Nederlandse Studenten worden steeds dommer, stelde het NRC onlangs. De Utrechtse Studenten Belangen wijdde dinsdag de eerste tuinkamerlezing van dit jaar aan deze stelling. Het onderwerp spreekt blijkbaar aan, want de leden van het forum, drie deskundige docenten en twee gemotiveerde studenten, mochten een volle zaal toespreken.

Erkens vindt dat zijn studenten studie teveel zien als een bijzaak die om het sociale leven wordt heengevlochten. Bovendien daagt de universiteit haar studenten veel te weinig uit. "Studenten vinden het juist prettig als er eisen worden gesteld." Erkens vindt geheel tegen de trend in, dat studenten in twee weken 600 bladzijden moeten kunnen stampen. "Docenten moeten studenten naar een hoger niveau tillen en niet het niveau aanpassen als studenten iets te moeilijk vinden."

"Het gemiddelde is helaas de norm op de Nederlandse universiteiten", zegt Freek Bruinsma, hoogleraar rechtssociologie. "Studenten zakken weg in de gelukzalige Nederlandse middelmatigheid." Bruinsma, die college geeft aan zowel het University College als aan de rechtenfaculteit, denkt dat de studenten aan het UCU goed scoren door de kleinschaligheid en de motivatie van de studenten. Volgens Bruinsma zijn veel UU-rechtenstudenten niet wetenschappelijk geïnteresseerd. Die komen alleen voor een diploma. De mens is van nature lui dus ze willen dat diploma halen met zo min mogelijk moeite, stelt hij. En de rechtenstudenten lukt dat ook. Ze studeren sinds de invoering van bama nog maar 19 uur per week. Dat is nog minder dan vroeger.

Bruinsma verdeelt zijn studenten - de geslachten zijn niet toevallig gekozen - in een academic Susan die interesse heeft in wetenschap en ook nog hard werkt. Haar minder gemotiveerde studiegenoot heet non-academic Robert. Robert is regelmatig dronken en verschijnt op vrijdagochtend niet op college. Er lopen, zegt Bruinsma, te veel non-academic Roberts rond op de Nederlandse universiteiten. "Het systeem is pervers", stelde bamagoeroe professor Karel Stokking. "De universiteit heeft grote studentenaantallen nodig vanwege de financiering. En wee de docent die zijn best doet." Dat kost studenten en dus geld.

Tijdens de discussie blijkt dat vrijwel alle aanwezige studenten vinden dat de universiteit veel strenger moet selecteren. Het merendeel vindt zelfs dat de universiteit aan de poort moet selecteren. De docenten zijn stomverbaasd. Maar de zaal zit natuurlijk vol met academic Susans. Want de non-academic Roberts zitten deze dinsdagavond met een biertje in hun hand naar het voetballen te kijken.

Decaan geowetenschappen Pieter Hooimeijer kon er met zijn pet niet bij. Hij dacht met de 462 euro die hij de studenten in zijn nieuwe faculteitsraad als jaarlijkse vergoeding wilde toebedelen al aan de ruime kant te zitten. Voor de fusie met Aardwetenschappen kregen zijn studenten Ruimtelijke Wetenschappen toch ook niet meer? En als je daarbij bedenkt dat personeelsleden maar zestig uur worden vrijgesteld voor hun raadswerk...

Maar klaarblijkelijk gelden er in de nieuwe situatie andere wetten. De kersverse raadsleden weigeren zich te laten afschepen. "De vergoeding is niet juist", stelde studente Saskia Hagedoorn vorige week donderdag tijdens een raadsvergadering.

Volgens de universitaire regeling komt 462 euro overeen met minder dan een halve dag werk per week. Hagedoorn rekende de decaan voor dat het raadswerk toch echt een grotere inzet vraagt. Minstens een hele dag. Dat zou betekenen dat de studenten recht hebben op het dubbele: 924 euro.

