‘Toen wij in toga de snelweg op liepen, was er aanhoudend applaus’

In aanloop naar de A12-blokkade door Extinction Rebellion van afgelopen zaterdag kreeg het College van Bestuur van de Radboud Universiteit het volgende verzoek van verschillende partijen, waaronder klimaatbeweging Scientist Rebellion: doe een expliciete oproep aan alle RU-medewerkers om deel te nemen aan de blokkade in een toga of een witte labjas. Het bestuur weigerde, en gaf bovendien aan een dergelijk gebruik van een toga af te keuren.

Vertegenwoordigers van de wetenschap
Spinozaprijswinnaar Klaas Landsman schreef als reactie een kritisch betoog in universiteitsmagazine Vox. In een toga vertegenwoordig je namelijk niet de universiteit, maar de wetenschap. “Zo benadruk je dat de acties van Extinction Rebellion een wetenschappelijke basis hebben, met name de IPCC-rapporten”, stelde hij.

Een toga maakt immers iets los bij mensen, merkte ook hoogleraar Internationale Geschiedenis in relatie tot het milieu Liesbeth van de Grift tijdens de A12-blokkade. “Toen wij met een groep hoogleraren in toga de snelweg op liepen, was er een aanhoudend applaus. Er was echt dankbaarheid dat wij zo zichtbaar vertegenwoordigers van de wetenschap waren. Dat voelde nogal ongemakkelijk, maar ook ontroerend”, vertelt ze.

Zaterdag droeg Van de Grift voor het eerst een toga tijdens een demonstratie. Eerder vond ze het niet prettig om zichzelf daardoor bij een actie een bijzondere positie aan te meten. “Maar deze keer stond ik daar echt vanuit mijn expertise, met een bordje waarop stond dat ik het graag met mensen over mijn onderzoek wilde hebben. En ik dacht: het doel heiligt de middelen. Want zo’n toga heeft dus wel impact”, legt ze uit. 

Waarden en principes
Hoe kijkt het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht naar het dragen van toga’s bij demonstraties? Rector Henk Kummeling zegt desgevraagd dat het bestuur het belangrijk vindt dat UU-hoogleraren betrokken zijn bij urgente thema’s. “Wij moedigen deelname aan het publieke debat aan. Tegelijkertijd is het zo dat iemand die buiten de gebruikelijke academische plechtigheden en een aantal bijzondere activiteiten als Meet the Professor een toga aantrekt, niet de UU representeert."

“Demonstreren in toga is dus een eigen keuze en verantwoordelijkheid. Het is aan het individu om daar een persoonlijke afweging in te maken. We gaan ervan uit dat mensen hier verantwoordelijk mee omgaan en deze keuze bijvoorbeeld maken op basis van inhoudelijke affiniteit en expertise. Bovendien wordt een hoogleraar die een toga aantrekt, geacht zich te gedragen volgens de waarden en principes die de toga representeert, dus in het bijzonder de code wetenschappelijke integriteit”, vindt Kummeling. 

De rector is dus niet tegen het gebruik van een toga, maar stelt wel dat zo’n hoogleraar niet namens de UU spreekt. Hij verwijst nadrukkelijk naar de code wetenschappelijke integriteit. Die richt zich met name op het eerlijk en transparant doen of beoordelen van onderzoeken. In die code staat bijvoorbeeld dat er geen ongefundeerde claims gedaan mogen worden en dat bij het beoordelen en uitvoeren van onderzoek geen commerciële en politieke overwegingen een rol mogen spelen.

Geen snipperdag
Erik van Sebille, hoogleraar Oceanografie en Public Engagement, zal tijdens de schoolstaking voor het klimaat van vrijdag een toespraak houden, gehuld in een toga. “Voor mij is die staking geen snipperdag. Ik ben dan gewoon aan het werk. Als ik tijdens Meet the Professor voor een schoolklas sta, draag ik mijn toga ook. Dan, maar ook tijdens de klimaatstaking, ben ik door mijn toga herkenbaar als wetenschapper en laat ik zien dat ik voor de wetenschap sta."

Dat betekent ook dat Van Sebille zich aan de gedragscode wetenschappelijke integriteit houdt. “De toga is een uniform en staat voor die gedragscode. Wanneer je vanuit die code iets kunt toevoegen tijdens deze noodtoestand, dan moet je dat doen.” Van Sebille vindt het belangrijk dat de wetenschapper kijkt naar de behoeften van de samenleving. “Uit veel wetenschappelijke literatuur blijkt dat het publiek juist verwacht dat wetenschappers activistisch zijn: als ze verontrustende data tegenkomen, moeten ze de noodklok luiden”, vertelt hij.

Van de wetenschapper wordt dus niet zozeer verwacht dat die volstrekt apolitiek blijft. Dat bleek bijvoorbeeld tijdens de coronacrisis, herinnert van de Grift zich. “Toen werd het juist heel erg aangemoedigd dat wetenschappers zich in het debat mengden en beleidsadviezen gaven. Waarom is dat bij de klimaatcrisis anders?” vraagt ze zich af. "Als wetenschapper hebben we officieel verantwoordelijkheid jegens de samenleving. Daarom neemt Scientist Rebellion al jaren deel aan klimaatprotesten."

Wanneer je in een toga protesteert, neem je als wetenschapper een concreet standpunt in over wat goed beleid is. Van de Grift begrijpt dat je daar kritisch op kan zijn. “Maar ik denk dat ik op basis van mijn onderzoek kan laten zien dat de geschiedenis van klimaatverandering gekenmerkt wordt door het vooruitschuiven van problemen en oplossingen. Het is helemaal niet controversieel dat er nu ambitieus klimaatbeleid moet komen, dat staat ook in het IPCC-rapport. Dat de Nederlandse regering nog te weinig doet, is ook niet controversieel: kijk naar de Urgenda-zaak. Een einde aan fossiele subsidies lijkt mij gewoon laaghangend fruit”, verklaart ze.