Nu de coalitie tussen PvdA en CDA is uitgesloten, blijft er maar één serieuze optie over: een kabinet van VVD en CDA, aangevuld met D66 of LPF. Slecht nieuws voor het hoger onderwijs?

De LSVb wacht bezorgd af. Maar de actiebereidheid in het hoger onderwijs is groot, zo laat Zweep weten. "We hebben twee heel behoorlijke demonstraties op de been gekregen tegen deze regering."

Het Interstedelijk Studentenoverleg (ISO) is een stuk rustiger. "Er is een hoop gezegd over het hoger onderwijs en de linkse partijen leken inderdaad meer bereid om te investeren. Toch verwacht ik niet dat CDA en VVD enthousiast zullen bezuinigen op de kenniseconomie", aldus voorzitter Linda van Beek.

Er moet snel een regering komen en de kleur maakt Van Beek niet uit. De slechte economie zorgt immers voor zand in de motor. "Je kunt niet wachten met investeren in de kenniseconomie. Dat moet snel gebeuren, anders kan het niet eens meer."

Er liggen sowieso geen vette jaren in het verschiet. Voor de VVD is marktwerking - ook in het hoger onderwijs - altijd een streven geweest. Natuurlijk, het waren maar berichten uit de wandelgangen, maar op het Binnenhof ging ook het gerucht dat het CDA wel aan het collegegeld zou willen tornen.

De stufi wilden de christendemocraten voorlopig ongemoeid laten. Terwijl de berekeningen van het CDA wel een bezuiniging van 250 miljoen in die hoek zoeken. Zweep: "Dus als er geen taks of sociaal leenstelsel komt, dan zou het geld zomaar via het collegegeld gehaald kunnen worden. Die bezuiniging van 20 miljard euro staat. Onderwijs zal niet worden gespaard."

Het afgelopen weekeinde sprak Balkenende opnieuw de hoop uit snel door te kunnen regeren. Op grote veranderingen ten opzichte van de zittende club hoeft dus niet te worden gerekend. Het ligt voor de hand dat de oude voorstellen snel tot een nieuw rechts kabinet leiden. Naast het oude akkoord is er bijvoorbeeld ook nog een voorstel van de CEC. Deze groep topambtenaren berekende in februari voor dat er 700 miljoen euro op het hoger onderwijs kan worden bezuinigd.

Mocht D66 alsnog aanschuiven bij de onderhandelingen, dan is de kans groot dat er meer ademruimte komt voor het hoger onderwijs. Die partij bombardeerde investeren in hoger onderwijs tot speerpunt. Het is evenwel de vraag hoe geloofwaardig dat is.

De democraten hebben steeds geroepen niet te willen regeren. Thans zijn er nog maar zes democraten in de Kamer. Geen ridder op het witte paard dus, maar een schildknaap met een dwergpony. Grote investeringen voor het hoger onderwijs liggen - ook met D66 aan boord - niet voor de hand.

Meer promovendi gingen vorig jaar naar de universitaire vertrouwenspersoon. Ook steeg het totaal aantal gevoerde gesprekken en het aantal klachten ten opzichte van 2001. Volgens A. Halma is de stijging onder meer toe te schrijven aan goede mond-tot-mondreclame.

Jansen noemt de stijging niet verontrustend. Daarvoor vindt zij haar aantallen te klein. "Nu komen de promovendi uit het jaarverslag naar voren, terwijl mij vorig jaar opviel dat meer vrouwen naar mij toekwamen met de klacht over het gebrek aan carrièremogelijkheden", aldus Jansen.

A. Halma, belast met het promovendi beleid op universitair niveau, onderschrijft Jansens conclusie dat de stijging niet vertelt dat het minder goed gaat met de promovendi. Halma stelt zelfs dat uit promovendi overleggen blijkt dat de kritiek in vergelijking tot vier jaar geleden milder is geworden. Als verklaring voor de stijging noemt hij dat de vertrouwenspersoon meer bekendheid heeft gekregen door positieve mond-tot-mondreclame.

