijl Smeets mensen zoekt die het waarom van de doorkijkplafonds kunnen toelichten, zegt Jasmina Tepic dat ze hoopt dat er een oplossing komt voor het inmiddels precaire onderwerp: "Het is gewoon niet zo slim."

Een medewerkster van het Architectenbureau Marlies Rohmer, dat tekent voor het ontwerp, legt uit dat de glazen plafonds het contact tussen de verdiepingen onderling moeten bevorderen. Zij kan zich niet voorstellen dat mensen uren in de gang naar boven gaan staan staren om onder rokjes van eventueel passerende bovenbuurvrouwen te gluren. Mochten vrouwen zich door de glazen platen toch wat ongemakkelijk voelen, dan kunnen ze er altijd nog langs lopen, zo zegt ze.

Ondertussen komt woordvoerster Smeets de gang weer ingelopen. Ze heeft zich laten informeren en weet nu dat het glas niet alleen bedoeld is voor meer licht: "Het is ook leuk voor flirtcontact!" Geneeskundestudente Arja fronst haar wenkbrauwen alvorens te reageren: "Hmm, rare manier van flirten."

Onderwijsuitgaven per student dalen

De universiteiten zullen het in 2009 met elf miljoen euro minder moeten zien te redden. Er komt een korting van vijftien miljoen op de algemene middelen, al wordt dat leed wat verzacht met extra subsidie voor 'excellentie' en voor geesteswetenschappen.

Een woordvoerder van het Utrechtse college van bestuur noemt het met name teleurstellend dat minister Plasterk de universiteiten niet volledig compenseert voor de stijgende inflatie. Ook betreurt hij het dat de diplomafinanciering afneemt, juist nu de Utrechtse rendementen bovengemiddeld goed zijn. "Het is weliswaar prettig dat we worden gecompenseerd voor de in de CAO afgesproken loonstijging, maar daar staat dus een daling van de onderwijsuitgaven per student tegenover. Daarmee helpt het ministerie ons in deze moeilijke tijden niet echt." De woordvoerder verwacht overigens niet dat de begroting ingrijpende veranderingen tot gevolg zal hebben in de eerder dit jaar aan faculteiten en diensten gepresenteerde financiële prognose voor 2009.

Al met al biedt de onderwijsbegroting geen grote verrassingen. Vorig jaar kondigde minister Plasterk al aan dat hij stapsgewijs honderd miljoen euro uit het budget van de universiteiten zou overhevelen naar onderzoeksfinancier NWO. Instellingen kunnen dit geld terugverdienen met extra onderzoeksubsidies voor hun wetenschappers.

De plusjes in de wo-begroting zijn bescheiden: zo komt er ruim twee miljoen euro bij voor de geesteswetenschappen en gaat de subsidie voor samenwerking tussen de drie technische universiteiten de komende twee jaar met ruim twee miljoen omhoog naar twaalf miljoen euro. In 2011 zelfs naar vijftien miljoen. Om het onderwijs uitdagender te maken en de zesjesmentaliteit te bestrijden reserveert het ministerie ruim 21 miljoen euro voor honoursprogramma's en experimenten met topmasteropleidingen.

Onderzoek

In zijn onderzoeksbeleid - in 2009 voor 1,1 miljard euro op de begroting - biedt Plasterk meer ruimte voor de excellente onderzoeker. De opvallendste post is het geld voor de graduate schools, dat oploopt van drie miljoen euro in 2009 naar vijftien miljoen euro vanaf het jaar 2011. Minister Plasterk is een vurig pleitbezorger van deze Angelsaksische versie van de onderzoeksschool en wil universiteiten helpen om die in te voeren. Het belangrijkste voordeel: grotere vrijheid voor jonge onderzoekers, die hun eigen ideeën uitwerken en zelf hun begeleider mogen kiezen.

Hij ziet ook graag dat meer goede wetenschappers een gooi gaan doen naar de veni-, vidi-, en vici-subsidies uit de NWO-Vernieuwingsimpuls. Hij laat het budget oplopen tot 150 miljoen euro per jaar. De komende twee jaar staat er zelfs 164 miljoen euro op de begroting, maar dat is tijdelijk.

