"Wouter en Jan-Peter, dat moet beter!" Met die leuze op de lippen maakten zo'n zesduizend studenten afgelopen donderdag in de Haagse binnenstad hun ongenoegen kenbaar over verdere bezuinigingen op het hoger onderwijs. Ondanks teleurstelling over de afwezigheid van 'mietjes' Bos en Balkenende, spreekt Tamira Combrink van Platform 13-3 van een geslaagde actie. "Je merkt dat onderwijs weer op de kaart staat. De opkomst was zelfs hoger dan op 12 november."

@BroodAchtergrond;Eerder die ochtend is het afgezien van zeven eenzame snacktenten van Henk Patat nog kil en kaal op het Haagse Malieveld. Op het nabijgelegen grasveld zijn leden van Platform 13-3, overlegorgaan ISO en studentenvakbond LSVb druk bezig om de laatste hand te leggen aan een aantal grote spandoeken. "We hadden veel minder tijd om ons voor te bereiden dan de vorige keer", aldus Tamira. "Er kon niet massaal gemobiliseerd worden en ook hadden we niet veel tijd om de pers in te lichten."

Dankzij vele vrijwilligers is het echter toch gelukt om alles op tijd voor elkaar te krijgen. De Utrechtse student Sebastiaan ter Burg, bestuurslid van het ISO, staat om kwart voor tien al op Utrecht CS om zich naar Den Haag te begeven. "Mijn taak is om alle sprekers op tijd bij het podium te krijgen." Maar voor het zo ver is, mag hij nog even slepen met dranghekken, auto's verplaatsen en vuilniszakken ophangen. Net als de eveneens uit Utrecht afkomstige Dimitri Gilissen: "Vervelend werk, maar iemand moet het doen."

Hij snelt weg, want het is tijd om zo'n twintig vrijwilligers naar het Centraal Station te sturen. "We moeten daar studenten opvangen en hen de weg naar het Malieveld wijzen", leggen Julietta Boschman en Claudia Brauer, beiden student bodem, water en atmosfeer in Wageningen, uit. Bewapend met portofoon en opvallend oranje vestje, maken zij deel uit van de ordedienst. "Maar ik denk niet dat er mensen gaan vechten hoor", aldus Julietta. "Voor dat soort dingen is hier trouwens ook politie en ME."

De politie is met vele agenten aanwezig: om twaalf uur staan er honderd klaar en zijn er nog eens honderd onderweg. Ook de ME is ingeschakeld. "We verwachten zo'n vijf- tot tienduizend man", zegt politieman Johan Bodrij. "Maar als ik het zo zie, zal het wel meevallen." Hij noemt de grote hoeveelheid politie 'standaard met een beetje extra'. Dat beetje extra heeft te maken met de GATS-demonstratie, die later op de middag op het Malieveld wordt gehouden. "We willen een puinhoop voorkomen."

Rond één uur stroomt het veld langzaam vol. De band Enemy doet z'n best om de studenten met dreunende muziek in de juiste stemming te brengen. Het zonnetje schijnt en de studenten oefenen massaal op fluitjes die door de organisatie zijn uitgedeeld: "Want als de bezuinigingen doorgaan, kunnen we wel naar ons geld fluiten!" Om half twee heet dagvoorzitter Floor Milikowski de studenten vanaf het podium welkom: een luid gejuich en applaus valt haar ten deel.

Rector-magnificus Paul van der Heijden van de Universiteit van Amsterdam krijgt een paar minuten later eenzelfde warm onthaal. Hij begint zijn toespraak met de stelling dat de bezuinigingsplannen onaanvaardbaar zijn: "De politiek wil docenten voor de klas. Waar worden die opgeleid? Aan universiteiten en hogescholen!" Even later introduceert hij dé slogan van die dag: 'Wouter en Jan Peter, dat kan beter!" Het publiek haakt dankbaar in en zal de leus die dag nog vele malen herhalen.

