Het idee, dat deel uitmaakt van een alternatief PvdA-plan voor het hoger onderwijs, is niet nieuw. Een paar jaar geleden pleitten studentenorganisaties LSVb en ISO al voor een eigen ombudsman per hoger-onderwijsinstelling en vorig jaar vroegen de studenten uit de Utrechtse Universiteitsraad nog vergeefs om zo'n onafhankelijke functionaris voor zijn universiteit. In plaats van een aantal lokale functionarissen zien de PvdA-kamerleden Jacques Tichelaar en Martijn van Dam echter liever één landelijke ombudsman. Hij moet verregaande bevoegdheden krijgen en bindende uitspraken kunnen doen over geschillen tussen instellingen en studenten. Universiteiten die zich niet aan de afspraken houden of een wanprestatie leveren, moeten de opleiding aanpassen of de gedupeerde studenten het collegegeld terugbetalen.

Toen de discussie vorig jaar in Utrecht speelde, was het antwoord van collegevoorzitter Van Rooy op het verzoek van de studenten helder: jullie voorstel is sympathiek, maar we hebben hier geen ombudsman nodig, want onze universitaire klachtenprocedure werkt prima. Dat dat niet geheel en al strookte met de ervaring van studenten, bleek wel uit de slepende procedure die psychologiestudente Inge Versteegt moest doorlopen, voordat zij gehoor vond met haar klacht over racistisch onderwijs. Niet voor niets kwam het college vervolgens met een aangepaste regeling voor klachten over integriteit in het onderwijs op de proppen.

Ook uit de notitie, waarin de studenten vorig jaar hun pleidooi voor een universitaire ombudsman kracht bijzetten, doemt een minder rooskleurig beeld op dan Van Rooy schetste. Formeel is er inderdaad niets mis met de Utrechtse regeling. Via facultaire klachtencoördinatoren kunnen studenten zich rechtstreeks tot de decaan en in uiterste instantie tot de bestuursrechter of de Nationale Ombudsman wenden. Een probleem is echter dat veel studenten niet weten dat er een klachtencoördinator bestaat. Ook durven zij lang niet altijd bij medewerkers van hun eigen faculteit te klagen, uit angst voor represailles. Bij veel opleidingen komen daardoor nauwelijks klachten binnen, terwijl die er volgens de opstellers van het rapport wel degelijk zijn. Dat blijkt volgens hen uit het feit dat bij Sociale Wetenschappen, waar de relatief onafhankelijke studieadviseurs als klachtencoördinator optreden, wel regelmatig wordt geklaagd.

Rechtenstudente Mariska Verseveld, die de notitie opstelde, vindt het jammer dat de discussie over een ombudsman aan de UU vorig jaar een zachte dood is gestorven. "Een eigen Utrechtse ombudsman is echt hard nodig, want onze klachtenprocedure werkt gewoon niet goed. Dat er maar weinig klachten binnen komen? Dat is volgens mij het beste bewijs, want het is heel naïef om te denken dat studenten aan zo'n grote instelling als de UU maar zo weinig klachten zouden hebben. Het probleem is dat klagende studenten nog te veel worden gezien als een probleem. Ik vind dat de universiteit klachten juist zou moeten beschouwen als een goede mogelijkheid om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

"Je hebt dan echter wel een ombudsman nodig die de plaatselijke situatie goed kent. Daarom zie ik weinig in het voorstel van de PvdA voor een landelijke ombudsman hoger onderwijs. Die staat volgens mij veel te ver van de dagelijkse praktijk af en zal weinig toevoegen aan wat de nationale ombudsman al doet. We kunnen beter kijken naar de gemeentes die na het ingaan van de Wet extern klachtrecht zijn gaan experimenteren met een eigen ombudsman. Volgens de eerste berichten zijn die experimenten erg succesvol. Het zou mooi zijn als we dat voorbeeld op de universiteit zouden volgen."

KADER

De PvdA-voorstellen

• Een ombudsman

• Een collectief leenstelsel voor alle studenten dat los staat van het ouderlijk inkomen. De schuld moet binnen 25 jaar na afstuderen naar draagkracht worden aflossen. Dit voorstel verschilt met ideeën van staatssecretaris Rutte die studenten de vrije keus wil laten of ze willen lenen en die vasthoudt aan een terugbetaaltermijn van vijftien jaar. Wel vinden Rutte en de PvdA dat een deel van de studiefinanciering een gift moet blijven.

