Wat willen partijen met het hoger onderwijs en onderzoek?

Op woensdag 29 oktober zijn de verkiezingen voor de Tweede Kamer. Die verkiezingen zullen ook bepalen hoe de toekomst van het Nederlandse hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek eruit gaat zien. 

In dit overzicht vergelijken we de verkiezingsprogramma’s. Let op, partijen willen zich van hun beste kant laten zien. Ze maken soms plannen waarmee ze stemmen kunnen werven en zeggen niet hoe ze die willen betalen. 

Wij verdelen de partijen steeds in twee groepen. Dat is soms een beetje zwart-wit, dus lees vooral de toelichting.

Meer geld voor studenten
Sommige partijen willen de studiefinanciering verhogen. Andere vinden dat niet nodig, bijvoorbeeld omdat sommige studenten rijke ouders hebben of omdat studenten misschien wel genoeg gaan verdienen om hun studieschulden af te lossen.

Goed om te bedenken: het verhogen van de basisbeurs is zeker niet de enige manier om de portemonnee van studenten te spekken. Dat kan ook via de zorgtoeslag, huursubsidie en bijvoorbeeld een lagere btw op boodschappen.

Het CDA wil een beurzenprogramma voor excellente studenten. Die partij zou je dus ook in de linker tabel kunnen zetten. NSC zegt de basisbeurs in elk geval te willen behouden.

Hoeveel collegegeld?
Als je studeren goedkoper wilt maken, kun je ook het collegegeld verlagen. Geen 2.600 euro per jaar, maar bijvoorbeeld de helft of helemaal niets. Dat kun je doen voor álle studies of misschien alleen voor studies in tekortsectoren als de gezondheidszorg, techniek en het onderwijs. 

En sommige partijen (zoals Volt en SGP) willen een uitzondering maken voor studentbestuurders die geen tijd hebben om vakken te volgen. 

De SP wil op termijn helemaal geen collegegeld meer heffen. De VVD trekt de aandacht met een ‘kortstudeerbonus’ voor studenten die op tijd afstuderen. Dat zou dus het omgekeerde zijn van een langstudeerboete (waar BBB voor pleit). Zo’n boete krijgen de onderwijsinstellingen van de VVD wél: zij moeten een vertragingsbijdrage betalen als studenten uitlopen.

Speaking English
Er komen te veel studenten uit andere landen hierheen, vinden sommige partijen. Om dat te veranderen, zouden meer opleidingen in het Nederlands moeten lesgeven. Dat is trouwens ook beter voor de beheersing van het Nederlands, voegen ze eraan toe. Uiteenlopende partijen als SP, SGP en PVV kunnen zich daarin vinden.

Door alle kritiek hebben universiteiten de vlucht naar voren gekozen: laat ons zelf maar plannen maken om de internationalisering in goede banen te leiden en het Nederlandstalige onderwijs in de bacheloropleidingen te versterken, zeiden ze. Dat vinden sommige partijen prima. Zo kijken bijvoorbeeld GroenLinks-PvdA en PvdD ernaar. 

Bezuinigingen terugdraaien of niet?
Het was even schrikken toen het kabinet meer dan twee miljard euro op het onderwijs wilde bezuinigen. Het bedrag werd uiteindelijk lager, maar toch: universiteiten en hogescholen moeten de broekriem aanhalen.

Sommige partijen willen de bezuinigingen ongedaan maken en meer aan hoger onderwijs en onderzoek uitgeven. Andere partijen vinden dit niet nodig. De PVV vierde de bezuinigingen als een overwinning en ook VVD, BBB en NSC bleven die tot op het laatst verdedigen.

Andere partijen zeggen het niet expliciet. SP bijvoorbeeld wil het onderwijs gratis maken en fors investeren in fundamenteel en onafhankelijk onderzoek, maar de partij zegt niet letterlijk: we maken de bezuinigingen ongedaan. Zoiets geldt ook voor Partij voor de Dieren.

Trage eerstejaars
Een stok achter de deur of een nodeloze bron van stress: wie in het eerste jaar niet genoeg studiepunten behaalt, moet vertrekken. Sommige partijen willen dit ‘bindend studieadvies’ afschaffen, andere willen het graag laten zoals het is en zeggen er niets over in hun programma.

GroenLinks-PvdA zegt er ook niets over, maar die partij heeft altijd aan het bsa willen morrelen en dat is vast niet veranderd. Bij de vorige verkiezingen stond dat nog wel in het programma.

Financiering van opleidingen: minder pieken en dalen
Als een opleiding steeds minder studenten trekt, moet die dan sluiten? Zeker in krimpregio’s dreigt dat te gebeuren. Ook kleine studies als Duits en Frans hebben het niet makkelijk. Kan de overheid via de financiering zorgen dat zulke opleidingen toch blijven bestaan?

