"Het opmerkelijke", zegt psycholoog Henk Aarts, "is dat de eerste studente voorafgaand aan het eten van de beschuit een vragenformulier had ingevuld in een kamertje waar de geur van schoonmaakmiddel met citroengeur hing. De tweede studente had datzelfde formulier ingevuld in een geurloze kamer. We hebben dit experiment uitgevoerd met 22 studenten als proefpersoon, elf in de 'geurkamer' en elf in de niet-geurkamer en ze daarna allemaal in dezelfde geurloze ruimte een beschuit te eten gegeven. Wat bleek? De deelnemers uit de 'geurkamer' veegden de kruimels vaker bij elkaar dan de andere proefpersonen, hoewel na afloop bleek dat op één deelnemer na niemand de geur bewust had waargenomen.

Dat laatste aspect is waar het Aarts en twee Nijmeegse onderzoekers om te doen is. Vorige week rapporteerden zij hun bevinding in het blad 'Psychological Science' in een artikel, waarin zij stellen dat de invloed van geur op het gedrag tot nu toe ernstig is verwaarloosd. Er is wel al het nodige bekend over het rechtstreekse effect van geur, reden waarom winkeliers vaak een lekker geurtje in hun zaak verspreiden. Maar nieuw is de bevinding dat geuren taalkundige associaties met betrekking tot gedrag oproepen, die vervolgens ook bij afwezigheid van de geur worden omgezet in het betreffende gedrag.

Dat die taalkundige gedragsassociaties bestaan, was al bekend uit een eerder experiment, waarin proefpersonen na het horen van woorden als 'grijs', 'bingo' en 'Florida' langzamer gingen lopen, omdat die woorden associaties met bejaarden bij hen opriepen. Ook geuren kunnen dergelijke taalkundige associaties teweegbrengen, zo bleek uit twee andere door Aarts uitgevoerde experimenten. In het eerste moesten proefpersonen reageren op woorden op een computerscherm. Onder invloed van de citroengeur reageerden zij aanzienlijk sneller op woorden als 'poetsen' en 'opruimen' dan zonder geur. In het tweede onderzoek moesten studenten vijf activiteiten opschrijven die ze die dag zouden gaan doen. In de 'geurgroep' werd 'schoonmaken' aanzienlijk vaker genoemd dan in de andere groep. Al deze resultaten samen wijzen er volgens Aarts op dat geuren ons gedrag via taalkundige gedragsassociaties beïnvloeden, ook al zijn we ons totaal niet meer van de geur bewust.

"Plannen kabinet te voorzichtig"

"Ik denk dat het inderdaad beter zal gaan met de Nederlandse economie. Dat is vooral te danken aan het feit dat de Verenigde Staten nu weer een boom kennen. Daar is weer meer vertrouwen en wordt er meer geïnvesteerd, wat de Nederlandse export verhoogt. De Nederlandse economie profiteert volop van die positieve vooruitzichten, omdat ze één van de meest open economieën van de wereld is.

"Zekerheid over een economische opleving is niet te geven, juist omdat de Nederlandse economie voor zestig procent afhankelijk is van de wereldeconomie. We moeten niet geconfronteerd worden met een nieuwe Tsunami, een sterke stijging van de olieprijzen, een stijging van de dollarkoers of een grote terroristische aanslag."

Wat vindt u van de plannen van het kabinet?

"In het Nederlandse economische beleid wordt opmerkelijk veel belang gehecht aan een evenwicht in het budget. De meeste economen hier zijn daar erg voor. In mijn ogen is Nederland daarmee het braafste jongetje van de klas. Het financieringstekort mag volgens Europese regels niet meer dan drie procent bedragen. Nederland zit op 1,8. Veel andere Europese landen, zoals Frankrijk en Duitsland, gaan over die drie procent heen.

"Ook wat betreft de staatsschuld hanteert Nederland criteria die veel strikter zijn dan elders. Ik vind dat je niet moet overdrijven. Het beleid kan ook te weinig stimulerend zijn. Een te klein tekort en te kleine staatsschuld kan de economie juist schaden."

U bent dus geen aanhanger van 'het dak repareren wanneer de zon schijnt'?