Na de toespraken gaat de tocht van start. Luid joelend en fluitend lopen de studenten richting het Ministerie van Financiën, waar uit protest tegen de bezuinigingsvoorstellen enkele honderden 'proefballonnetjes' worden opgelaten. "Daar zijn ze bij het ministerie wel mee bekend", aldus Noortje van der Meij, voorzitter van de Landelijke Studenten Vakbond LSVb. Ze is nauwelijks te verstaan, want de studenten laten goed van zich horen: het gegil, gefluit, gejuich en geschreeuw is oorverdovend. "Het lijkt wel een herrietocht in plaats van een protesttocht", lacht Isette Bont, student psychologie.

Zij is samen met twee studiegenoten vanuit Utrecht gekomen omdat ze 'zwaar tegen de plannen is': "De politici willen bezuinigen, terwijl Nederland alles moet hebben van kennis. Verder hebben we hier alleen een beetje aardolie." Isette is bang dat er op deze manier weinig overblijft van Nederland als kennisland. "We zijn hier om te laten zien dat we het er niet mee eens zijn", zegt Margje Bruin, eveneens student psychologie. "De politici moeten aan het denken worden gezet."

Helaas voor de studenten zijn bijna alle ambtenaren van Economische Zaken, het volgende 'doel' van de tocht, uit angst voor de demonstratie van anti-globalisten thuis aan het werk. Ook de geplande actie om studenten massaal achteruit te laten lopen bij dit ministerie, gaat niet door. Het was de bedoeling om op die manier symbolisch weer te geven hoe het onderwijs achteruitholt door het uitblijven van investeringen, maar de organisatie ziet van de actie af. "Er zijn zo veel studenten dat het gevaarlijke situaties zou kunnen opleveren", aldus Tamira van het Platform 13-3.

De stoet loopt verder via het Binnenhof, waar een Rijswijkse student, slechts gekleed in broek en zwemvest onder luid gejuich in de Hofvijver springt. Met een spandoek waar 'respect!' op staat in zijn handen, zwemt hij op zijn rug naar het Torentje van de premier. Op de kade wordt hij opgewacht door de politie en een vriend met warme kleren. Na dit 'hoogtepunt' keert de stoet via het CDA-partijbureau en het kantoor van de Informatie Beheer Groep rond half vier weer terug naar het Malieveld.

Onderweg is er nog even een klein opstootje, wanneer bewoners van een wijkje nabij het IBG-kantoor zich kwaad maken omdat de tocht studenten dwars door 'hun' plantsoen loopt, in plaats van over de weg. "Asocialen", bromt een oudere man, terwijl hij lijdzaam toeziet hoe het grasveld en de bloemperkjes langzaam vertrapt worden. Maar de wraak is zoet: "Gatverdamme, ik heb in de hondenstront getrapt!" roept een hip geklede jongen, terwijl hij de achterkant van zijn Puma's bekijkt. En al snel blijkt dat meer mensen hier last van hebben. "Bah!"

Weer teruggekeerd op het Malieveld horen de studenten tot hun grote teleurstelling dat zowel Jan Peter Balkenende als Wouter Bos niet zullen komen. "Boeeee", klinkt het minutenlang over het veld. "Ik hoop niet dat dit demonstratief is voor het gewicht dat zij het hoger onderwijs toedichten", zegt Noortje van de LSVb. "Er is een hoop onzekerheid, onrust en paniek over de bezuinigingen. Studenten hebben gewoon recht op uitleg." Uiteindelijk moet de boze menigte volstaan met nog meer boegeroep in het mobieltje van Noortje, die zegt dat Wouter Bos aan de lijn is.

"Heel flauw dat ze niet komen", zegt Fridtjof Winkler, student culturele antropologie uit Amsterdam. "Ze hadden het beloofd. Ook al hebben ze het druk, ze hadden hier best heen kunnen komen. Ze zitten 50 meter hier vandaan!" Net als de meeste andere studenten vindt de antropologiestudent het een 'blamage' dat de politici het 'weer af laten weten': "Dit is al de tweede keer dat studenten massaal komen demonstreren. Dat moeten ze toch wel serieus nemen? Ze kunnen ons moeilijk blijven negeren."