Een ongelovige Hooimeijer probeerde de calculatie van de studente nog even onderuit te halen. "Tel je daar niet iets dubbel?" Maar toen oudgediende Boudewijn 't Hart verkondigde dat de studenten in de raad van Aardwetenschappen in het verleden altijd een hele werkdag gecompenseerd kregen, ging Hooimeijer, zij het half, overstag. Hij beloofde halverwege het collegejaar te zullen bezien of studenten werkelijk aan het aantal benodigde uren per week komen. "Als het echt meer werk is wil ik mijn besluit wel heroverwegen", stelde Hooimeijer. Dat wordt tijdschrijven dus, zo werd besloten. Met voorbereidingstijd konden de studentraadsleden vorige week donderdag alvast 3.5 uur afstrepen.

Ruimhartig

Uit een rondgang langs alle faculteiten blijkt dat Godgeleerdheid en Farmacie ook minder dan een dag, 462 euro dus, vergoeden. Wiskunde & Informatica heeft in overleg met de studenten tot een afwijkende regeling besloten en komt uit op iets minder dan 410 euro. Sociale Wetenschappen en Natuur- & Sterrenkunde zijn het ruimhartigst. Zij stellen dat met het raadswerk een hele dag per week is gemoeid en betalen hun studenten daarom maar liefst 1848 euro, voor de snelle rekenaars is dat 4 x 426 euro.

Sociale wetenschappen: 1848

natuur- en sterrenkunde: 1848

diergeneeskunde: 924

geneeskunde: 924

letteren: 924

biologie: 924

scheikunde: 924

rechten: 924

geowetenschappen: 462

godgeleerdheid: 462

farmacie: 462

wiskunde- en informatica: 408,36 (studenten krijgen voor elk van de 6 vergaderingen en 6 voorbesprekingen een bedrag van 34.03)

wijsbegeerte: ?

Annie Marée was zelf ook wel verrast door het hoge cijfer voor haar scriptie. Een 8 kreeg de 83-jarige studente filosofie toebedeeld voor haar eindwerkstuk over de bijbelse filosoof Benjamin. Maar ze is nog niet van plan om achter de geraniums te gaan zitten. "Ik ga gewoon lekker door."

"Het is mijn hobby, ik vind het heerlijk om nieuwe dingen te ontdekken. Vanaf jongs af aan spreekt studeren mij al aan. Ik ben 46 jaar docente geweest op de middelbare school, onder meer bij het Gregorius College in Utrecht. Na mijn pensioen ben ik niet meteen gaan studeren, maar heb wel veel cursussen gevolgd en onder andere 'lezen voor blinden' gegeven. In 1994 heb ik mijn doctoraal in Nederlands gehaald en nu dus in filosofie."

Hoe waren de reacties van studenten en docenten?

"Heel normaal. Ik ben heel prettig ontvangen, iedereen noemt mij gewoon Annie, bij mijn voornaam. Ik draaide gewoon mee, internetten doe ik zelf, maar het typen van mijn scriptie heeft mijn neef gedaan. "

Wat is uw visie als nieuwe filosoof?

"Ik vind mij in de visie van Benjamin: overdaad aan de ene kant zorgt voor ellende en armoede aan de andere kant. Alles wordt met geweld opgelost en dat leidt weer nieuwe reacties op en dat vind ik verschrikkelijk. De oplossing is dat de maatschappij veel meer sociaal en humaan naar elkaar toe moet staan."

Heeft u nog tips voor studenten?

"Als student moet je liefde voor je studie hebben en het leuk vinden. En als je college hebt gehad dan moet je het uitwerken niet uitstellen, maar meteen doen omdat het dan nog vers in je geheugen zit."

En nu?

"Ik ga lekker door, ik weet nog niet in wat. Misschien begin ik aan een nieuwe studie, maar ik blijf sowieso lekker bezig met lezen, luisteren naar muziek en tuinieren."

