In het masterprogramma 'gerechtelijke dwalingen' zal ondermeer het dossier 'de Deventer moordzaak' tegen het licht worden gehouden. In die zaak trad hoogleraar Knoops op als advocaat. Knoops slaagde er in eerste instantie in de veroordeling van verdachte Ernst Louwes ongedaan te maken, maar Louwes werd later toch schuldig bevonden.

Hoewel het volgens Knoops niet de bedoeling is om studenten 'voor inspector Morse te laten spelen', beseft hij dat de universiteit zich met dit programma op glad ijs begeeft. Een onderwijsinstelling kan immers het verwijt krijgen zich met de rechtsgang te bemoeien.

In een ander nieuw en voor Nederland uniek onderwijsprogramma staan Utrechtse rechtenstudenten de verdediging in het Sierra Leone-tribunaal bij. Studenten hebben daarvoor een geheimhoudingsplicht moeten tekenen.

XB

Collegelid Wim Kardux over toekomst UU

Na alle sombere berichten over bezuinigingen en reorganisaties die de afgelopen maanden in deze kolommen zijn verschenen, biedt de begroting zelf nog maar weinig nieuws. Tot 2006 blijft de universitaire exploitatie een tekort vertonen. Daarna moeten de bezuinigingen in faculteiten en diensten de kosten zover hebben teruggedrongen dat weer voorzichtig kan worden gedacht aan het aanvullen van de lege universitaire kas.

Een teleurstelling is dat het tekort over het lopende boekjaar met ruim 16 miljoen euro aanzienlijk hoger zal uitvallen dan eerder werd verwacht. Als voornaamste oorzaak voor die tegenvaller noemt collegelid Wim Kardux het feit dat de verwachtingen over het effect van de bezuinigingen te hooggespannen zijn geweest. "Het kost heel veel tijd om een reorganisatie op een sociaal verantwoorde manier door te voeren. Dat merken we aan den lijve als het gaat om de Bestuursdienst en het is dus logisch dat het ook bij andere diensten en in faculteiten niet zo snel gaat als we hadden gehoopt. Inmiddels hebben alle onderdelen echter duidelijke plannen gepresenteerd om hun tekort terug te dringen. Wij hebben dan ook goede hoop dat zij hun begroting over een paar jaar op orde hebben."

Vanaf 2007 kunnen we dus weer voorzichtig aan een positief resultaat gaan denken, maar intussen is de kas leeg en moet de universiteit de komende jaren vele miljoenen lenen. Zo veel reden voor optimisme is er dus niet.

"Dat klopt. Zoals we al eerder hebben duidelijk gemaakt, stijgen de huisvestingslasten zo sterk dat we volgend jaar al door onze financiële reserves heen zijn. En dat gaat nog wel even door. We moeten komend jaar al 75 miljoen euro lenen om rond te komen en daar zal het zeker niet bij blijven."

Is dat niet riskant?

"Op zich niet, want we zijn nog voldoende solvabel, zoals dat heet. De banken blijken meer dan bereid om ons het geld tegen een aantrekkelijke rente te verstrekken. Maar door die leningen, krijgen we wel te maken met een forse rentelast, die we de komende jaren uit de exploitatie zullen moeten betalen. We kunnen dus niet zo doorgaan."

Er mag de komende jaren dus eigenlijk niets meer mis gaan.

"De situatie is inderdaad nog allesbehalve rooskleurig. Ik verwacht weliswaar dat we de komende jaren de nodige efficiencywinst kunnen boeken door het inrichten van gezamenlijke servicecentra voor faculteiten en diensten. Maar veel zal afhangen van de vraag of de onderdelen nu zo doordrongen zijn van de ernst van de situatie dat ze serieus werk gaan maken van de door ons opgelegde bezuinigingen."

Maar dat laat onverlet dat zich op het terrein van de huisvesting weer nieuwe tegenvallers kunnen voordoen.

"Dat verwacht ik niet. Het lijkt er op dat we nu echt alle problemen in onze gebouwen in kaart hebben gebracht. Maar dat neemt niet weg dat we alles op alles zullen moeten zetten om de huisvestingskosten nu verder in de hand te houden. Vandaar ook dat we onlangs hebben besloten om een aantal plannen uit te stellen. Anders was een nieuwe bezuinigingsronde onvermijdelijk geweest."

