Democratie universiteit tijdens dies op de proef gesteld

De democratie ligt onder vuur. Volgens de hoogleraar Bestuurskunde Mark Bovens leeft slechts 13 procent van de wereldbevolking in een volwaardige democratische rechtsstaat. Een dergelijke staat heeft vrije en eerlijke verkiezingen, een evenwichtige verdeling van de macht, ruimte voor politieke participatie en een bepaalde mate van politieke gelijkheid. Dat zei hij in zijn diesrede dinsdag 26 maart in de Domkerk.

Om de democratie te koesteren, zei hij, moet aandacht zijn voor de ongeschreven regels en voor terughoudendheid van bestuur. Zo pleitte hij voor terughoudendheid in het gebruik van geweld bij het handhaven van de openbare orde en bij het verbieden van uitingen, demonstraties of organisaties.  

Hij constateerde dat in landen die autocratiseren de academische vrijheid als een van de eerste vrijheden onder vuur ligt. En in landen die democratiseren hebben universiteiten en studenten vaak een voortrekkersrol. “Een van de manieren waarop universiteiten kunnen helpen de toekomst van de democratie veilig te stellen is door studenten zoveel mogelijk de ongeschreven regels van de democratie te laten ervaren,” zei hij. Als voorbeelden noemde hij het stimuleren van een rijk verenigingsleven, brede inspraak en veel ruimte voor studentenparticipatie in universitaire journalistiek. “Daarbij past ook het onderhouden van een pluriforme en liberale debatcultuur, waarbij tegenstanders niet worden verketterd en er ruimte is om kennis te nemen van onderzoek naar ongemakkelijke onderwerpen.”

Protest tijdens dieslezing Mark Bovens. Foto DUB Irem Zoodsma

Schamen voor UU
Bovens werd op zijn wenken bediend. Hij was nauwelijks met zijn rede begonnen of actievoerders kwamen het podium op om te protesteren tegen de lakse houding van de universiteit ten aanzien van Israël. Ze rolden een spandoek uit met de tekst ‘Scholars against genocide’ en een UU-docent uitte het ongenoegen van de wetenschappers. Ze maken zich boos over het feit dat de UU zich neutraal opstelt terwijl in Gaza al drie voorzitters van een universiteit en 95 hoogleraren en decanen zijn vermoord. Zes universiteiten zijn volledig vernietigd. De docent op het podium zei dat ze zich schaamde te werken voor een universiteit die dit stilzwijgt. Collegevoorzitter Anton Pijpers kwam het podium op en trachtte de docent met zachte dwang naar de zijkant van het podium te leiden. “Er is al geprotesteerd, we gaan hier nu mee stoppen.” Bovens wachtte geduldig tot de actievoerders het podium hadden verlaten om dan zijn verhaal over zombie-democratieën voort te zetten. Ongemakkelijk was het wel. 

Neutraliteit bestaat niet
Het was de tweede actie tijdens de ceremonie. En daarvoor bij het cortège op het Domplein werden de hoogleraren in toga toegezongen door een grote groep demonstranten met kreten als What do we want; Boycot’ en ‘Free free Palestine’. 

Anton Pijpers laat protesterende student aan het woord. Foto DUB/ Irem Zoodsma

Ook tijdens de toespraak van rector Henk Kummeling stond een student in de zaal op om te protesteren. De rector sprak net over het belang van democratie. Hij verwees naar het niet democratische Rusland waar de oppositie het zwijgen is opgelegd. Hij benoemde ook het belang van het naleven van een informele democratische cultuur en ethos. Bij de onderbreking zei hij: “Dit is democratie in praktijk.” 