Ze hadden gehoopt met een effectenleasecontract genoeg geld te sparen om later de IBG-lening af te lossen of iets leuks te doen. Nu de koersen zijn ingestort, hebben ze schulden van (tien)duizenden euro's.

LegioLease had nooit de vaak financieel kwetsbare groep studenten mogen benaderen, meent voorzitter Mannes den Breejen van Juniorlease. "Studenten hebben een klein of zelfs negatief vermogen en te weinig inkomsten om de maandelijkse leasetermijnen te kunnen voldoen."

Bovendien zou LegioLease zich hebben bediend van 'verboden' ronselpraktijken. "Veel studenten zijn in de periode 1998-2001 benaderd door callcentermedewerkers. Als je geïnteresseerd was, kreeg je heel snel een contract onder je neus", verhaalt Den Breejen. Zo verging het ook hem. "Men deed het daarbij voorkomen als spaarcontracten, terwijl het in feite om geleend geld ging."

Dexia bestrijdt dat klanten misleid zouden zijn en betreurt het beleggingsdebâcle. "Dat had niemand kunnen voorzien", aldus woordvoerder Rob Okhuijsen. Toen de omvang van de koersval evenwel duidelijk werd, heeft de bank een aanbod gedaan aan alle cliënten met een dreigende restschuld. "Uitgangspunt was dat niemand in de financiële problemen zou mogen komen."

Cliënten konden kiezen uit een aantal mogelijkheden: bijvoorbeeld de schuld afbetalen in renteloze termijnen ter hoogte van het leasebedrag, of de termijn tegen een laag renterief verlengen in afwachting van betere tijden op de beurs. Volgens opgave van de bank is bij 46 procent van de contracten zo'n regeling getroffen. Dexia's raming van de gemiddelde restschuld ligt overigens een stuk lager dan die van JuniorLease. Het zou gaan om vierduizend euro.

Binnen de universitaire wereld groeit de wrevel over de werkwijze van de commissie Schutte, die de onregelmatigheden in de bekostiging onderzoekt.

Ook de VSNU zet zich ook af tegen de commissie-Schutte. Volgens de universiteitenvereniging dreigen de fraudevorsers zich te gaan bezighouden met zaken die hun helemaal niet aangaan. "Wij zijn er niet op tegen dat de onderste steen boven komt, maar de commissie-Schutte heeft haar opdracht eigenmachtig uitgebreid", aldus woordvoerder Irma Luijken. "De commissie is aangesteld om onderzoek te doen naar de rechtmatigheid van de inkomsten. Nu willen ze ook onze uitgaven gaan belichten, en daar zijn we het niet mee eens."

Over dit punt is de Universiteit Utrecht al met 'Schutte' in aanvaring gekomen. Die instelling figureerde in een pilot-onderzoek van de commissie. "We zijn ruimhartig geweest met de verstrekking van gegevens. Maar we zijn ook principieel terughoudend met de verstrekking van gegevens over de besteding van ons geld", aldus woordvoerder Joop Kessels.

Op dit punt worden de universiteiten gesteund door Ruud Louw, een voormalige hoge OCW-ambtenaar die een belangrijke rol heeft gespeeld bij de totstandkoming van de bekostigingsregels. Hij stuurde er een brief over naar de commissie-Schutte die veel politiek stof deed opwaaien. Volgens Louw mag een universiteit bijvoorbeeld wél zelf in de buidel tasten om het collegegeld van een talentvolle buitenlandse student te betalen. Schutte meent van niet.

In een brief aan de Kamer schreef Nijs afgelopen dinsdag dat de commissie haar boekje helemaal niet te buiten gaat. Ze erkent het wettelijke recht van de instellingen om hun geld naar eigen goeddunken te besteden. Maar de wet bepaalt ook dat ze dat op een 'rechtmatige' en 'doelmatige' manier moeten doen, schrijft de bewindsvrouw.