In tegenstelling tot veel andere studenten die het veld direct verlaten na de mededeling dat Bos en Balkenende niet komen, wacht Fridtjof wel even de komst af van hun 'vervangers', de kamerleden Joldersma (CDA) en Hamer (PvdA): "Even horen wat ze te melden hebben." CDA-Kamerlid Joldersma maakt duidelijk dat het CDA vasthoudt aan de bezuinigingen die het eerste kabinet-Balkenende heeft opgelegd. De PvdA wil daar van af en het huidige studiefinancieringsstelsel vervangen door een naar eigen zeggen efficiënter systeem.

"Hebben jullie het gehoord?", vraagt Noortje van de LSVb later aan het publiek. "Geen nieuwe bezuinigingen dus. Onthoud dit goed!" De LSVb-voorzitter vindt het jammer dat Bos en Balkenende niet aanwezig waren. Ze hadden volgens haar alle ruimte gekregen om hun plannen uit te leggen. Ook organisator Tamira is een beetje teleurgesteld: "Ondanks beloftes van investeringen lijkt er nu weer een verkapte bezuiniging op de student te komen. Wij willen niet nog meer betalen voor deze slechte kwaliteit. Als er niks verbetert, blijven wij actie voeren!"

Verblijfsvergunningen voor buitenlandse werknemers zijn een financiële last voor verschillende faculteiten. Directeur De Wolde van de Utrechtse faculteit Natuur- en Sterrenkunde, is van mening dat de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU) zelfstandig vergunningen moet mogen verstrekken. "Dat zou veel tijd en geld schelen."

J. de Wolde van Natuur- en Sterrenkunde: "De vergunningen zijn duur omdat de overheid een stop op migranten wil, maar juist de uitwisselingen tussen wetenschappers wordt hierdoor geblokkeerd. Terwijl dit de basis is van wetenschappelijk onderzoek en kennisoverdracht." In Nederland moet een vergunning elk jaar opnieuw worden aangevraagd en neemt het hele traject zo'n vijf maandenb in beslag. "Ik zeg tegen de werknemers dat het ligt aan Nederland en niet aan de universiteit."

De totale kosten voor de universiteiten zijn moeilijk in te schatten, maar alleen de Rijksuniversiteit van Groningen is jaarlijks zo'n drie euroton kwijt aan de leges voor haar buitenlandse werknemers. De Australische professor moleculaire dynamica A. Mark weigert zijn nieuwe verblijfsvergunning aan te vragen. Het gaat Mark niet om het geld, maar principeel is hij tegen de hoge kosten voor een verblijfsvergunning. De rector magnificus van de RuG steunt hem hierin.

"Het vergunningenbeleid werkt de universiteiten enorm tegen". aldus de VSNU. "Van de ene kant heeft de overheid het continu over de bevordering van de kenniseconomie, maar in feite blokkeert zij dit streven met het voeren van dit achterhaalde beleid", verklaart de persvoorlichter. In andere landen is een verblijfsvergunning gratis of niet duurder dan 50 euro. Hierdoor ontstaat het gevaar dat buitenlandse werknemers Nederland zullen mijden en in een ander EU-land gaan werken.

De VSNU voert veelvuldig overleg met het ministerie van Onderwijs en Justitie om een oplossing te vinden voor het probleem. Volgens de woordvoerder van de VSNU heeft het ministerie het probleem inmiddels erkend. "De bal ligt nu bij Justitie, maar vanwege de formatie ligt alles helaas stil."

Exact

Crisis

Glad

Code of honour

De commissie van Willem Vermeend die onderzoek doet naar verschillende stelsels van studiefinanciering, is een tandeloze organisatie. Dat zegt vakbondsleidster Noortje van der Meij van de LSVb. Haar geld zet ze op de kabinetsformatie: via de PvdA hoopt ze er het beste voor de student uit te slepen.

Hoe meer de PvdA op de hand van de LSVb en de ISO is, hoe groter de kans is dat het plan ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. Want formatiepartner CDA heeft zich inmiddels ook geroerd. Diens visie luidt 'handen af van de stufi', hoewel een collegegeldverhoging voor de christendemocraten bespreekbaar is.