Collegevoorzitter Anton Pijpers liep met een microfoon naar de student toe  die vertelde dat de universiteit vijf dagen nodig had om Rusland te veroordelen, elf dagen om Russische universiteiten te boycotten, maar dat zij al zes maanden bezig zijn om de universiteit de genocide in Gaza te laten veroordelen. 
“Neutraliteit bestaat niet in dit conflict”, zei een tweede student. “Hoe kan je dit feestje over democratische waarden vieren wanneer je je niet wilt uitspreken over de genocide?”, voegde een derde student aan de andere kant van de zaal toe. Pijpers werd toen al wat ongeduldig en vroeg de actievoerders om te stoppen. Maar ingegrepen werd er niet. Na de drie statements, ging Kummeling verder met zijn verhaal.

Versterking democratie
Daarin pleitte hij voor een versterking van de democratie op de universiteit. Hij vindt het goed dat studenten en medewerkers actief willen meedenken over bepaalde thema’s, zoals over Gaza of over fossiele industrie. De universiteit zoekt naar nieuwe manieren en procedures om de discussie op gang te brengen. Een voorbeeld is de deep-democracy aanpak van vorig jaar waar gesproken werd over de samenwerking met de fossiele industrie. 

Voor Kummeling gaat een versterking van de democratie samen met een goede opzet van de medezeggenschap. Hij constateert dat veel demonstranten, zoals zij die protesteren tegen de samenwerking met de fossiele industrie of de actievoerders voor Palestina, niet de stap willen maken naar de raden. Onterecht, vindt hij omdat de kracht van de universitaire democratie daarin schuilt. “Een universiteit heeft niet alleen baat bij een bestuur, maar ook bij een sterke studenten- en medewerkersvertegenwoordiging bij beleids- en besluitvorming, bij het organiseren van de verantwoording van deze besluitvorming en het geven van advies aan de bestuurders. We moeten de deelname aan deze commissies en raden verder versterken, onder andere door erkenning en waardering.”

Rector Henk Kummeling, foto Bas van Hattum

Voorwaarden
De vrijheid van meningsuiting op de universiteit kent volgens Kummeling wel een paar voorwaarden. Zo moeten de gekozen raden worden gerespecteerd. “Zij worden gekozen om de belangen van alle mensen binnen de faculteiten en universiteit als geheel te vertegenwoordigen. Dit wordt soms vergeten of zelfs opzettelijk terzijde geschoven door degenen die een specifiek belang voor ogen hebben.”

Een tweede voorwaarde is de tolerantie. Wensen van anderen verdienen respect en mogen niet worden weggezet als moreel verwerpelijk.  En tenslotte moet iemand die zijn betoog kracht bijzet door het aanhalen van een wetenschappelijke autoriteit en zich daarbij beroept op academische vrijheid, deze mening kunnen valideren met erkende wetenschappelijke methoden. Activistische onderzoekers hebben een rol in het maatschappelijke debat, maar dat mag van Kummeling alleen als hun standpunten wetenschappelijk, academisch verantwoord zijn. De onderzoekers moeten ook openstaan hun standpunten ter discussie te laten stellen. 

Eredoctor Matthey Flinkers, foto DUB/ Irem Zoodsma

Spannende ontmoeting
Zo werd de diesviering een spannende ontmoeting van democratie in de theorie en de praktijk. Het bestuur anticipeerde op mogelijke aanwezigheid van demonstranten tijdens de viering die hun mening wilden laten horen, maar afgesproken was dat het protest de voortgang van de ceremonie niet te veel in gevaar mocht brengen. Daar werd een duidelijke lijn getrokken. 

Eredoctor Matthew Flinders van de Universiteit van Sheffield  zei toen hij zijn eredoctoraat voor zijn werk op het gebied van de betekenis en vormgeving van politiek, democratie, en good governance in ontvangst had genomen:  “Ik heb respect voor de manier waarop deze universiteit is omgegaan met het protest. Mark Bovens zei in zijn lezing dat een universiteit de toekomst van de democratie is wanneer ze de studenten de ongeschreven regels van de democratie laten ervaren. In andere landen waar ik heb gewerkt zouden zulke protesten de kop zijn ingedrukt en waren zij direct de zaal uitgezet. Hier werd met respect naar ze geluisterd, al was het geen groen licht om de hele ceremonie te verstoren.”