Het fraude-onderzoek van Schutte bij de 155 instellingen gaat ruim tien miljoen euro kosten. Aanleiding voor de instelling van de commissie is de 'hbo-fraude'. Volgens een eerder onderzoek van OCW naar de affaire gingen zeker 22 hogescholen en twee universiteiten over de schreef voor een bedrag van in totaal minimaal vijftig miljoen euro. De Algemene Rekenkamer, die het werkstuk van OCW onvolledig en onvoldoende vindt, zinspeelt op een veeldvoud van dat bedrag.

Het rookverbod in alle univerisitaire gebouwen is nu ruim een jaar oud. We zijn gewend geraakt aan de frisse lucht binnenshuis. Ook blauwbekkend een peukie roken is heel gewoon geworden. Maar dat neemt niet weg dat er nog steeds op de kamers wordt gerookt. Klaarblijkelijk wordt dat gedoogd, want er komen nauwelijks klachten binnen.

Verderop in een niet nader te noemen universiteitsgebouw rookt een medewerker er ook nog steeds lustig op los. Dat doet hij rustig met de deur open, omdat het anders zo rokerig wordt in zijn kamer. Hij heeft tot nu geen klachten ontvangen van collega's, sommigen komen hem zelfs met een sigaretje gezelschap houden. Een niet-rokende collega bevestigt dat de aroma je tegemoet komt als je 'zijn' gang opkomt, maar maakt zich niet druk: "Ik krijg er een thuisgevoel van."

Deze rokers ten spijt, gaat het toch goed met het rookverbod, dat sinds 1 september vorig jaar van kracht werd. Want het college van bestuur heeft de Universiteitsraad via een brief laten weten dat er geen aanleiding is voor een evaluatie van het rookbeleid en dus ook een bijstelling van het huidige rookbeleid onnodig is. De belangrijkste reden is dat er via de Arbo- en Milieudiensten nauwelijks klachten zijn binnengekomen. Hoogstens een aantal klachten, zoals viezigheid op het balkon, of rook die via open balkondeuren in de gangen en kamers terugkomt.

Vanuit het farmaceutische Wentgebouw spreekt een tevreden receptionist H. van Bokhorst: "Ze zitten hier allemaal voor de deur, naast elkaar. Het zijn net een stelletje postduiven. Nu het koud is, zijn het er wat minder, maar of die binnen roken, weet ik niet. Misschien roken ze meer op de balkonnen." Maar maken ze daar geen rotzooi? "Ja, maar als daar wat van wordt gezegd, ruimen ze het op."

Proefdieren, stamcel- en embryo-onderzoek, kloneren en genvoedsel. De universitaire biologie-opleidingen kunnen er veel over vertellen, maar hebben nog te weinig aandacht voor de ethische kanten van hun vakgebied.

De ethische grenzen van de life sciences zijn immers al langer onderwerp zijn van een pittig debat - in Nederland en daarbuiten. Illustratief is de ruzie tussen Europees Parlement en de Europese Commissie van anderhalf jaar geleden. Daarbij wist de volksvertegenwoordiging uiteindelijk te voorkomen dat EU-geld zou worden besteed aan klonering, genetische manipulatie of embryokweek voor onderzoeksdoeleinden.

De commissie staat niet alleen in haar benadering. De Adviesraad voor Wetenschaps- en Technologiebeleid zei in juni al dat voedingsonderzoekers meer oog moesten krijgen voor de maatschappij; dat hadden de recente landbouwcrises met MKZ, BSE en varkenspest volgens dit adviescollege wel aangetoond. Er zou meer kruisbestuiving met andere vakgebieden moeten komen.

Kennelijk is die reflex bij de biologen nog niet zo aanwezig. Door veranderingen in de organisaties van de grote natuurwetenschappen ontstaat de kans om niet strikt-biologische expertise bij het onderwijs te betrekken. Maar daar maken ze volgens de commissie nog te weinig gebruik van.