Om vrouwelijk talent te stimuleren trekt OCW nog eens twee miljoen euro extra uit. Slechts elf procent van alle Nederlandse hoogleraren is vrouw. In 2010 zou dat 15 procent moeten zijn.

Andere posten blijven ongewijzigd, zoals de twee miljoen euro voor de Mozaïeksubsidie, bedoeld om meer allochtonen in de wetenschap te krijgen. Ook de Rubiconbeurzen voor pas afgestudeerde, talentvolle academici blijven voorlopig op de begroting: tot 2011 is er vier miljoen euro voor uitgetrokken.

Uit de aardgasbaten reserveert het kabinet "maximaal 500 miljoen" voor onderzoek, onderwijs en innovatie. Het gaat daarbij om een "selectieve voortzetting" van eerder gestarte projecten. De precieze invulling ervan wordt bekendgemaakt in de voorjaarsnota.

Op enkele grote posten beknibbelt het ministerie een beetje, zoals de bekostiging van NWO: tweeënhalf miljoen euro lager tot een totaal van 313 miljoen euro. Ook TNO krijgt net iets minder en zakt van 196 miljoen naar 192 miljoen euro. De KNAW ontvangt op termijn 304 miljoen euro, in plaats van de 315 miljoen in 2008.

Stufi

Aan studiefinanciering denkt het ministerie ruim vier miljard euro kwijt te zijn, een toename met bijna 200 miljoen euro. Meer dan de helft van dat geld verwacht de overheid op termijn weer terug: studenten gaan volgend jaar 114 miljoen euro meer lenen dan nu. Een meevaller van zeventig miljoen euro uit het studiefinancieringsbudget wordt niet aan (hoger) onderwijs besteed maar aan kinderopvang. Dat nieuws lekte twee weken terug al uit en wekte de ergernis van de studentenorganisaties.

Anders dan de universiteiten krijgen de hogescholen wel meer geld. Het hbo-budget loopt volgend jaar met 75 miljoen euro op tot 2,22 miljard.

"Ik ga met de VUT. Dat is mijn nieuws. Ik ben 18 jaar geleden door een loodgieterbedrijf bij de universiteit gedetacheerd en sindsdien werk ik hier. Ik ben nu zestig en werk al vanaf mijn veertiende als loodgieter dus ik ben blij dat ik van die regeling gebruik kan maken. Fysiek is het best een zwaar beroep, en na zoveel jaren werken merk je het wel in je lichaam hoor. Vroeger droeg je nog zo 40 kilo op je rug, nu is dat allemaal anders.

"Ik heb het hier bijzonder naar m'n zin gehad, vooral met de leuke groep collega's. Er is weinig verloop dus ik zit al een tijdje met dezelfde oude kerels opgescheept. Maar ik ga ze echt missen. Volgende week ga ik met alle collega's en onze vrouwtjes naar een Grieks restaurant om mijn afscheid te vieren. Op 1 oktober flikker ik bij wijze van spreken mijn gereedschapskist in de Oudegracht.

"Ik heb me in al die jaren nog nooit verveeld op het werk. Er is altijd wel wat met die oude gebouwen in de binnenstad. Er hoeft maar een regenbuitje te vallen of er is wel weer ergens een lekkage of wateroverlast. Het enige dat ik niet ga missen, is het bijhouden van de administratie op een computer. Wij arbeiders willen gewoon lekker buiten met onze handen aan het werk zijn.

"Ze zeggen dat je als je stopt met werken je in een diep gat valt. Ik heb geen idee of dat bij mij ook gaat gebeuren. Maar de verveling zal niet snel toeslaan. Ik zie wel wat er op mijn pad komt, ik kan nu lekker mijn eigen tijd indelen, samen met mijn vrouw vermaak ik me wel."

In het informatieblad voor medewerkers van het ziekenhuis zegt Blijham (61) met zijn aftreden ‘meer ruimte voor zijn persoonlijke leven’ te beogen. Ook hoopt hij op een ‘impuls voor de organisatie’.

Blijham, die in 1992 aantrad als hoogleraar algemene interne geneeskunde, wil binnen het UMC Utrecht werkzaam blijven.

XB