In 2002 voerde Jansen 143 gesprekken meer dan het jaar daarvoor. Dat betekent echter niet dat het aantal nieuwe gevallen is toegenomen: dat zijn er slechts 83 meer dan in 2001. Wel nam het aantal gesprekken per cliënt toe.

In het verslag staat ook dat het aantal klachten 'aanmerkelijk' is toegenomen. Bestond in 2000 nog 8,5 procent van haar totale dienstverlening uit het aanhoren van klachten, in 2002 was dat 20,5 procent. De medewerkers die hiervoor naar Jansen gingen, wilden alleen over hun probleem praten zonder dat zij verdere actie verlangden van de vertrouwenspersoon; dit vaak uit angst voor een negatieve reactie van hun leidinggevenden.

Ook aan deze toename wil Jansen geen conclusies verbinden, omdat het net als bij de promovendi om relatief kleine aantallen gaat. Ze benadrukt hierbij dat de universiteit 6000 medewerkers heeft.

Poppodium Ekko in Utrecht dreigt haar deuren te moeten sluiten. Het centrum aan de Bemuurde Weerd staat 40.000 euro rood. Dat komt doordat de personeelskosten dit jaar zijn gestegen. Ekko vraagt de gemeente om een hogere subsidie.

Directeur P. Nieuwenhuizen van Ekko vindt dat de gemeente met het toekennen van de subsidie geen rekening heeft gehouden met deze verandering. Ekko ontvangt dit jaar een subsidie van 126.662 euro, waarvan 50.000 bestemd is voor huur en 76.000 euro voor organisatie en activiteiten. "Dat is veel te weinig", aldus Nieuwenhuizen.

Volgens de directeur zijn de betaalde krachten -hoewel Ekko daar eigenlijk het geld dus niet voor heeft - echt nodig. Hij zegt dat het niet mogelijk is belangrijke functies als boekhouder en geluidstechnicus door vrijwilligers te laten vervullen. Het bestuur van Ekko vindt dat de gemeente daarom de subsidie moet verhogen.

Afgelopen dinsdag werd het begrotingstekort van Ekko besproken in de gemeenteraadscommissie voor maatschappelijke ontwikkeling. Hierin heeft Ekko argumenten naar voren gebracht, waarom het poppodium een hogere subsidie verdient. De commissieleden hebben het verhaal aangehoord, maar nog geen voorstellen gedaan voor het oplossen van de financiële problemen van Ekko.

Cultuurwethouder Gispen is van mening dat het erg jammer zou zijn als het poppodium zijn programmering stop zou moeten zetten. Ekko is de laatste twee jaar uitgegroeid tot een goed lopende tent, die haar zaken financieel op orde heeft. Dat is oprecht verrassend te noemen, want in 2000 dreigde het podium door financiële problemen en wanbeleid nog gesloten te worden. Nu werd 2002 afgesloten met een positief saldo.

Het poppodium is onder studenten een zeer geliefde uitgaansplek. De zaak met een capaciteit van 275 bezoekers, trekt jaarlijks ruim 40.000 bezoekers. Vorig jaar werd het podium bovendien uitgeroepen tot Nederlands poppodium van het jaar.

Woningstichting SSH treedt streng op tegen huurders die misbruik maken van het supersnelle SSH-netwerk. Wekelijks worden de internetaansluitingen van ongeveer tien studenten afgesloten, omdat zij illegaal films of muziekbestanden aanbieden op Internet. Ook het overmatig belasten van het netwerk wordt bestraft.

Wanneer het CERT ziet dat bewoners illegale muziekjes, films of spelletjes aanbieden of bijvoorbeeld een spelletjesserver draaien op hun netwerk, geven zij dit door aan de SSH. Het CERT heeft een speciaal programma om misbruik op te sporen en bekijkt ook de hoeveelheid netwerkverkeer die computers genereren. "Als dat de spuigaten uitloopt, wordt de verbinding per direct afgesloten", aldus De Vries. Het overmatig belasten van het netwerk zorgt ervoor dat dit voor alle gebruikers trager wordt.