Met als gevolg, om de begroting te citeren, 'dat de kwaliteit van een deel van de huisvesting voor een langere periode onder het gewenste niveau zal blijven en dat de risico's ten aanzien van de bedrijfszekerheid in een aantal gebouwen zullen oplopen'.

"Dat klopt. Uiteraard garanderen we de veiligheid van medewerkers en studenten, maar ideaal is anders. Wat de installaties betreft balanceren we in sommige gebouwen op het randje."

In de begroting staat dat het Kruytgebouw tot 2016 in gebruik zal blijven. Wat gebeurt er daarna mee?

"Dan zal het, net als het Wentgebouw, worden afgestoten en vervangen door nieuwbouw aan de westkant van De Uithof. Ook het Androclusgebouw van Diergeneeskunde zal in diezelfde periode worden vervangen door nieuwbouw. Voor al die ruim dertig jaar oude gebouwen geldt dat renovatie zo duur wordt, dat je er beter nieuwbouw voor in de plaats kunt zetten."

Wat betekent dat voor de bestaande gebouwen, met name voor het Wentgebouw dat al in 2009 zal worden afgestoten?

"Dat is een vraag, waarover we ons nu snel moeten buigen. We hopen uiteraard een nieuwe gebruiker te kunnen vinden. Zo niet, dan zit er weinig anders op dan het gebouw te slopen."

Tot slot, hoe lang gaat het nog duren voordat de UU weer financieel gezond is?

"Dat is moeilijk te zeggen. Alleen al op het gebied van de huisvesting verwacht ik dat we nog jaren nodig hebben om de afschrijvingen en de investeringen permanent in evenwicht te krijgen. Maar ook als dat ons lukt en als we intussen verschoond blijven van nieuwe verrassingen uit Den Haag, zullen onderzoek en onderwijs nog lange tijd onder een forse bezuinigingsdruk moeten leven. Voorlopig is er dus weinig reden voor optimisme."

EH

De uitgaansgelegenheden werden in het kader van het project 'deurbeleid' meerdere malen bezocht door politiemensen in burger. Allochtone agenten bleken minder welkom dan autochtone en vrouwelijke agenten. Een politiewoordvoerder bevestigt dat bij één kroeg representatief geklede allochtone agenten die zich fatsoenlijk gedroegen zes van de zeven avonden niet binnenkwamen. Eind dit jaar zal de politie bevindingen en conclusies openbaar maken.

"Niets nieuws," stelt Ismail Adiyaman, apotheker in opleiding. Adiyaman stapte vier jaar geleden nadat hij geweigerd was bij een studentenfeest, naar de commissie gelijke behandeling. Deze verklaarde zijn klacht gegrond. "Ik houd de ontwikkelingen op dit vlak in de gaten. En het gaat niet de goede kant op."

Ook Martin Jansen van het Utrechtse bureau discriminatiezaken herkent de bevindingen van de politie, hoewel het aantal ingediende klachten, gemiddeld één per maand, meevalt. "Maar vooral uit de informele contacten die we hebben, blijkt dat allochtone jongeren vaak geweigerd worden."

De politie wil op dit moment niet zeggen welke vijf ondernemingen zijn bezocht. City Hall aan de Oudegracht is er in elk geval één van, weet bedrijfsleider Herman van Hazendonk. "Maar over de opzet van het onderzoek of over de resultaten heb ik nog niets gehoord."

Over het deurbeleid van City Hall zegt Van Hazendonk. "Wij selecteren, dat is iets anders dan discrimineren." Representatief voorkomen en goed gedrag zijn volgens hem de belangrijkste criteria. "Niet of iemand een kleurtje heeft." Dat allochtonen die er keurig uitzien en zich netjes gedragen in de Utrechtse horeca toch vaak de toegang wordt ontzegd, noemt hij "een kwalijke zaak".

Hij laakt echter de eenzijdige benadering van de problematiek. "De maatschappelijke verantwoordelijkheid kan niet alleen bij de horeca liggen. De portiers komen nu in het verdomhoekje te zitten. Maar kijk om je heen. De toestanden die je op straat ziet, hebben wij binnen onze bedrijven." Vooral het groepsgedrag en het lastigvallen van vrouwen spelen de horeca volgens Van Hazendonk parten. Hij pleit voor voorlichting aan jongeren over hoe ze geacht worden zich te gedragen in uitgaansgelegenheden.