"Het lijkt er dus toch op dat de stufi in de formatie aan bod gaat komen", aldus Van der Meij, "Daarbij is mijn inschatting dat de commissie Vermeend wordt ingehaald. Op zich is die commissie een tandeloze organisatie. Maar het is voor ons zo'n belangrijk punt dat we blijven praten", verzucht de LSVb-voorzitter Noortje van der Meij.

De vakbondsleidster is niet gelukkig met het feit dat ook alle politieke jeugdafdelingen meedoen in de commissie. Een goed gefundeerd en onafhankelijk advies is daardoor niet mogelijk, vindt zij. Bovendien zijn zij geen experts zoals de LSVb of de collega's van het ISO.

Volgens Driek van Vught, die namens de SP in de commissie Vermeend zit, verricht de commissie echter goed werk. Hij vraagt zich bovendien af waarom de discussie zo wordt toegespitst op een sociaal leenstelsel. "Afgestudeerden zitten dan met een torenhoge schuld, terwijl hun studie niet alleen goed is voor zichzelf, maar ook voor de maatschappij."

Is het nou een gedateerd bondgenootschap dat zo snel mogelijk moet worden afgeschaft of is een militair pact broodnodig voor een veilige toekomst van Europa? Het is maar wie je aan het woord laat over de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (Navo). Dat bleek afgelopen vrijdag op het symposium 'De Navo na de Koude Oorlog' van de Utrechtse Historische Studentenkring, bij gelegenheid van het 77-jarige bestaan van de UHSK.

Met deze recente ontwikkelingen moet een dag over dit onderwerp wel actuele en spetterende debatten opleveren, zou je zeggen. Helemaal met oud-minister van Buitenlandse Zaken Van Aartsen op de sprekerslijst. En spannend was het misschien ook wel geworden, als de VVD'er, inmiddels weer doodgewoon kamerlid, niet meteen na zijn lezing al weg had gemoeten. In een goedgevulde aula van het Academiegebouw liet de politicus zijn licht schijnen over de rol van Nederland in Navo-verband.

Hij leek vooral te willen aantonen dat ons land af en toe heus wel tegengas durft te geven tegen de Verenigde Staten, de grote speler in het bondgenootschap. En dat Nederland lang niet altijd keurig aan de leiband van de grote bondgenoot loopt. Hiermee impliciet de kritiek parerend dat de houding van de huidige demissionaire regering, waarvan zijn eigen partij immers deel uitmaakt, veel te slaafs is ten opzichte van de VS.

Niet iedereen was het met zijn verhaal eens. Doordat de VVD'er geen tijd had om deel te nemen aan de discussie 's middags, konden de andere sprekers hem, tot hun spijt, daarop niet aanspreken. De vragen uit de zaal, waarvoor wel ruimte was na zijn rede, konden dat niet verhelen.

Dat je ook anders tegen de verdragsorganisatie kunt aankijken, was die ochtend al gebleken. Emeritus hoogleraar Von der Dunk, ook in de zaal, vergeleek toen de toestand van het bondgenootschap nu met die van kerkgebouwen: "Een mooi gebouw, maar een achterhaalde functie. Toch houden we die gebouwen in stand. Dat is precies hetzelfde met de Navo, die ook geen functie meer heeft."

Het bondgenootschap is geboren aan het begin van de Koude Oorlog in 1949. De VS, Canada en tien West-Europese landen sloten toen een pact. De kern ervan is de militaire bijstandsverplichting: als een lidstaat wordt aangevallen, schieten de anderen te hulp. Dit allemaal met de dreiging van aartsvijand Sovjet-Unie in het achterhoofd.

Het is een eigenaardige speling van het lot dat de Navo pas na het eind van de Koude Oorlog voor het eerst militair in actie komt, en wel in de Golfoorlog. Artikel 5, 'een aanval op één is een aanval op allen', heeft zelfs pas zeer recent voor het eerst betekenis gekregen, na de aanslagen op 11 september. Toen toonde het bondgenootschap zich eensgezinder dan ooit.