Afhankelijk van ernst en omvang van het misbruik kan de afsluiting variëren van een week tot permanent. Het kost de huurder sowieso tweehonderd euro om opnieuw aangesloten te worden. "Een pittig bedrag", zegt een Cambridgelaanbewoner die een maand geleden werd afgesloten van het netwerk. Op zijn computer stonden duizenden illegale films en mp3-tjes. Ook hield hij een server draaiende voor commerciële doeleinden.

De student had niet verwacht dat de SSH zijn illegale praktijken zou opsporen: "We hadden een paar maanden geleden wel een brief gekregen met een waarschuwing, maar dat nam ik niet zo serieus", zegt de student, van wie de internetverbinding nog twee maanden afgesloten blijft. "Ik heb gewoon pech gehad. Iedereen hier heeft illegale zooi op z'n computer staan. Het hele Uithofnet staat er vol mee!"

Sport moet een prominentere plaats binnen de universiteit krijgen. Zo zouden Olympische atleten studiepunten moeten krijgen voor hun sportprestaties, zegt dean Willem Wagenaar van University College. Sport vormt karakter en dat is misschien wel belangrijker dan kennis opdoen die over tien jaar gedateerd is.

De Olympische sporter is voor Wagenaar overigens een extreem en onomstreden voorbeeld, want studenten hoeven geen sportieve topprestaties te leveren om in aanmerking te komen voor studiepunten. “Sport is geen doel van de universiteit”, stelt Wagenaar met nadruk. Het gaat hem om de karaktervorming die voortkomt uit de sport.

Incasseren

“De universiteit heeft duidelijk opvoedende taken”, vindt hij. "Wij halen allemaal jonge mensen van tussen de 18 en 24 jaar oud binnen en we beperken ons tot kennisoverdracht. Dat vind ik heel raar. Die kennis is over tien jaar verouderd." "Onderwijskundigen stellen dat karaktervorming veel belangrijker is. Je haalt mensen ongevormd binnen. En je kunt ze in een sportprogramma laten kennismaken met een aantal zaken die je belangrijk vindt. Zoals het verleggen van grenzen, het incasseren van teleurstellingen, het systematisch naar een doel toe werken, kritisch reflecteren en als je iets verkeerd doet, zelf ontdekken dat het beter is om een ander tracé te nemen. Dat leer je in de sport en het zijn allemaal eigenschappen die bij het doen van onderzoek goed van pas komen. Hoeveel mensen zijn er niet dodelijk beledigd als ze een publicatie insturen en daar kritiek op krijgen. Die hebben nooit leren incasseren.”

Schermen

Wagenaar noemt het een ‘beetje oneigenlijk’ dat de universiteit wel geld beschikbaar stelt, voor trainers en gebouwen. “De universiteit verschaft wel allerlei trainingssupport. Dat komt uit de franje van het budget voor onderwijs en onderzoek. Laat die trainers onderwijs geven. Dan staan die sportvoorzieningen ook niet zo snel onder druk als er een keer bezuinigd moet worden. De universiteiten vinden karaktervorming wel belangrijk, maar laten dat gewoon over aan de studentenverenigingen. Dat vind ik onverantwoord. Lang niet iedere student wordt lid en we hebben geen enkel zicht op wat die studentenverenigingen uitvoeren.”

Wagenaar heeft geen pasklare oplossingen over hoe die verenigingen dan wel zouden moeten functioneren. Ook heeft hij geen uitgewerkte plannen over sport. Het gaat hem erom dat erover nagedacht wordt. "De discussie kan vaak niet eens worden gevoerd. Ik heb dit al eerder geroepen en ik ben er hartelijk om uitgelachen. Terwijl sporten zeker niet in strijd is met de Nederlandse academische traditie. Schermen was vroeger een onderdeel van de studie wiskunde."