"Nederland wil in goede tijden sparen voor slechtere tijden. Maar wie zegt dat nu sparen niet leidt tot een nog slechtere toekomst? En sowieso: hoe bepaal je of het goede tijden zijn of juist slechte? Persoonlijk vind ik de werkloosheidscijfers een goede graadmeter. Het belangrijkste economische doel is voor mij dat iedereen een baan heeft. Maar werkloosheid lijkt in Nederland geen politiek issue meer te zijn, er wordt gedaan alsof zes procent werkloosheid niets is. In mijn ogen is het een tikkende bom, wanneer de jeugd niet meer aan de slag kan. Het is de taak van de overheid om te investeren in werkgelegenheid. Zij moet daarom meer investeren en bedrijven ondersteunen om werkloosheid tegen te gaan. De plannen van het kabinet zijn op dat vlak veel te voorzichtig."

Het kabinet doet erg zijn best voor het behoud van koopkracht....

"Nu heeft het kabinet voor 2.5 miljard aan lastenverlichting afgekondigd. Maar je kunt je afvragen of je in tijden waarin het economisch beter gaat niet meer ruimte kunt nemen. Nederland kijkt bijvoorbeeld niet naar de indirecte belastingen. De koppeling tussen de olieprijs en de aardgasprijs zou je als een verborgen heffing kunnen beschouwen. Nu is de discussie of de aardgasbaten terug moeten naar de burger, maar veel belangrijker is de fundamentele vraag of je die koppeling niet los moet laten. In Duitsland wordt die discussie nu gevoerd, in Nederland hoor ik daar nog niemand over.

"De hele koopkrachtdiscussie in Nederland ademt trouwens een kruideniersmentaliteit. Naar mijn idee kun je vooral aan de gemiddelde koopkracht de stijgende welvaart aflezen. Daarmee vergelijk je het deel dat de Nederlandse werknemers van de taart krijgen met het deel dat de bedrijven krijgen. De omvang van dat deel hangt af van de loonontwikkeling en de inflatie, belangrijke indicatoren van de gezondheid van een economie. Hoe die koopkracht vervolgens verdeeld wordt, is naar mijn idee wel van belang, maar pas in tweede instantie. In Nederland wordt echter vooral gekeken of Jan Modaal, de alleenverdiener met twee kinderen met een gemiddelde baan in de marktsector, er wel op vooruit gaat. Maar er zijn 7,5 miljoen huishoudens in Nederland, dus niet iedereen krijgt een hogere koopkracht. Er is een herverdeling met winnaars en verliezers. Een oplopende staatschuld door meer lastenverlichting zou beter zijn, omdat iedereen er dan op vooruit gaat."

Ook heeft Rutte de komende jaren geld over om hbo-docenten een promotietraject te laten volgen. Dat levert de universiteiten in 2006 een miljoen euro aan opdrachten op.

Uit de meevallende aardgasbaten krijgen de drie technische universiteiten de komende vijf jaar vijftig miljoen euro. Daarnaast is er dertig miljoen voor het onderzoeksinstituut Farma. Voor overig innovatief toponderzoek wordt in 2006 nog eens 28 miljoen euro gereserveerd.

Universiteitenvereniging VSNU is tevreden over de incidentele impulsen voor het onderzoek, maar wijst er op dat de rijksbijdrage per student structureel blijft dalen: in 2006 is die 5600 euro per student, in 2010 5200 euro. "Op dit moment komen de universiteiten jaarlijks al honderd miljoen tekort voor het onderwijs. Gegeven de Lissabon-doelstelling, waarmee het kabinet zich heeft gebonden aan een verdere toename van studenten in het hoger onderwijs, brengt dat de instellingen in een lastig parket."

De studentenbonden delen die kritiek. Daarnaast is de LSVb verbaasd dat teruggevorderde hbo-fraude-gelden niet - zoals afgesproken - terugstromen in de staatskas en is het ISO teleurgesteld dat er geen geld is gereserveerd om docenten bij te scholen. Ook willen de bonden compensatie voor studenten die er door het nieuwe ziektekostenstelsel op achteruit gaan.