Ismail Adiyaman vindt dat allochtone jongeren actiever betrokken moeten worden bij het deurbeleid van de horeca. "Het overleg daarover voltrekt zich nu vooral tussen gemeentelijke instellingen, politie en de horeca-ondernemers." Adiyaman denkt dat pas werkelijk tot maatregelen zal worden overgegaan wanneer allochtone jongeren hun eigen ervaringen met horecagelegenheden kunnen inbrengen en de aard en omvang van de problemen duidelijk wordt.

XB

Als reden noemt de NVAO dat de tarieven van het samenwerkende Vlaanderen en Nederland te zeer van elkaar afweken. Het Nederlandse tarief voor de accreditatie van een bestaande opleiding is destijds door staatssecretaris Nijs en de Tweede Kamer vastgesteld op 2500 euro. In Vlaanderen hoefden de instellingen maar 500 euro per kwaliteitskeurmerk te betalen.

Opmerkelijk genoeg leidde de gewenste harmonisatie tot een eenzijdige verlaging van het Nederlandse tarief. Staatssecretaris Rutte ging daar voetstoots mee akkoord en gaf bovendien toestemming om het standaardtarief van 10.000 euro voor de accreditatie van nieuwe opleidingen voortaan een maximumtarief te laten zijn. Dat betekent dat de NVAO bij minder tijdrovende accreditaties een lager tarief in rekening mag brengen.

Daarmee is de staatssecretaris tegemoet gekomen aan de kritiek van onder anderen collegevoorzitter Yvonne van Rooy van de Universiteit Utrecht. Bij de opening van het academisch jaar hekelde zij de hoge accreditatiekosten en rekende zij voor dat een keurmerk voor de letterenstudies haar instelling wel eens 500.000 euro zou kunnen kosten.

Van Rooy noemt de tariefsverlaging "een belangrijke en welkome stap". Maar er moet wat haar betreft nog veel meer gebeuren. Sinds de kwaliteit van bachelors en masters apart beoordeeld wordt, zijn de accreditatiekosten sterk toegenomen. Bovendien zijn de visiterende en beoordelende instanties (VBI's) volgens haar veel duurder dan de visitatiecommissies die vroeger bij de VSNU en de HBO-raad hoorden.

Daarnaast kan er volgens haar bezuinigd worden als VBI's het begrip opleiding verruimen en zo veel mogelijk kwaliteitsaspecten faculteitsbreed beoordelen. Besluiten over de voorzieningen, de interne kwaliteitszorg en de inzet van personeel vallen gewoonlijk op faculteitsniveau. Ook het gezamenlijk accrediteren van verwante bacheloropleidingen kan volgens haar flinke besparingen opleveren. Het besluit om de letterenstudies samen te beoordelen is daarvan een goed voorbeeld.

HOP

Hoe kan het dat de begroting voor volgend jaar een tekort vertoont?

De begroting is het overzicht van wat de universiteit volgend jaar aan geld denkt binnen te krijgen en wat ze verwacht uit te geven. In principe hoor je natuurlijk eerst te kijken naar wat je denkt binnen te krijgen, voordat je bepaalt wat je kunt uitgeven, maar soms heb je vaste kosten, zoals het salaris van het personeel, waar je niet omheen kunt. Als de regering je jaar na jaar nieuwe kortingen oplegt en het onderhoud aan je gebouwen blijkt bovendien, bijvoorbeeld omdat er asbest wordt gevonden, veel duurder dan je verwacht had, lukt het niet om het huishoudboekje sluitend te krijgen. Dat is de reden waarom de UU volgend jaar tien miljoen euro tekort denkt te komen.

Is een tekort van tien miljoen veel?

In totaal gaat er in de universiteit jaarlijks een bedrag om van bijna 650 miljoen euro, dus je praat over anderhalf procent van de begroting. Dat lijkt niet veel, maar het is wel meer dan de complete faculteiten Wijsbegeerte en Godgeleerdheid samen kosten. Niet misselijk dus.

Wat kun je aan dat tekort doen?

Je kunt proberen extra geld te verdienen, bijvoorbeeld door meer studenten te trekken en te zorgen dat die studenten ook snel weer afstuderen, want de universiteiten worden voor een deel betaald op basis van het succes van hun studenten. Een andere manier om de begroting sluitend te krijgen, is minder uitgeven, onder meer aan personeel. Die opdracht hebben alle faculteiten en diensten twee jaar geleden gekregen. Vandaar dat er nu overal zo fanatiek wordt bezuinigd.

Naar verwachting is het tekort in 2007 weggewerkt. Is dan alles weer koek en ei?