• Leerrechten voor de studieduur plus twee jaar uitlooptijd, een half jaar langer dan Rutte wil. Studenten die bestuurlijk actief zijn of een tweede studie volgen krijgen er een semester bij. Het marktconforme collegegeld dat studenten daarna moeten betalen, mag ten hoogste 2500 euro bedragen.

• Een Nederlandse variant op de Amerikaanse Students Right To Know Act. VS-studenten krijgen alle informatie over zaken als opleidingsrendement, de financiële positie van faculteiten en de invulling van leerstoelen.

Het is een noodzakelijke stap, zo stelde de rector nog maar eens in een commissievergadering van de Universiteitsraad. Een buitenlandse student komt niet alleen voor een master naar Utrecht; die komt voor een masteropleiding én PhD, wist Gispen. Wil de universiteit zich internationaal als toonaangevende research university profileren dan moet die hele Utrechtse onderzoeksopleiding meer smoel krijgen. Om dezelfde reden wil de universiteit de kwaliteit van de eigen onderzoeksopleidingen zelf in de gaten houden en zich minder laten leiden door samenwerkingsverbanden binnen onderzoeksscholen.

Het afgelopen jaar werd herhaaldelijk een Utrecht Graduate School (UGS) met een eigen Board in het vooruitzicht gesteld als universitaire waakhond voor de kwaliteit van de promotieopleidingen. De Universiteitsraad plaatste daar toen wat vraagtekens bij. Leverde dit niet een extra bureaucratische laag op? Was het niet beter de decanen in de eerste plaats verantwoordelijk te maken?

Nu kwam dus plots een Utrecht Graduate Division (UGD) met nog slechts een Advisory Committee uit de hoge hoed. De researchmasters en PhD-opleidingen worden ondergebracht in zes Graduate Schools, grofweg gekoppeld aan de bestaande faculteiten. Zo krijgen Geestes-, Sociale-, en Geowetenschappen net als de REBO-faculteit ieder een eigen School. De bètafederatie krijgt twee Schools: School of Natural Sciences en een School of Life Sciences. Alle Schools worden in eerste instantie verantwoordelijk gesteld voor de inhoud en kwaliteit van de onderzoekstrajecten.

Klaarblijkelijk hebben de eerder opmerkingen weerklank gevonden. Maar uiteindelijk is het niet meer dan wat gegoochel met termen. De rector hield het erop dat deze benamingen aansluiten bij de manier waarop de onderzoeksopleiding bij partners in de Verenigde Staten is geregeld.

De universiteitsraadscommissie had weinig problemen met de opzet. Zij uitte vooral haar zorgen over de werkdruk die alle formaliteiten rondom de toelating tot masters en PhD-trajecten met zich meebrengen. En op de achtergrond speelt de kwestie rondom de indaling van de promotietrajecten. Wil de universiteit de onderzoekersopleidingen al laten beginnen in de onderzoeksmaster? En wat betekent dat voor de rechtspositie van promovendi? Rector Gispen waagde zich nog niet aan een stellingname.

Dit plan staat in het Liberaal Manifest, waarmee de partij momenteel door Nederland toert. Het initiatief is opmerkelijk te noemen, omdat staatssecretaris Rutte van Onderwijs weinig ziet in het verlengen van de huidige vierjarige opleiding.

De meeste masteropleidingen duren op dit moment niet langer dan een jaar, terwijl het in het buitenland gebruikelijk is dat deze meerjarig zijn. De liberale partij pleit verder voor collegegelddifferentiatie en selectie aan de poort. Ook wil ze de universiteiten op die manier meer vrijheid geven om onderwijs aan te aanbieden.

Het gaat om aanbod van duur en excellent onderwijs voor de bovenste elite, maar natuurlijk moet goedkoop en goed onderwijs voor iedereen behouden blijven. Doordat de onderwijsinstellingen onderling concurreren blijft het wetenschappelijk niveau volgens de liberalen gewaarborgd.