Geen bul bij plagiaat

Rugbyers verlaten Uithof

De rugbyers van USRS verhuizen naar alle waarschijnlijkheid van sportcentrum Olympos naar de velden van Kampong. USRS wil samen met de cricketafdeling van Kampong een gedeelte van het terrein in Maarschalkerweerd gaan bestieren. De rugbyers kunnen dan buiten het zomerseizoen beschikken over een eigen clubhuis. Met een eigen kantine denken de sporters het clubgevoel te vergroten en zich bovendien financieel en sportief te verbeteren. __USRS, dit jaar voor het tweede jaar uitkomend in de hoogste klasse, wil zich met de overstap meer gaan richten op topsport.

Grote prijs cognitiewetenschap

Er komt volgend jaar een extra Heineken-wetenschapsprijs voor de cognitiewetenschap, waarin onderzoek wordt gedaan naar de totstandkoming van intelligent gedrag. Aan de tweejaarlijkse prijs is een bedrag van 150.000 dollar gekoppeld en is ingesteld door Charlene de Carvalho-Heineken, de dochter van Alfred Heineken die het bierimperium in 2002 erfde. Het is de eerste grote internationale prijs in dit wetenschapsgebied. De keuze om een prijs voor de cognitiewetenschap in te stellen, is gemaakt in overleg met de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. De nominatieperiode voor de prijs van 2006 is vorige week begonnen.

Nieuw lid Raad van Toezicht

Eerst een nieuwe voorzitter en nu een nieuw lid in de Raad van Toezicht van de Universiteit Utrecht. Het gaat om prof.dr. Caren van Egten. Van Egten is vice-president van Cap Gemini Consulting, hoogleraar management control en bestuurlijke informatievoorziening aan de Vrije Universiteit, onder meer bestuurslid van de stichting Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren en lid van het audit committee van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Bovendien is ze alumna van de UU. _Haar collega's in de RvT zijn voorzitter Rien Meijerink, Ed Nijpels, Hans van den Broek en Feike Sybesma

Een management dat de ernst van de problemen te laat heeft onderkend en dat onvoldoende slagvaardigheid heeft getoond om ze aan te pakken. Voor veel medewerkers van het Interfacultair Instituut voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Studievaardigheden staat als een paal boven water waar de verantwoordelijkheid voor de problemen moet worden gezocht. Natuurlijk heeft het Ivlos, net als de faculteiten, te lijden onder de sterk gestegen personeelskosten en de universitaire bezuinigingen, maar had daar niet eerder op gereageerd kunnen en moeten worden?

Vorige week maakte het management bekend dat het Ivlos boven zijn stand leeft en dat op een budget van zeven miljoen euro ruim één miljoen bezuinigd moet worden. Die ingreep zal waarschijnlijk een kleine dertig medewerkers hun baan kosten. In het concept reorganisatieplan geeft de Ivlos-leiding eerlijk toe dat het de problemen te laat heeft onderkend, maar daar schieten de medewerkers niet veel mee op, zegt voorzitter Yvonne de Jong van de instituutsraad (IR). "Het punt is dat het vertrouwen in de leiding een forse deuk heeft opgelopen. Op de gang hoor je veel mensen zeggen: Wie garandeert ons dat ze de reorganisatie wél goed zullen aanpakken?"

De Jong, en met haar de hele IR, erkent dat een ingrijpende reorganisatie onvermijdelijk is. Tijdens een vergadering met de instituutsleiding plaatsten verschillende raadsleden maandag echter kanttekeningen bij de in het plan gemaakte keuzes. "Op zich staan wij achter de wens van het management om de drie kerntaken van het Ivlos (lerarenopleiding, onderwijsadvisering en didactisch onderzoek) zoveel mogelijk overeind te houden", zegt De Jong. "Maar nu wordt er wel erg fors gesneden in de ondersteuning. Veel medewerkers zijn bang dat dat ten koste zal gaan van de kwaliteit van onderwijs en onderzoek."

Albert Pilot en Dirk-Jan den Boer, hoogleraar-directeur en directeur bedrijfsvoering van het Ivlos, zetten vraagtekens bij de kritiek van het personeel. Hoewel zij erkennen dat zij wellicht wat slagvaardiger hadden kunnen opereren, beklemtonen zij dat de financiële problemen pas een jaar of twee geleden aan het licht zijn gekomen. "In 2003 zag onze toekomst er nog gezond uit. Toen kort daarna duidelijk werd dat als gevolg van de universitaire bezuinigingen zwaar weer dreigde, hebben we niet afgewacht, maar uit alle macht geprobeerd om extra inkomstenbronnen aan te boren. Helaas heeft dat onvoldoende resultaat gehad. Maar zonder die actie hadden we er nu nog veel slechter voorgestaan."