Als fout voorbeeld wordt er vaak naar de Verenigde Staten gewezen. Amerikaanse universiteiten zouden drukker zijn met het in dienst nemen van topsporters dan met het onderwijs aan die sporters. Daarmee degraderen de universiteiten zichzelf. Dat is zeker Wagenaars bedoeling niet. Bovendien is dat Amerikabeeld zwaar overdreven, vindt hij. “Ik heb er zelf les gegeven. Ook aan een nationaal bekende voetballer die wel degelijk academische prestaties heeft geleverd.”

In Leiden lukte het Wagenaar niet de sport op de onderwijsagenda te krijgen. Cultuur kreeg wél een eigen plaats in het onderwijsprogramma. “We hebben een faculteit der kunsten opgericht. In samenwerking met de Hogeschool der Kunsten zijn er allerlei major-minor combinaties mogelijk. Ik zou niet weten waarom dat met sport niet kan.” Als dean van het University College zou hij misschien al een beetje aan de slag kunnen gaan. “Ik kan het hier voorstellen. Het University College heeft een bijzondere positie maar we kunnen hier geen dingen doen die door de universiteit niet gedragen worden. Dat zou niet goed zijn."

Randvoorwaarden

Studiepunten voor sport. "Een interessante gedachte", zegt het Utrechtse college van bestuur bij monde van voorlichter Joop Kessels. Maar studiepunten voor sportprestaties zijn in Utrecht nog heel ver weg, want sport past niet binnen de diploma-eisen zoals die zijn vastgelegd in het bachelor-master programma, luidt het resolute antwoord van het college. "Het mag gangbaar zijn in de Verenigde Staten. Het is niet passend in Nederland. De opleidingen zijn verantwoordelijk voor het diploma. Die bepalen de inhoud van het diploma. Daar valt sport niet binnen."

Het College van Bestuur is het niet met Wagenaar eens dat de universiteit de karaktervorming van haar studenten verwaarloost. "De Universiteit Utrecht investeert buiten het onderwijs miljoenen euro's in het studentenleven, waaronder in Olympos, Parnassos en de Uitwijk. Door infrastructuur ter beschikking te stellen, en bestuursbeurzen uit te keren waardoor zelforganisatie van de studenten mogelijk wordt, krijgen studenten de gelegenheid organiseren en besturen onder de knie te krijgen. Belangrijke aspecten van academische vorming. De universiteit biedt de randvoorwaarden, maar neemt de verantwoordelijkheid niet over. En dat is een belangrijk kenmerk van academische vorming: zelf verantwoordelijkheid leren dragen."

Hoofdprijs

Dichtkunsten

Seksdrive

Beehaatje

De universiteiten willen nauwer samenwerken met bedrijven. Hun 'publieke' status, met de bijbehorende overheidsbemoeienis moet op de helling. Staatssecretaris Nijs reageert niet afwijzend, maar de commercialisering van kennis mag niet voorop komen te staan. "Onderwijs en onderzoek blijven de kerntaken."

D'Hondt stelt dat één van die obstakels de huidige 'publieke' status van de universiteiten is. "Alle partijen moeten om de tafel", stelt D'Hondt. Anders duurt de huidige impasse, waarin de sterke overheidsinvloed de samenwerking met bedrijven blijft hinderen, voort.

Volgens de VSNU-voorzitter is het ingaan op de uitdagingen vanuit de samenleving al bij het ontstaan van de universiteiten een wezenlijke drive geweest. De afgelopen eeuw is de overheidsinvloed echter toegenomen, waarbij onderwijs en onderzoek een op zichzelf staande kerntaak werd. Dat laatste is nu aan het veranderen, aldus D'Hondt. Het gebruik van kennis is volgens hem inmiddels een "volwaardige derde hoofdtaak" van de universiteiten.

Samenwerking met bedrijven wordt daarom steeds belangrijker, ook voor de kenniseconomie.