De commissie Nanninga rekent de opleidingen nog zo hard niet af op deze blinde vlek. Biologie is in een 'relatief korte periode in de schijnwerpers komen te staan. Gezien deze situatie zou men wellicht kunnen concluderen dat het tijdstip van de visitatie (de periode 2002/2003) minder gelegen kwam.' Wel heeft de gedateerdheid van de opleidingen geleid tot een relatief zuinig gemiddelde (6.9) voor de doelstellingen van de opleidingen.

Reden voor kopzorgen is dat niet. Alle opleidingen blijken van ruim voldoende tot goede kwaliteit. Vooral de niveaus van de staf en de afgestudeerden zijn dik in orde. De biologie-opleiding in Utrecht krijgt lof voor het brede onderwijsaanbod. Daarbij maken studenten al voor de specialisatiefase kennis met methoden en technieken van wetenschappelijk onderzoek. Docenten worden didactisch geschoold en zijn makkelijk aanspreekbaar voor studenten. Zij worden op hun beurt weer goed betrokken bij de kwaliteitszorg. Daaraan kleeft wel een nadeel, want de opleiding heeft zich voor de interne kwaliteitszorg te afhankelijk gemaakt van de opleidingscommissies. Jammer is ook Utrecht de kans laat liggen om studenten iets bij te brengen over de ethische kanten van het vak. En de studieduur is duidelijk hoger dan bij de concurrentie.

Het ministerie van Onderwijs moet onderzoekssamenwerking met China, Rusland en Hongarije niet langer stimuleren. Dat scheelt ongeveer 5,5 miljoen euro per jaar. Met dit geld moet Nederland aantrekkelijker worden gemaakt voor buitenlandse toponderzoekers.

Het bilaterale onderzoeksbeleid is ingesteld om de kwaliteit van het Nederlandse onderzoek te versterken. Daartoe moet je volgens AWT op zoek gaan naar de beste onderzoekers en voor lief nemen in welk land je terechtkomt. Het bilaterale onderzoeksbeleid stimuleert de omgekeerde benadering en is daarmee niet effectief.

Een apart Nederlands beleid zou ook overbodig zijn, omdat de EU haar beleid steeds meer richt op onderzoekssamenwerking met niet-lidstaten.

Nederlandse kennisinstellingen werken volop samen met zusterorganisaties over de hele wereld. Daaraan zou het bilaterale onderzoeksbeleid van de overheid weinig toevoegen. De AWT maakt een uitzondering voor de onderzoekssamenwerking met Indonesië. Daar bevinden zich grote hoeveelheden uniek onderzoeksmateriaal, dat 'van levensbelang' zou zijn voor tal van Nederlandse disciplines, waaronder de letteren, de biosystematiek en het maritieme onderzoek.

De AWT stelt verder vast dat er een internationale battle for brains gaande is. Om die strijd niet te verliezen, moet Nederland aantrekkelijker worden gemaakt voor buitenlandse onderzoekers. Hiervoor ziet de AWT drie mogelijkheden: een fonds om de arbeidsvoorwaarden van buitenlandse toponderzoekers te verbeteren, verkorting van de procedures voor verblijfs- en werkvergunningen, en verlaging van de leges voor verblijfs- en werkvergunningen.

Het nieuwe Utrechtse systeem van huurprijzen per vierkante meter gaat vooral ten koste van de faculteit Scheikunde. Bij onveranderd ruimtegebruik gaan de chemici volgend jaar ruim vier ton en in 2008 zelfs bijna zeven ton meer betalen dan op dit moment. Het college van bestuur denkt aan een overgangsregeling.