Het Ivlos-management stelt dat in het concept-plan bewust is gekozen om de inhoudelijke activiteiten van het Ivlos zoveel mogelijk te sparen. "Veel ondersteunende taken die wij nu zelf verrichten, kunnen goed en tegen aanzienlijk lagere kosten worden uitbesteed. Het is mogelijk dat dat enigszins ten koste gaat van de kwaliteit, maar dat is nu eenmaal de consequentie van onze precaire financiële situatie. De kwaliteit die we willen, kunnen we domweg niet meer betalen."

De keuze om wél fors in het onderzoek te schrappen, waardoor twee van de vijf leerstoelen zullen worden opgeheven, motiveren de leden van het coördinatieteam met de constatering dat er bij een inkrimping van de onderzoeksformatie geen ruimte meer is voor zoveel hoogleraren. "In de huidige situatie kunnen we uit ons reguliere budget geen assistenten in opleiding aanstellen, terwijl dat voor de continuïteit van het onderzoek dringend gewenst is. De enige manier om dat mogelijk te maken is het schrappen van het onderzoek in de didactiek van de moderne vreemde talen, hoe verdrietig wij dat ook vinden."

Ondanks alles hebben Pilot en Den Boer vertrouwen in de toekomst, mits binnen het instituut over de hele linie een nieuwe wind gaat waaien. "We zullen ons moeten instellen op een onzekere toekomst, waarop iedereen, en dus ook wij, veel flexibeler zal moeten inspelen dan we gewend waren." Het concept reorganisatieplan biedt volgens de Ivlos-leiding in dat opzicht voldoende aanknopingspunten. "Dit plan kan de opmaat zijn voor een sterk, krachtig en slagvaardig Ivlos", stelt Pilot vol zelfvertrouwen.

Inmiddels is het plan naar het college van bestuur gestuurd. Dat moet nu beslissen of en wanneer de reorganisatie formeel bij het Lokaal Overleg wordt aangemeld. Ook de instituutsraad heeft zich deze week tot het college gewend. In een brief deelt zij mee op zo korte termijn geen weloverwogen besluit te kunnen nemen. Eerst wil zij bij de Ivlos-medewerkers nadere informatie verzamelen. Pas over een paar weken denkt de raad te kunnen zeggen of zij instemt met de plannen van de leiding."

Aan het begin van elk kalenderjaar inventariseert het Ublad alle promoties van het afgelopen jaar. Op basis daarvan stelt de redactie het klassement van de promotor van het jaar samen. In het Ublad van 22 september wordt die systematiek even doorbroken, omdat Verhoef een grens heeft overschreden en tussentijds kan worden uitgeroepen tot de nieuwe promotor aller tijden.

Tot nog toe stond dit record op naam van de natuurkundige Leonard Ornstein, die in de eerste helft van de vorige eeuw 93 promoties begeleidde. Het is waarschijnlijk dat Ornstein binnenkort ook wordt verdrongen van de tweede plaats die hij nu nog inneemt. Toxicoloog Willem Seinen begeleidde inmiddels 91 promovendi naar hun bul en was ook dit jaar al weer drie maal in het Academiegebouw te gast.

Op zich hoeft het geen verbazing te wekken dat Verhoef in zijn 25-jarige hoogleraarsloopbaan zoveel promovendi heeft gehad: virusziekten en bacteriele infecties zijn immers een belangrijk object van onderzoek. Te denken valt bijvoorbeeld aan vogelgriep, de ziekenhuisbacterie MRSA, HIV of SARS - evenals de bedreigingen die voortdurend op de loer liggen vanwege het resistent worden van bacterien en virussen.

AH

Morgen in het Ublad een interview met Verhoef

Zowel Biton als Unitas hebben zich aangesloten bij het Comité Behoud Lucasbolwerk (CBL), dat door middel van rechtszaken en protestacties probeert de bouw van de ondergrondse parkeergarage onder het Lucasbolwerk tegen te gaan. De studenten zijn woedend over de plannen en laten dit via pamfletten op de ramen weten. Volgens hen zorgt de bouw voor onnodig veel overlast, gaat er een prachtig stuk park onnodig verloren en is de garage bovendien niet echt nodig. Er zou elders genoeg parkeergelegenheid zijn. Bovendien zou de hele procedure vrijwel niet aan de omwonenden zijn gecommuniceerd.