D'Hondt wil daarom verdere deregulering en zonodig een 'private' status invoeren voor de universiteiten. Dat laatste hoeft een goede behartiging van de publieke onderwijs- en onderzoekstaken en een goed verantwoording tegenover de overheid niet te verhinderen.

De eerste overheidsreactie op het pleidooi van de VSNU is positief. Staatssecretaris Nijs wil graag meewerken aan onderzoek naar de 'private' status. Ook zij meent dat de mogelijkheden voor het sluiten van contracten en het beschermen van octrooien met een statuswijziging gediend kunnen zijn. Tegelijk stelt zij dat het streven naar de kennisoverdracht niet al te sterk mag gaan overheersen. Want: "Onderwijs en onderzoek blijven de kerntaken."

Overigens hebben de confessionele universiteiten (de VU, Tilburg en Nijmegen) altijd al een privaatrechtelijke status. In veel opzichten blijven ze tot nu toe echter het overheidsregime volgen. Alleen bij het bepalen van hun arbeidsvoorwaarden kunnen zij iets meer hun eigen koers bepalen.

De Utrechtse universiteit gaat een bedrag van zestig miljoen euro lenen op de kapitaalmarkt. De lening, voor twee recente bouwprojecten, is nodig omdat de universitaire kas vrijwel leeg is.

Met de nu af te sluiten lening wordt de bouw betaald van het Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen van TNO in de noordwesthoek van De Uithof en van het Alexander Numangebouw, het nieuwe bedrijfsverzamelgebouw, dat wordt neergezet tegenover het hoofdgebouw van de faculteit Diergeneeskunde. De rente op de lening wordt in de huurprijs verrekend. Hoewel uit de binnenkort te publiceren jaarrekening blijkt dat de universiteit in 2002 een kleine 'winst' van ongeveer 4,5 miljoen euro heeft gemaakt, verwacht Kardux dat de universiteit in de toekomst vaker de kapitaalmarkt op zal moeten.

Inmiddels wordt steeds duidelijker dat de vorig najaar door het college van bestuur aangekondigde bezuinigingen de Utrechtse faculteiten en diensten de komende jaren vele honderden arbeidsplaatsen zou kunnen gaan kosten. Dat blijkt uit berekeningen die op dit moment door de onderdelen worden uitgevoerd. Sommige faculteiten, zoals Biologie, die ook nog worden getroffen door een teruglopend aantal studenten, voorzien een korting die in 2007 meer dan vijftien procent van het huidige budget bedraagt.

Voor de biologen, die inmiddels een ingrijpende reorganisatie in gang hebben gezet, betekent één en ander dat zo’n 50 van de 300 vaste arbeidsplaatsen in de faculteit op de tocht staan. Omdat de komende jaren ook de meeste andere faculteiten en in alle diensten fors moeten bezuinigen, lijkt het aannemelijk dat de universiteit zonder onverwachte meevallers vele honderden arbeidsplaatsen minder zal tellen in 2007 dan op dit moment. Hoewel het college van bestuur in een eerder stadium heeft gezegd gedwongen ontslagen niet uit te sluiten, hebben de onderdelen goede hoop dat eventuele reorganisaties dankzij het grote aantal medewerkers dat de komende vijf jaar met pensioen gaat, zonder ontslagen kunnen worden afgewikkeld.

'Foep is jarig' is de titel van het debuut van universitair medewerkster Emy Franck en haar man Pieter van de Vliet. Ditmaal geen ondoorgrondelijk wetenschappelijk verhaal, maar een vrolijk en kleurrijk kinderboek over het varkentje Foep.

Het duo heeft eerst een dummy van het boek aan de eigenares van De Kinderboekenwinkel in Utrecht laten zien. Dat bleek een goede zet; de vrouw was enthousiast en kwam met een aantal uitgeverijen die geïnteresseerd zouden kunnen zijn. "Bij de eerste was het meteen raak! Na drie dagen werden we al teruggebeld!", aldus een uitgelaten Van de Vliet. Uitgeverij Prometheus/Bert Bakker toonde interesse en ging met Franck en Van de Vliet aan de slag.