Nee, want het opknappen van de verouderde gebouwen en de onvermijdelijke nieuwbouw gaan de komende jaren zoveel extra kosten, dat de universiteit daarvoor een lening van 75 miljoen euro heeft moeten afsluiten. En er zal nog meer geleend moeten worden. De komende jaren moet er dus jaarlijks enkele miljoenen euro rente betaald worden en het ziet er voorlopig niet naar uit dat we de schuld aan de banken snel kunnen aflossen.

Betekent dat er dan opnieuw bezuinigd moeten worden?

Dat hoeft niet. Je kunt de huidige situatie van de universiteit vergelijken met die van iemand die een hypotheek heeft afgesloten om een huis te kopen. Zo lang je van je inkomen al je dagelijkse uitgaven en ook de rente van de hypotheek kunt betalen, is er weinig aan de hand. De universiteit verwacht dat vanaf 2007 te kunnen. Zo lang het kabinet geen roet in het eten gooit met nieuwe kortingen, hoeven de faculteiten dus niet voor extra bezuinigingen te vrezen.

EH

In die bestuursagenda staan niet alleen de prioriteiten vermeld waaraan het college en de decanen het komende jaar gaan werken, maar worden ook concrete resultaten genoemd die eind 2005 gerealiseerd moeten zijn. Een inzichtelijke aanpak die in combinatie met veel strengere eisen aan de af te leggen verantwoording volstrekt nieuw is in Utrecht, en die de raadsleden straks concrete mogelijkheden biedt om het college en de decanen op de uitvoering van hun plannen te beoordelen. Dat de durf echt terug is in Utrecht bewijst decaan Dorrestein van de rechtenfaculteit met zijn ambitie om komend jaar minimaal een zesde plaats op de Elsevier ranglijst te bereiken.

De publicatie van de bestuursagenda's maakt deel uit van een ingrijpende vernieuwing van de manier waarop de universiteit wordt bestuurd. In de visie van het college moet er veel meer samenhang komen tussen de tot nu toe tamelijk autonome financiële planning en het strategisch beleid. Centraal in de nieuwe aanpak staat dan ook het Strategisch Plan, waarin elke vier jaar de hoofdlijnen van het Utrechtse beleid worden vastgelegd. Ogenschijnlijk verschilt dat document niet wezenlijk van het vroegere ontwikkelingsplan, maar dat is schijn, omdat in de nieuwe aanpak aan de planning veel duidelijker financiële en logistieke randvoorwaarden worden gesteld. Dat moet voorkomen dat de faculteiten, zoals in het verleden, overspoeld worden door zoveel projecten en sub-projecten dat het ondoenlijk bleek om ze allemaal uit te voeren. 'De wereld gaat aan vlijt ten onder' noemde collegelid Kardux die aanpak maandag niet zonder zelfspot.

Met de nieuwe en veel transparantere aanpak, waarin overduidelijk de hand van collegevoorzitter Van Rooy zichtbaar is, is voldaan aan een van de verlangens van de Universiteitsraad. Ook in een ander opzicht kreeg de raad zijn zin. Bij de begrotingen van alle onderdelen wordt deze keer glashelder uiteengezet op welke manier men de bezuinigingen denkt door te voeren. Van Rooy was overigens de eerste om toe te geven dat van de door de U-raad gewenste keuzes in onderzoek nog lang niet overal sprake is. Maar haar lofzang op decaan Koops van Sociale Wetenschappen die "zijn rug recht heeft gehouden en goede groepen volop de ruimte geeft", doet vermoeden dat het een kwestie van tijd zal zijn voordat het college ook op dit terrein het door de U-raad al zo lang bepleite heft in handen neemt.

Erik Hardeman

De Utrechtse roeiverenigingen Triton, Orca en Viking organiseerden dit jaar de landelijke wedstrijd Paul Veenemans Prijs. Veenemans blonk bij leven uit in roeien, hardlopen, schaatsen en fietsen; vandaar dat de PVP uit vier sportonderdelen bestaat. Elke deelnemer moet meedoen aan drie van de vier onderdelen. Afgelopen weekeinde was het zo ver. Op zaterdag werd 4 kilometer geschaatst, op zondag 6,3 kilometer hard gelopen, 13 gewielrend en 3 geroeid. In het algemeen klassement deed Utrecht het geheel niet slecht: bij de heren werd Frank de Graaf van Orca nummer 3 en bij de dames eindigde Thekla Teunis van Orca op nummer 5. Voor alle uitslagen zie www.pvp2004utrecht.nl.