Niels van Hoorn, voorzitter van Biton, legt uit waarom de studentenvereniging zich zo kwaad maakt: “Omwonenden, bedrijven en de studentenverenigingen worden door dit plan van de gemeente gedupeerd. Denk aan parkeergelegenheid voor klanten in de tijd van de bouw, af en aan rijdende vrachtwagens en de UIT: tijdens de Introductiedagen wordt het Lucasbolwerk altijd volop benut, met onder andere terrasjes, een reuzenrad en een podium. Dat gaat volgend jaar heel moeilijk worden. Het Zocherpark verandert voor jaren in een bouwput, bovendien gaan er prachtige oude bomen verloren.”

Op 15 oktober doet de rechter uitspraak over de bouw van de garage. Daarvoor is een grote monumentenvergunning nodig die momenteel nog wordt aangevochten.

WdL

De tweejaarlijkse prijs voor cognitiewetenschap is ingesteld door Alfred Heinekens dochter Charlene de Carvalho-Heineken, die het bierimperium in 2002 erfde. Het is de eerste grote internationale prijs in dit wetenschapsgebied. De keuze om een prijs voor de cognitiewetenschap in te stellen, is gemaakt in overleg met de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. De nominatieperiode voor de prijs van 2006 is vorige week begonnen.

Met de onderscheiding komt het totale aantal Heinekenprijzen op zes. De eerste prijs die Alfred Heineken in 1964 in het leven riep, was de onderscheiding voor biochemie en biofysica. In 1988 volgde de kunstprijs en in 1989 de Heinekenprijs voor geneeskunde.
In 1990 voegde hij daar de prijzen voor milieuwetenschappen en historische wetenschap aan toe. Alle zes de prijzen zijn vernoemd naar Heinekens vader Alfred senior, die chemicus was.

HOP

De HBO-raad stelt dat de hogescholen als gevolg van eerdere bezuinigingen nog altijd dertig miljoen euro minder te besteden hebben na drie jaar Balkenende. De op Prinsjesdag aangekondigde extra investering van 28 miljoen euro in 2006 geeft aan dat het kabinet het hbo nog altijd niet serieus neemt. De HBO-raad stelde voor de zomer een prestatieagenda op met staatssecretaris Rutte, waarmee de innovatieve kracht van het hbo moet worden bevorderd. “Maar in de onderwijsbegroting krijgen deze afspraken geen vertaling.”

Universiteitenvereniging VSNU is tevreden over de incidentele impulsen die voor het onderzoek zijn gereserveerd, maar wijst er op dat de rijksbijdrage per student structureel blijft dalen: in 2006 zou die neerkomen op 5600 euro per student, in 2010 zal dat 5200 euro zijn. “Op dit moment komen de universiteiten jaarlijks al honderd miljoen euro tekort voor het geven van onderwijs. Gegeven de Lissabon-doelstelling, waarmee het kabinet zich heeft gebonden aan een verdere toename van studenten in het hoger onderwijs, brengt dat de instellingen in een lastig parket.”

De studentenbonden delen die kritiek. Daarnaast verbaast de LSVb zich er over dat teruggevorderde “hbo-fraude”-geldenniet - zoals vorig jaar afgesproken - terugstromen in de staatskas, maar binnen de OC&W-begroting blijven. Zeker als dit geld vervolgens niet opnieuw in het hoger onderwijs, maar in de BVE-sector wordt geïnvesteerd. De BVE-instellingen worden namelijk gecompenseerd voor misgelopen inkomsten als gevolg van het privatiseren van de inburgeringstrajecten.

Het ISO wil meer aandacht voor de didactische kwaliteit van docenten in het hoger onderwijs. De bond pleit voor verplichte cursussen en vindt het in het Jaar van de docent onbegrijpelijk dat hier nog steeds niets van is terug te zien in de begroting. Net als de LSVb wil het ISO volledige compensatie voor alle studenten die er met de invoering van het nieuwe ziektekostenstelsel op achteruit gaan.

HOP