In 'Foep is jarig' bakt het hongerige varkentje een taart die al op is voor het bezoek er is. Gelukkig komt haar vriend Bert met een taart en is het feestje gered. Emy zag het boek al direct in de schappen liggen: "Helaas ging dit niet zo snel. Het verhaal moest echt voor kinderen op maat worden gemaakt. Dit proces heeft een goed jaar geduurd."

De uitgeverij heeft veel kritiek geleverd voordat men het boekje publicabel vond: "Door alle suggesties van de uitgeverij is het wel een echt kinderboek geworden. De kritiek was absoluut constructief", legt Emy uit. Het was even wennen voor Van de Vliet om zulke korte teksten te schrijven. Hij was journalist en is nu nog columnist van het Utrechts Nieuwsblad. "Ik moest echt zuinig zijn met woorden: simpel is goed in kinderboeken. In journalistieke artikelen moet je juist veel extra informatie geven. Lulkoek deLuxe noem ik dat altijd."

De eerste oplage van 'Foep is jarig' telt 3000 exemplaren. "We hebben ons voorschot al twee keer uitgegeven!", lacht Pieter. Volgens de uitgeverij biedt Foep stof genoeg voor tien boekjes. Het nieuwe verhaal ligt al klaar bij de uitgeverij. Of Foep een succes wordt weten de auteurs nog niet: "Het boek is wel al op de internationale kinderboekenbeurs in Bologna gepresenteerd, dus we zien wel. Tot nu toe zijn we in ieder geval heel trots!"

Decaan Bertens kreeg door student Taal- en Cultuurstudies Tomme Geraedts en studente Milieu- en Maatschappijwetenschappen Heeltsje Graansma het met kritische artikelen gevulde zwartboek 'Shellhel' overhandigd. Aanleiding voor de actie is het contract dat vorig jaar zomer werd afgesloten met de multinational. Shell betaalt de faculteit een miljoen euro voor het schrijven van de bedrijfsgeschiedenis die in 2007 ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan moet verschijnen.

Het Shell-onderzoek werd door het tweetal, behorende tot de groepering 'Kritische Studenten' aangegrepen om hun verontrusting te uiten over het groeiende onderzoeksdeel dat gefinancierd wordt door het bedrijfsleven. "Wetenschappelijk onafhankelijk onderzoek betaald door de opdrachtgever is niet mogelijk", aldus Geraedts. "Over de minder leuke kanten van Shell zullen we weinig lezen."

Hoogleraar Van Zanden, één van de vier Utrechtse Shell-onderzoekers, bestrijdt de zienswijze van de studenten. "Natuurlijk is er een spanningsveld. Maar bedrijven die om zo'n onderzoek vragen beseffen heel goed waar ze aan beginnen. Die willen liever de hele waarheid boven tafel."

Naar de mening van de hoogleraar wordt de wetenschappelijke onafhankelijkheid bovendien gewaarborgd door de afspraken die met bedrijven vooraf worden gemaakt. "Wij krijgen volledig toegang tot alle archieven en kunnen alle onderwerpen onderzoeken. Er is bovendien en redactiecommissie die er op toeziet dat de wetenschappelijke kwaliteitseisen overeind blijven."

Volgens dr.J. Dankers, raadslid en binnen de faculteit verantwoordelijk voor het contractonderzoek, bleek uit het betoog van de studenten dat deze niet goed geïnformeerd zijn over de constructie die met opdrachtgevers wordt aangegaan. "Ze hadden beter eerst om uitleg kunnen vragen. Hier zijn gewoon regels voor."

In de faculteitsraad werd verder niet meer inhoudelijk gesproken over het onderwerp. De Kritische Studenten kondigden deze week aan door te gaan met hun acties tegen 'de commercialisering van de universiteit'. Dat Shell vorige week uitgebreid adverteerde in het U-blad heeft verder tot weinig problemen geleid.