Evengoed heeft de Navo met de val van de muur haar oorspronkelijke bestaansgrond verloren, aldus hoogleraar Internationale Betrekkingen Duco Hellema in zijn lezing. Wat ze dan wel moet, is nog niet helemaal duidelijk. "Als nieuwe kerntaken zijn migratie en de aanpak van de drugshandel genoemd. Maar de discussie ligt nog steeds open." De houding van de VS, die zich nu weer eens niets aantrekt van de transatlantische partners, en dan weer wel, vindt de hoogleraar een probleem: "Nu de vanzelfsprekendheid van de Europees-Amerikaanse alliantie is weggevallen, dreigt de Navo een militaire supermarkt te worden van de VS."

Maar dan dient het terrorisme zich aan. Senior docent-onderzoeker Bob de Graaff, gespecialiseerd in de buitenlandse politieke geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw: "Na 11 september leek het internationale terrorisme de nieuwe vijand die de Navo sinds eind jaren tachtig ontbeerde." De partners blijken al snel zo hopeloos verdeeld over de te volgen strategie, dat de oorspronkelijke eensgezindheid snel verdwenen is. Waar de Europese landen kiezen voor de weg van diplomatie en overleg in de internationale politiek, staan de Amerikanen veel sneller klaar om geweld te gebruiken. Alle sprekers op het UHSK-symposium wijzen op deze essentiële verschillen in zienswijze als oorzaak van de breuk.

Een te grote verwijdering tussen Amerika en Europa is niet zonder gevaren, aldus De Graaff. Evengoed kan hij zich voorstellen dat de Navo het niet bolwerkt: "Een bondgenootschap is misschien wel onhoudbaar voor Europa als een groot deel van je bevolking ervan overtuigd is dat je belangrijkste bondgenoot het grootste gevaar voor de wereldvrede vormt."

Definitieve duidelijkheid over de toekomst van de Navo bracht het symposium niet. De kans dat Amerika in eerste instantie op eigen houtje op oorlogspad gaat, en daarna organisaties zoals VN en Navo betrekt bij de wederopbouw, is volgens de sprekers echter niet ondenkbeeldig. Dan is de Navo niet veel meer dan de knecht die de rotzooi achter de Amerikaanse militairen op kan ruimen.

Bijna vijf weken geleden vertrokken de studenten Shapol en Saskia naar Koerdisch Irak om onderzoek voor hun studie te doen. Ze zouden er twee weken blijven. Saskia mocht Irak niet in; Shapol zit er nog steeds.

Shapol en haar ouders ontvluchtten Irak tijdens de Golfoorlog van 1991. Ze is voor het eerst terug in haar vaderland. Ze schrijft dat het daar nu erg spannend is. Begin deze week twijfelde ze nog of ze wilde blijven of niet, maar inmiddels heeft ze besloten voorlopig te blijven.

Tot nog toe heeft Shapol elke dag zoveel mogelijk mensen geïnterviewd voor haar onderzoek naar het leven van de Koerden in een tijd van oorlogsdreiging.

Ze mailt dat het haar onduidelijk is of de grenzen nog open zijn. Verder beschrijft ze de situatie ter plaatse als één, die helemaal in het teken staat van een naderende oorlog; iedereen praat over gas en bombardementen en over een mogelijke Iraakse aanval op Noord-Irak. Ook beginnen mensen te vluchten. Indien nodig gaat zij met haar familie ook naar de grens tussen Irak en Iran.

Filevorming is mede een gevolg van de toenemende arbeidsparticipatie van de vrouw. (Cees Clemens, Geneeskunde)

Bij de Nederlandse Spoorwegen komt, naast de trein, ook de juiste informatie vaak te laat aan. (Eric Vermetten, Geneeskunde)

De term studeerbaarheid lijkt in het huidige onderwijs aan de universiteit omgekeerd evenredig te zijn met kwaliteit. (Ries Janssen, Scheikunde)

Het huidige gebruik van ultrageluid in de fysiotherapie is milieuvervuiling. (Jan Hendrik Demmink, Geneeskunde)

Creatie begint bij het ontdekken van orde in chaos. (Bert Metselaar, Faramcie)

De Raad voor de Journalistiek heeft Veritas niet in het gelijk gesteld. De klacht tegen de tendentieuze en feitelijk onjuiste berichtgeving in het Utrechts Nieuwsblad over de perikelen rondom de Kennismakingstijd ongegrond verklaard.