De student hoeft om zijn studie te financieren geen extra bijbaantjes te nemen. De overheid moet volgens het manifest hard investeren in het hoger onderwijs en binnen de EU tot de top vijf van onderwijsinvesteerders gaan behoren. Daarnaast moet de studenten alle ruimte krijgen om een lening af te sluiten voor de studie. Met de combinatie van studiefinanciering en een lening, moeten zij kunnen voorzien in hun levensonderhoud.

KB

Na rechten en psychologie, die het bsa in september 2004 hebben ingevoerd, is farmacie de derde Utrechtse opleiding die groen licht heeft gekregen voor de introductie van het bindend studieadvies. In dat systeem kunnen studenten die in hun eerste jaar onvoldoende hebben gepresteerd van de opleiding worden weggestuurd.

Net als de juristen hebben ook de farmaceuten ervoor gekozen om de uitsluiting te laten gelden voor de twee volgende collegejaren. Psychologiestudenten die met een bindend studieadvies worden weggestuurd, mogen in Utrecht pas na vier jaar een nieuwe poging wagen.

Inmiddels hebben ook andere opleidingen zoals diergeneeskunde, geowetenschappen en wijsbegeerte aangegeven belangstelling te hebben voor invoering van het bindend studieadvies. Het college van bestuur studeert nog op de precieze fasering, maar heeft in het Strategisch Plan van de UU al aangegeven dat het bsa op termijn over de hele linie zal worden ingevoerd.

EH

Die concurrentie is niet alleen belachelijk omdat er zo veel universiteiten zijn op een klein grondgebied, maar vooral ook omdat ze alle veertien min of meer hetzelfde moeten doen. “Het gemiddelde telt. De kans om echt de beste te zijn, is er niet”, aldus Verwaayen.

Om die mogelijkheid te creëren hield de topman een pleidooi voor differentiatie: “Studenten die toponderwijs willen, zullen daarvoor moeten betalen. Met dat geld kan een universiteit topwetenschappers uit de praktijk aanstellen. Het is belachelijk dat in Nederland hoogleraren niet mogen bijklussen. Mensen met een voet in de maatschappelijke praktijk leveren juist die input die je nodig hebt om de beste te kunnen zijn.”

De Nederlandse, tot op de spits doorgedreven regelgeving is er onder meer debet aan dat universiteiten, zeker mondiaal gezien, weinig kunnen uitblinken. Niettemin hebben volgens Verwaayen de Nederlandse universiteiten zelf ook nog een flinke weg te gaan. Niet alleen om voldoende innovatief onderzoek te leveren dat strookt met de 'Lissabon-agenda' voor een kenniseconomie, maar ook om zichzelf voldoende op de internationale kaart te zetten. “Welke student ziet zichzelf als ambassadeur van zijn eigen universiteit? Zijn studenten er trots op? Welke buitenlandse student roept nou 'Utrecht is the place to be'?”, aldus zijn retorische vragen.

Volgens de voormalige KPN-topman ontbreekt het studenten en universitaire medewerkers aan voldoende 'drive'. Dat sluit aan bij de Nederlandse mentaliteit, de zesjes-cultuur, de compromissen die het iedereen naar de zin moeten maken. “Er is een teveel aan remmers en een tekort aan duwers. De grondhouding is negatief; het ontbreekt aan de moed om risico's te durven nemen.”

AH

Het eerder vastgestelde maximum van 300 studenten wordt echter door de faculteiten die samen aan de opleiding werken als een te groot risico gezien. Een mening die inmiddels door het college van bestuur wordt gedeeld.

Biomedische wetenschappen begint volgend jaar met een nieuw curriculum. Bovendien staat er een verhuizing op stapel. Het onderwijs wordt vanaf september gegeven in het nieuwe Hijmans van den Berggebouw.

Docenten hebben met opluchting kennis genomen van de beslissing. Biomedische Wetenschappen was de afgelopen jaren als populaire uitwijkhalte voor uitgelote geneeskundestudenten. De opleiding had grote moeite de logistiek voor het onderwijs op orde te krijgen.

xb

Het monumentale gebouw, dat grenst aan de societeit van het Utrechts Studenten Corps en uitkijkt op het pand van de UVSV, wordt door het college van bestuur gehuurd van de Rijksgebouwendienst. De huur is afgesloten voor een periode van vijftien jaar. Na een kleine opknapbeurt zal het gebouw waarschijnlijk nog voor het eind van het jaar in gebruik kunnen worden genomen.