Dat staat in de internationaliseringsbrief die staatssecretaris Rutte naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Met het beurzenprogramma is de voorgenomen bezuiniging op studenten van buiten de EU ongedaan gemaakt. De Tweede Kamer had daar in september om gevraagd.

Het beurzengeld zal de overheid over de instellingen verdelen, "rekening houdend met het huidige aantal niet-EU-studenten", schrijft Rutte. De precieze verdeling wordt pas bekend na overleg met de hogescholen en universiteiten.

Tot nog toe kregen instellingen voor alle niet-EU-studenten bekostiging, maar vanaf 2006 zit er een maximum aan. Rutte verwacht dat dit de kwaliteit van de instroom verhoogt omdat aantallen niet meer tellen. Ook komt er een code of conduct om fraude tegen te gaan. Bovendien moeten de instellingen de toekenning van de beurzen verantwoorden in hun jaarverslag. Hoe dit eruit moet zien, is echter nog onduidelijk.

Om het imago van het Nederlandse hoger onderwijs in het buitenland te versterken, wil Rutte het toponderwijs in Nederland stimuleren. Hij heeft vijf miljoen gereserveerd voor de vorming van 'centres of excellence' in de jaren tot 2008. Ook wordt het mogelijk om met instellingen in het buitenland een gezamenlijke opleiding met een gezamenlijk diploma aan te bieden. De huidige wetgeving, die dat verhindert, zal Rutte aanpassen.

HOP

Hoofdoorzaak voor het tekort is het feit dat de aan de faculteiten en diensten opgelegde bezuinigingen pas vanaf volgend jaar hun beslag gaan krijgen. Tot die tijd eisen de Haagse kortingen en de sterk gestegen huisvestingskosten hun tol. Dat het tekort over het huidige boekjaar nog aanzienlijk hoger uitvalt dan werd verwacht, wijt het college van bestuur mede aan de door verschillende oorzaken onverwacht sterk gestegen personeelslasten.

Uit de aan de begroting gekoppelde meerjarenprognose blijkt dat de universiteit pas vanaf 2007 in rustiger vaarwater terecht komt. Wel moet tot 2009 een bedrag van ongeveer 335 miljoen euro worden geïnvesteerd in renovatie van bestaande gebouwen en in nieuwbouw voor het Wentgebouw. Een aanzienlijk deel van dat bedrag moet op de kapitaalmarkt worden geleend. Tot nu toe heeft de universiteit al leningen ter waarde van 75 miljoen euro afgesloten.

Uit het aan huisvesting gewijde begrotingshoofdstuk blijkt dat niet alleen het Wentgebouw door nieuwbouw zal worden vervangen, zoals het U-blad vorige week meldde. Op wat langere termijn zullen ook het Kruytgebouw (Biologie en Scheikunde) en het Androclusgebouw (Diergeneeskunde) van de hand worden gedaan. Volgens de nu bekende planning moet rond 2016 voor die twee gebouwen vervangende nieuwbouw beschikbaar komen.

In een interview in het Ublad van 18 november legt collegevoorzitter Kardux uit dat die keuze is gemaakt ‘omdat renovatie van de verouderde gebouwen zo duur wordt, dat je er beter nieuwbouw voor in de plaats kunt zetten’. Nog niet bekend is wat er met het Went-. Kruyt- en Androclusgebouw gaat gebeuren.

EH

Het belang van een breed gedragen akkoord is dat de vernieuwingsmaatregelen volgens het Innovatieplatform vragen om een 'actievere en ondernemende houding van alle spelers'. 'Innoveren vereist durf door alle lagen van de kenniseconomie. Ondernemen betekent risico durven nemen, terwijl in ons land risico mijden een groot goed lijkt', aldus het rapport.

De ingrediënten voor zo'n Innovatieakkoord staan eigenlijk al in het rapport. Het zijn weinig verrassende voorstellen, die al geruime tijd opduiken. Zo moet er prestatiebekostiging komen voor universitair onderzoek. Dat stond vorig jaar al in het Wetenschapsbudget 2004. Het Innovatieplatform wil eerst een experiment om 200 miljoen euro uit de eerste geldstroom prestatieafhankelijk over de universiteiten te verdelen. 'Smart mix' heet dat in goed Nederlands. Hoe die prestaties worden gemeten moet het kabinet nog vaststellen.

HOP