Eigenlijk willen alle partijen stabielere financiering, zodat opleidingen niet hoeven te vechten om studenten. Maar wat betekent het in de praktijk? GroenLinks-PvdA wil dat hogescholen en universiteiten sneller vaste contracten aan hun medewerkers kunnen geven.

Sommige partijen willen in één moeite door de aansluiting op de arbeidsmarkt verbeteren. Zoals de VVD schrijft: “Om de aansluiting op de arbeidsmarkt te verbeteren gaat de overheid meer sturen op de verdeling van aantallen studenten over opleidingen.” 

Dan gaat de overheid dus bepaalde studierichtingen klein houden en andere vergroten. JA21 is tegen ‘pretstudies’. Maar ook de Partij voor de Dieren denkt in die richting: het onderwijs moet aansluiten op toekomstige behoeften.

Pardon, mag ik een spandoek uitrollen?
We kennen allemaal de felle demonstraties tegen de banden van universiteiten en hogescholen met Israël. Het mag best schuren, vinden sommige partijen, en het demonstratierecht staat bij hen voorop. Andere zeggen: weg met die relschoppers en pak hun paspoort af als ze toevallig een dubbele nationaliteit hebben. 

Let wel, het gaat om een verschil in nadruk: niemand keurt geweld en vernielingen goed en niemand wil het demonstratierecht afschaffen.

Democratisering van het onderwijs
Hoeveel invloed moeten medewerkers en studenten kunnen uitoefenen op de koers van hun universiteit of hogeschool? En krijgen ze daar een redelijke vergoeding voor? Sommige partijen blijven een beetje lauw als het over inspraak gaat, andere springen op de barricade. NSC noemt ook de belangrijke rol van de onafhankelijke pers in het hoger onderwijs

Academische vrijheid
Nu in de Verenigde Staten de aanval op academische vrijheid is geopend, zou je verwachten dat Nederlandse partijen er in hun verkiezingsprogramma wel iets over zeggen. Dat doen ze lang niet allemaal. 

Niemand zegt: we gaan de vrijheid van onderzoekers inperken. Dan zeggen ze liever: we leggen de nadruk op praktijkgericht onderzoek in samenwerking met het bedrijfsleven. Meer sturing dus. Het CDA wil vooral investeren in onderzoek naar “de sleuteltechnologieën van de toekomst”, onder meer AI, groene chemie en batterijtechnologie. BBB gaat ook die kant op. “BBB staat pal voor academische vrijheid”, aldus het programma, “maar ziet ook dat wetenschap steeds verder wordt losgezongen van de praktijk.”

Soms is het lastig te zeggen of de partijen nu meer vrijheid willen of niet. De SGP onderstreept bijvoorbeeld dat onderzoek naar de Holocaust ongehinderd voortgang moet kunnen hebben, maar blijft tegen embryokweek voor wetenschappelijke doeleinden. Ook willen de gereformeerden graag meer praktijkgericht onderzoek. Al met al klinkt het toch als ‘meer sturing’ dan als ‘meer vrijheid’.

Forum voor Democratie is lastig in te delen. De partij wil dat de universiteiten plekken zijn voor “vrij debat en scherpe ideeën”, maar dat gaat wel gepaard met een verbod op diversity officers en safe spaces.

Daar tegenover staan partijen die ronduit zeggen dat ze voor academische vrijheid zijn, zonder voorbehoud. GroenLinks-PvdA wil deze vrijheid zelfs wettelijk beschermen.

Stage is ook werk
Een bijbaan naast je stage is soms wat veel gevraagd. Alle stagiairs zouden een vergoeding moeten krijgen, vinden sommige partijen, anders is het voor studenten zonder rijke ouders moeilijk om in alle vrijheid een stage te zoeken.

Andere partijen vrezen dat met name kleine bedrijven door zo’n verplichting minder stageplaatsen gaan aanbieden. Dan raken we van de regen in de drup, menen ze. ChristenUnie en SGP willen wel een vergoeding, maar zeggen dat alleen over mbo-studenten.

Huursubsidie op kamers
Studenten vinden maar moeilijk woonruimte. Een veel genoemde oplossing is huursubsidie voor onzelfstandige kamers. Dan kan de huur omhoog voor woonruimte met gedeelde voorzieningen en gaan investeerders er meer aan verdienen. Nu bouwen zij liever studio’s voor studenten. Het klinkt logisch, maar het is wel duur voor de overheid.

Veel studentenwoningen bouwen
Nieuwbouw zou een oplossing kunnen zijn voor de enorme woningnood. Maar waar zet je al die gebouwen neer? En hoe doe je dat met stikstof? 

Alle partijen willen meer huizen bouwen. Sommige noemen expliciet studentenwoningen, andere hebben het over jongeren en starters. En ja, de Partij voor de Dieren legt meer nadruk op duurzaamheid dan pakweg BBB en CDA, maar zulke verschillen liggen in de lijn der verwachting.