De eerste twee jaar werd het systeem mondjesmaat geïntroduceerd, maar vanaf 2004 moet het volledig gaan draaien. Om het effect van die invoering te kunnen beoordelen, liet het college per faculteit de verwachte gevolgen uitrekenen. Uit die berekening blijkt dat Scheikunde de komende jaren in ernstige problemen komt. Ook voor Natuur- en Sterrenkunde dreigt in 2008, bij onveranderd ruimtegebruik, een kostenpost, in haar geval van ruim drie ton. Onderdelen die veel geld aan het systeem gaan overhouden zijn Farmacie en Bestuurs- en Organisatiewetenschap. Voor hen is dat echter geen reden tot vreugde, want het impliceert dat zij een tekort aan ruimte hebben.

In de financiële commissie van de Universiteitsraad drongen verschillende sprekers er vorige week bij het college op aan om Scheikunde de helpende hand toe te steken. Collegelid Kardux erkende dat de chemici zwaar worden getroffen en zegde toe met een voorstel te zullen komen voor een overgangsregeling. Hij benadrukte echter dat de faculteit uiteindelijk vierkante meters zal moeten afstoten. Dat mes zou in het Wentgebouw aan twee kanten snijden, omdat daar dan ruimte voor Farmacie vrijkomt.

Volgens directeur Rasser van Scheikunde is het afstoten van ruimte makkelijker gezegd dan gedaan. "Het zal best wel wat efficiënter kunnen, maar het college vergeet dat wij in een stuk of vijf gebouwen zitten. Dat probleem los je niet van de ene op de andere dag op. We willen trouwens eerst wel even narekenen waar dit bedrag vandaan komt. Zouden wij nou echt zo exorbitant veel meer ruimte hebben dan andere faculteiten? Laten we eerst maar eens zien of de berekening van het college klopt."

Ook elders hoopt het college met de invoering van huurprijzen te bewerkstelligen dat faculteiten – en in een later stadium diensten - kritisch naar hun ruimtegebruik gaan kijken. Die verwachting is inmiddels al op verschillende plaatsen bewaarheid, meldde Kardux. Zo heeft Sociale Wetenschappen twee verdiepingen van het Van Unnikgebouw vrijgemaakt, terwijl Letteren plotseling aangaf geen moeite meer te hebben met een halvering van het vloeroppervlak van haar bibliotheek.

Bewoners van een centrumkamer van Stichting Sociale Huisvesting maken vanaf volgende week kans om sneller door te stromen naar zelfstandige woonruimtes. Hiertoe heeft de SSH zeshonderd een- of tweekamerwoningen beschikbaar gekregen. De SSH hoopt dat hiermee de doorstroming op gang komt en de wachttijden voor studentencomplexen worden teruggedrongen.

Om dit patroon te doorbreken is de SSH met de gemeente overeenkomen om 600 SSH-woningen, die voorheen via WoningNet werden aangeboden, nu direct en exclusief aan stadspandbewoners aan te bieden via www.ssh.nl. Stadspandbewoners die ingeschreven staan bij WoningNet, maken kans op deze woningen. De toewijzing geschiedt op basis van de oorspronkelijke SSH-inschrijving. Een bijkomstig voordeel voor de stadsbewoners is dat zij na hun verhuizing hun inschrijftijd bij WoningNet behouden.

De maatregel is onorthodox doordat een selecte groep kamerbewoners bevooroordeeld wordt. Woordvoerder van de SSH, C. de Vries. haast zich te zeggen dat de SSH naast die zeshonderd, nog meer kleine woningen aanbiedt via WoningNet waar alle woningzoekenden op mogen reageren. Deze 600 woningen worden uit het bestand gehaald omdat het overwegend gaat om kleine wooncomplexen met eenheden waarvan de woonoppervlakte ongeveer dertig vierkante meter is en waar de bewoners vaak gezamelijke ruimten als tuin en wasruimte delen.

Het doorstroomproject is een proef die op 4 november van start gaat en twee jaar duurt. De proef is een succes als na twee jaar blijkt dat de doorstroming daadwerkelijk verbeterd is. Dit is niet op voorhand te voorspellen aangezien de zeshonderd woningen niet allemaal gelijk vrijkomen.