Topadvocaat en UU-hoogleraar Stijn Franken overleden

Stijn Franken kreeg als advocaat landelijke bekendheid toen hij in 2003 de verdediging op zich nam van Volkert van der G., de moordenaar van Pim Fortuyn. In dat zelfde jaar werd hij aan de UU benoemd als hoogleraar Strafrechtspraktijk. Twee jaar later kreeg hij de leerstoel Straf(proces)recht. 

Franken voldeed niet aan het stereotype beeld van de gladde en gehaaide topadvocaat. Hij was misschien wel eerder wetenschapper dan raadsman. In een interview met DUB kort voor zijn oratie in 2004 verwierp hij de negatieve beeldvorming rondom succesvolle advocaten, maar omarmde hij het stempel van wetenschapper.

“Tja, in dat plaatje pas ik. Ik heb een academische achtergrond. Toen ik afstudeerde was ik 21, te jong om verdachten in lastige rechtzaken bij te kunnen staan. Ik besloot daarom om eerst te promoveren (in Tilburg, red.). Ongetwijfeld heb ik vanuit die ervaring iets meegekregen, een neiging om iets nog eens na te zoeken wellicht, of om te kijken of praktische ontwikkelingen passen in bredere verbanden.”

Dwalingen
In 2011 bracht Franken zijn hoogleraarschap terug tot een dag in de week. Hij richtte zich vanaf dat moment vooral op zijn eigen advocatenpraktijk en werd gevraagd de verdediging te voeren in enkele geruchtmakende strafzaken.

Bekend is zijn betrokkenheid bij het proces rondom Lucia de Berk. De verpleegster werd veroordeeld voor de moord op meerdere kinderen, maar bleek uiteindelijk het slachtoffer van één van de grootste juridische dwalingen ooit in Nederland. 

In 2010 werd ze vrijgesproken. In datzelfde jaar vroeg Franken haar voor het eerst om Utrechtse studenten te vertellen over haar ervaringen met het Nederlandse rechtssysteem. 

In een interview in 2014 met Trouw zei de eveneens dit jaar overleden De Berk over die samenwerking met de hoogleraar-advocaat: "In die zaal zitten toekomstige officieren van justitie, toekomstige rechters. Ze zitten altijd met hun neus in de boeken. We willen ze duidelijk maken dat het om mensen gaat, en niet om zaken.”

Voorbij de letter van de wet
In een in memoriam op intranet (alleen met Solid-id, red.) schrijven ook zijn UU-collega’s dat Franken “altijd het grote belang van aandacht voor de mens achter de verdachte benadrukte”. 

Franken was verantwoordelijk voor succesvolle cursussen als de de profileringscursus strafrecht en de specialisatie-opleiding strafrecht voor advocaten. “In veel opzichten heeft hij zo zijn studenten ingeprent om voorbij de letter van de wet en het systeem van het strafrecht te kijken.”

Toen DUB hem in 2013 voor de rubriek ‘de werkplek’ opzocht in zijn rommelige kamer in het Willem Pompe Instituut aan het Janskerkhof zei Franken zelf over zijn colleges. “Ik heb geen idee wat de studenten van mij als advocaat vinden. Daar gaat het bij het lesgeven ook niet om, niet om mij als semi-bekende Nederlander. Jongeren moeten het beter gaan doen dan wij, de oude lui. Als ik aan eerstejaars de liefde voor het vak weet over te brengen, dan is mijn dag goed.”

Podium voor crimineel
Dat hij daarbij soms ook grenzen opzocht, bleek in 2012. Franken was toen advocaat van Willem Holleeder en werkte mee aan een uitzending van het tv-programma College Tour met de bekende crimineel. Dat een misdadiger zo’n podium kreeg, leidde tot grote maatschappelijke ophef.

De Universiteit Utrecht, die toestemming had gegeven voor opnamen in zaal Megaron in het Educatorium, werd door de situatie in verlegenheid gebracht. Gevraagd om een reactie zei het UU-bestuur: “In dit programma draait het om het debat en de kritische vragen van studenten. Het is een journalistiek programma en het is aan de omroep wie zij uitnodigt.”

In een DUB-artikel na de uitzending zei Franken zich verwonderd te hebben over alle commotie. “Blijkbaar mag er veel over hem geschreven en gezegd worden en is het een probleem als hij zelf wat zegt. Dat vind ik merkwaardig.”

Onwetendheid
Franken was al geruime tijd ziek. De ziekte was voor hem een van de redenen om in een boek terug te kijken op zijn carrière. In het persoonlijke Laatste Man maakt hij zich zorgen over de onwetendheid van veel mensen over de werking van het rechtssysteem. Tegelijkertijd waarschuwt hij voor te veel nadruk op procedures en formaliteiten ten koste van waarheidsvinding. 

De voorheen vaak wat mediaschuwe Franken trad de laatste maanden van zijn leven opvallend vaak naar buiten om over zijn loopbaan en zijn ziekte te praten. En over de toekomst van de advocatuur. In een mooi interview met onze Tilburgse collega’s van Univers wees hij op het belang van diversiteit in het juridische stelsel. Rechtenstudenten zouden zich bijvoorbeeld moeten realiseren dat ze zich in een bevoorrechte positie bevinden, vond hij. 

“Ik kom in mijn vakgebied cliënten tegen die het er zelf naar gemaakt hebben, maar ook cliënten die het minder getroffen hebben: mensen met een verstandelijke beperking, met psychische-, of verslavingsproblemen. Ik vind het belangrijk dat studenten niet alleen de wet, maar ook de mens in het recht leren kennen: praat met je cliënten, leer ze een beetje kennen en kijk eens voorbij je eigen bubbel.”