In het pand, dat ruimte biedt aan 120 medewerkers, worden de twee onderzoeksinstituten van de subfaculteit Letteren gevestigd. Behalve aan de besturen zal het gebouw met name onderdak gaan bieden aan de promovendi en de post-docs van Taal en Spraak en van Geschiedenis en Cultuur.

Over de toekomstige huisvesting van Economie bestaat nog geen duidelijkheid. Nadat de aankoop van een voormalig Fraterhuis aan de Nieuwegracht afketste, omdat een andere gegadigde meer geld voor het pand bood, is de universiteit nog op zoek naar ruimte voor de verbrokkeld gehuisveste economen. Inmiddels hebben de kopers van het Fraterhuis hun nieuwe aanwinst aan de universiteit te huur aangeboden. Die is in eerste instantie niet op het aanbod ingegaan.

EH

Terwijl een groot deel van de Maagdenhuisbezetters nog in de Amsterdamse cel zat, deed LSVb-voorzitter Kim Toering vorige week woensdag aangifte wegens opruiing. De studentenvakbond vindt het onbegrijpelijk dat de staatssecretaris heeft opgeroepen tot bezettingen. De exacte formulering van de aanklacht wordt volgende week verwacht. Tot die tijd onderneemt het openbaar ministerie geen stappen tegen de bewindsman.

Is het niet vreemd dat een studentenvakbond die de Maagdenhuisbezetting van harte steunde nu een aanklacht indient wegens opruiing? Toering ziet het probleem niet: "Stel je voor dat minister De Geus zou oproepen tot stakingen. Dat zou hem volkomen ongeloofwaardig maken. Als de universiteiten de aanklacht niet indienen, moeten wij het doen. Iemand moet hem duidelijk maken dat hij zulke dingen niet kan zeggen." Toering verwacht dat Rutte uiteindelijk een boete zal krijgen.

HOP

De posters met informatie over de man-vrouwverhouding aan de universiteiten zijn uitgebracht ter gelegenheid van Internationale Vrouwendag. Er staan veel blauwe mannetjes op en maar een paar rode vrouwtjes. In een oogopslag zie je dat er maar vier vrouwen in een college van bestuur zitten: aan de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit, de Erasmus Universiteit en Universiteit Utrecht. Ook zijn er maar zeven vrouwelijke decanen, waarvan drie aan de UvA, twee aan de Open Universiteit, één in Twente en één in Utrecht.

Hoewel er meer meisjes dan jongens aan de universiteit studeren, is het percentage vrouwelijke hoogleraren daarmee niet in overeenstemming. De Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit Leiden doen het relatief goed met dertien procent vrouwen onder hun professoren. Aan de Universiteit Maastricht is maar twee procent van de leerstoelen bezet door een vrouw. In Utrecht is dat percentage negen.

De posters zijn onderdeel van het project 'Doorbreking Genderkloof Universiteiten' onder leiding van het Centrum voor Gender en Diversiteit van de Universiteit Maastricht. Ook de VU en de Radboud Universiteit werken eraan mee, samen met het Nederlands Genootschap Vrouwenstudies en het Loekwo (Landelijk overleg emancipatie en kwaliteit in het wetenschappelijk onderwijs).

HOP

In de boeken toont de jonge academica zich kritisch over de negatieve gevolgen van de globalisering en de schuldenproblematiek.
Haar boeken en haar tv-programma’s voor het Britse Channel 4 maakten van Hertz tegen wil en dank een belangrijk gezicht van de zogeheten anti-globaliseringsbeweging.

Inmiddels wordt ze echter gezien als een van de weinige kritische economen die daadwerkelijk invloed heeft in het internationaal politieke krachtenveld. Nog onlangs was ze uitgenodigd te spreken bij het World Economic Forum in Davos.

Hertz is distinguished fellow van het Centre for International Business and Management, verbonden aan de Universiteit van Cambridge. In Utrecht zal Hertz haar aandacht richten op de politieke, historische, culturele dimensies van economische problemen.

xb