'Er bestaan veel misvattingen over globalisering en klimaat'

Op 6 december fietste economisch geograaf Ton van Rietbergen net als 2000 anderen naar Amelisweerd, om te protesteren tegen de voorgenomen verbreding van snelweg A27. Daarvoor moeten zo’n 340 bomen van het bos worden gekapt. Meer rijstroken zijn niet nodig, zegt de docent bij Sociale Geografie & Planologie. Hij ziet de auto een steeds kleinere rol spelen in steden, zeker nu het coronavirus duidelijk heeft gemaakt hoe snel files kunnen verdwijnen als mensen hun gedrag wat aanpassen. Alleen denken in groei kan niet langer, daarvan raakte hij extra overtuigd tijdens het schrijven van zijn boek.

De discussies in de media over milieuproblemen dragen volgens Van Rietbergen niet echt bij aan het brede perspectief waarmee je volgens hem naar die problematiek moet kijken. Hij ergert zich aan de wijze waarop gediscussieerd. “In een talkshow zetten ze meestal een scepticus tegenover een fervent klimaatactivist. Debatten raken gepolariseerd. Vaak wordt de problematiek maar vanuit één bepaald standpunt belicht. Of vanuit Nederland, of vanuit de natuur, of vanuit de economie bijvoorbeeld. Een breed perspectief laat je echt tot de oorzaak van de milieuproblemen komen.”

Interdisciplinair
Het zijn precies de onderwerpen waar hij ook cursussen in geeft aan bachelor- en masterstudenten. Tot twee jaar geleden gaf hij ook de cursus Globalisering en de gevolgen voor het milieu aan het Hoger Onderwijs voor Ouderen (Hovo Utrecht). Dit is een onderwijsvoorziening van de Universiteit Utrecht en de Hogeschool Utrecht en biedt cursussen aan op hbo- en universitair niveau. “De cursisten zijn meestal wat ouder, vaak hoog opgeleid die graag nog wat willen leren”, zegt Van Rietbergen. “Ze zijn dan ook heel gemotiveerd.”

Voor aanvang van de cursus raadde hij zijn veertig Hovo-cursisten aan om het boek De onvoltooide globalisering van Paul de Grauwe, die bij leven hoogleraar was aan de London School of Economics, te lezen. “Je hoeft het niet te kopen, schreef ik er altijd bij in de mail. Maar op de eerste bijeenkomst zaten ze allemaal met dat boek voor hun neus en de meesten hadden het ook al helemaal gelezen.” Voor zijn Hovo-college nam hij  altijd maar voor een uur stof mee. “Het andere uur ging op aan discussie.” Een heel verschil met de bachelor- en masterstudenten die hij meestal voor zich heeft en aan wie hij soortgelijke cursussen geeft zoals Globalisation en de e-module Wereld. “Als ik hen een boek aanraad, kopen ze het meestal niet en lezen ze het veelal niet. Maar dat is te verklaren hoor, die zijn naast de studie bezig een sociaal leven op te bouwen.”

Technische oplossingen
De Hovo-cursus gaf hij niet alleen. Hij nam vier van de acht colleges voor zijn rekening en de andere vier werden gegeven door collega’s van hem van de faculteit Geowetenschappen. Zo wist hij hoogleraar Pieter Hooimeijer te strikken voor een college over demografie; hoogleraar Appie Sluijs deed de relatie tussen CO2 en klimaat uit de doeken en innovatiewetenschapper Jacco Farlo die tot voor kort docent bij de UU was. Hij liet zijn licht schijnen over mogelijke technische oplossingen om het klimaat te redden. “De verschillende disciplines van onze faculteit kwamen in deze cursus samen.” Die combinatie geeft volgens Van Rietbergen een completer beeld hoe bijvoorbeeld armoede en rijkdom, economie, politiek, bedrijvigheid, bebouwing en innovatie in de wereld invloed hebben op het klimaat.

Een Hovo-cursus als basis voor een boek
De cursus die acht jaar achter elkaar met succes werd gegeven, bracht Van Rietbergen op het idee om dat wat in de cursus werd behandeld in een boek over globalisering en het klimaat te bundelen. Globalisering ramp of redding met als ondertitel Een speurtocht naar de oorzaken van milieuproblemen en ongelijkheid zag op 4 december het licht. Hij is er zes jaar geleden mee begonnen, maar het laatste jaar heeft hij zich er echt toe gezet om het af te krijgen. Veel van de kennis van zijn collega’s van de Hovo-cursus zijn opgenomen in het boek, evenals vele actuele discussies over het klimaat en globalisering die Van Rietbergen in perspectief zet en door Margot Stoete van Geo-media in overzichtelijke grafieken en tabellen zijn weergegeven. Of zoals zijn uitgeverij het verwoordt: ‘Dit boek probeert orde te scheppen door zowel de feiten als de discussies op een rijtje te zetten. Het laat zien dat globalisering geen ramp is, maar juist onze redding kan worden’.

Cartoon van Tom Janssen die is opgenomen in het boek

“Mijn boek is redelijk genuanceerd. Dat zal voor sommige mensen even wennen zijn, want velen  kunnen de werkelijkheid vaak slecht inschatten. Dat blijkt ook wel uit een mini-quiz van Hans Rosling die ik mijn studenten altijd laat maken aan het begin van een cursus. Het is een korte lijst met meerkeuzevragen die te maken hebben met duurzaamheid. Ik doe dat om de studenten te laten zien hoeveel misvattingen er bestaan. De meeste mensen scoren echt heel slecht en ja echt, veelal minder dan de score van chimpansees. De uitslag van de studenten is voor mij een aanknopingspunt om mijn college te beginnen.”

Het klimaat is te redden
Volgens Van Rietbergen valt er nog veel te redden aan het klimaat; hij is een optimist. “Met een  combinatie van  techniek en matiging komen we een heel eind. In mijn boek staat bijvoorbeeld dat  zonne- als windenergie ruimschoots in onze energiebehoefte kunnen voorzien. Dan moet er nog wel gewerkt wordt aan een wijze om deze energie op te slaan. Ik vind daarom ook dat alle energiesubsidies naar alternatieve brandstof moeten gaan om zo een oplossing te vinden om bijvoorbeeld wind- en zonne-energie op te slaan.

“Matiging helpt ook want als we het energieverbruik halveren, dan hoef je een factor 6 minder energie op te wekken. Wat ook helpt is dat de wereldbevolking vanaf 2065 gaat krimpen. Japan bijvoorbeeld heeft in 2100 nog maar 83 miljoen mensen, en dat was ooit 125 miljoen. En als we in Nederland, in plaats van al die processen gewoon het 40-puntenplan van Urgenda overnemen en ons eetpatroon aanpassen en twee keer per jaar een autoloze zondag invoeren…. En vooral moet de wereld weer gaan samenwerken. Zo hebben we tenslotte ook de ozon problematiek opgelost.”

Globalisering ramp of redding, een speurtocht naar de oorzaken van milieuproblemen en ongelijkheid . Het populair wetenschappelijke boek is te koop bij boekscout voor 22,50 euro

DUB mag drie boeken weggeven. Ga hiervoor naar onze prijsvraag