BroodNieuws:Preses M. Kort van Veritas noemt de uitspraak 'verrassend en teleurstellend'. Zij blijft erbij dat het door Utrechts Nieuwsblad (UN) geschetste beeld over Veritas niet overeenkomt met de werkelijkheid. Met name het herhaaldelijk opgevoerde, niet-gebeurde incident dat er poep in de haren van studenten is gesmeerd, heeft het imago van Veritas geschaad.

Naast tendentieuze berichtgeving vindt Veritas ook dat UN-journalist J. Steehouder maar gedeeltelijk wederhoor heeft toegepast. Deze klacht heeft ze afgelopen oktober bij de Raad van de Journalistiek ingediend. Tijdens de zitting op 20 december 2002 verweerde Steehouder zich onder meer door te stellen dat oud-praeses J. Zandvoort uitvoerig de kans heeft gehad zich te verdedigen. Zandvoort koos volgens de journalist echter voor een algemene reactie in plaats van inhoudelijk in te gaan op details. In het licht van 'de afhoudende opstelling' van Zandvoort noemt de Raad voor de Journalistiek 'het begrijpelijk en niet onzorgvuldig' dat Steehouder niet alle geuite beschuldigingen, waaronder het poep-incident, hem heeft voorgelegd.

Op de vraag of Veritas met deze ervaring haar persbeleid heeft aangepast, antwoordt de huidige preses dat de vereniging nu met een paar oud-leden werkt die ervaring hebben met persvoorlichting. "Dat is nodig omdat het bestuur tijdens de introducties pas net een week aangetreden is. De voorlichters moeten zorgen voor continuïteit."

Het was afgelopen september duidelijk dat journalisten zeer nieuwsgierig waren naar wat er op Veritas gebeurt. Maar omdat de pers vaak niet weet hoe een vereniging in elkaar zit, leidt dat volgens Kort snel tot een verkeerd beeld in de berichtgeving. "Wij zullen dus beter ons best moeten doen om dit beeld te wijzigen. Maar de pers moet ons ook enig krediet geven. Het beeld dat nu bestaat bij de media en bij het publiek berust voor een groot deel op vooroordelen."

Op dit moment liggen de rapporten met daarin de verbeterplannen voor de kennismakingstijd van Veritas en het eveneens bestrafte Unitas bij het college van bestuur van de universiteit. Binnen enkele weken moet duidelijk zijn of de banden tussen de universiteit en de twee verenigingen hersteld kunnen worden.

Studentenbond ISO roept staatssecretaris Nijs van onderwijs op de medezeggenschap op universiteiten te evalueren en te verbeteren.

De invoering leidde destijds tot felle protesten. Studenten vreesden monddood te worden gemaakt en waarschuwden voor een te grote invloed van het bedrijfsleven op onderwijs en onderzoek. Toenmalig onderwijsminister Ritzen zegde toe de wet na vijf jaar te zullen evalueren.

Tot ongenoegen van de studentenbonden liet Ritzens opvolger Hermans in 2001 alleen een 'zelfbezinning' uitvoeren, waarbij de universiteiten zelf mochten opgeven hoe ze met inspraak omgaan. De klachten die daarbij boven water kwamen, werden door de minister afgedaan als 'cultuurproblemen'.

Het Interstedelijk Studenten Overleg roept staatssecretaris Nijs op alsnog een onafhankelijke evaluatie van de MUB uit te voeren, en draagt zelf alvast wat verbeteringen aan. De besturen van universiteiten moet alle noodzakelijke informatie aan studentenraden verstrekken, faculteits- en opleidingsbesturen moeten altijd uit meerdere personen bestaan en medezeggenschapsraden moeten meer invloed krijgen, vindt de bond onder meer.