‘Gebruik interdisciplinariteit niet als angstbeeld in bezuinigingsdiscussie’

In het discours over de bezuinigingen in het hoger onderwijs worden interdisciplinariteit en brede bacheloropleidingen soms gebruikt als tegenargument. Ook in het verslag van de GW-faculteitsraad in de DUB van 5 december kwam scepsis over interdisciplinariteit naar voren. 

Voorstanders van interdisciplinair onderwijs en collega’s die werken binnen brede bachelors delen de zorgen over bezuinigingen van UU-brede en facultaire gemeenschappen. Interdisciplinariteit en verbreding in het onderwijs inzetten als angstbeeld van verschraling creëert een valse tegenstelling die ons niet verder helpt om bezuinigingen te plaatsen en vorm te geven aan een nieuw onderwijsmodel en werkdrukverlichting. 

In dit stuk geven wij graag aan dat de brede opleidingen van de faculteit Geesteswetenschappen (GW) – te weten Taal- & Cultuurstudies (TCS) en Liberal Arts & Sciences (LAS) - een ander type studenten aantrekken dan de disciplinaire opleidingen van de faculteit. Dat blijft zo als die laatste opleidingen te zijner tijd inhoudelijk en qua studentenpopulatie meer met elkaar verknoopt zijn dan nu al het geval is. Bovendien blijven disciplinair stevig opgeleide studenten nodig om uitwisseling in interdisciplinair onderwijs goed vorm te geven en interdisciplinaire leerdoelen te kunnen waarborgen. 

Als de verknoping van opleidingen er komt binnen Geesteswetenschappen, is het des te belangrijker dat de disciplinariteit van deze opleidingen wordt behouden, aangevuld door een perspectief van buiten de eigen discipline of specialisatie. Het is ook van belang om interdisciplinariteit goed te definiëren en in te richten, iets waar het UU-brede programma Interdisciplinair Onderwijs met een groeiende groep collega’s uit alle faculteiten aan werkt.

Het moment van kiezen 
Brede bacheloropleidingen maken het mogelijk dat studenten gedurende hun eerste jaar een specialisatie kiezen, en begeleid worden bij het maken van de juiste keuze. Zowel TCS als LAS begint breed, waarbij studenten in aanraking komen met perspectieven vanuit verschillende disciplines. Bij LAS zijn dit ook disciplines buiten Geesteswetenschappen.

Bij TCS leren studenten meerdere geesteswetenschappelijke disciplines kennen door een taal te kiezen en zich te verdiepen in meerdere perspectieven op een gekozen thema. Tijdens het eerste jaar oriënteren studenten zich op een specialisatie, en verdiepen ze zich in het tweede en derde jaar in deze specialisatie, terwijl ze ook interdisciplinair leren werken en leren reflecteren op de geesteswetenschappen en hun persoonlijke ontwikkeling. 

Een meer disciplinair ingerichte opleiding bevat ook keuzemomenten, maar de keuze voor een wetenschapsgebied – literatuurwetenschap of taalwetenschap, geschiedenis of filosofie - maakt een student al voordat deze aan de studie begint. Binnen de gekozen opleiding kunnen studenten zich natuurlijk verder specialiseren, iets wat binnen TCS en LAS in een hoofdrichting gebeurt. 

De verknoping van de disciplines binnen de faculteit Geesteswetenschappen zou de specialisatieroutes binnen meer disciplinair opgezette opleidingen en brede bachelors niet hoeven te veranderen; wel zou het kunnen leiden tot meer reflectie bij de student op wat deze discipline ‘eigen’ maakt en hoe deze discipline zich verhoudt tot andere disciplinaire benaderingen binnen en buiten de faculteit. 

Uiteindelijk gaat het om de vraag hoe een student wil studeren. Dat is wat een brede bacheloropleiding anders maakt dan een meer gespecialiseerde bachelor. Een student TCS en een student Geschiedenis kunnen aan het eind van hun studie op hetzelfde punt staan en dezelfde onderzoeksvaardigheden aanwenden voor een historische scriptie. Hun rugzak is alleen volgestopt met anders bij elkaar gebrachte kennis. 

De TCS-student is vanuit een breder vertrekpunt tot diens keuze voor een bepaalde historische specialisatie gekomen dan een Geschiedenisstudent. De eerste heeft als onderdeel van diens major ook kennisgemaakt met Media en Cultuur, of een voorbereidende cursus gevolgd bij Religiewetenschap. De laatste heeft een overzicht verworven van alle tijdvakken en kennisgemaakt met een scala aan benaderingen – binnen de grenzen van de geschiedwetenschap.

De TCS-student is dus ook vaker met nieuwe studentengroepen in aanraking gekomen – wat relevant is voor het oefenen van samenwerkings- en andere sociale vaardigheden - terwijl de Geschiedenisstudent vaker dezelfde groep tegenkwam. Voor die laatste student staan interdisciplinaire keuzevakken open om hetzelfde doel te bereiken, alsmede community-engaged learning. In die cursussen kunnen zij ook TCS-studenten tegenkomen. 

Onderwijs ontwerpen volgens gedisciplineerde interdisciplinariteit 
De visie van de UU, zoals ontwikkeld en uitgedragen in het universiteitsbrede programma Interdisciplinair Onderwijs (IDO), is die van disciplined interdisciplinarity. Gedisciplineerde interdisciplinariteit betekent dat interdisciplinariteit de disciplines en bijbehorende specialisaties nodig heeft om breed, diep, verbindend en reflectief studeren mogelijk te maken.

Als een LAS-student na vakken in de alfa-, bèta- en gammawetenschappen (breedte) concludeert dat Economics and Business Economics (diepte) echt iets voor hen is, dan wordt dat vakgebied aangewend in interdisciplinair groepswerk (verbinding) en in reflectie op wetenschap. Hetzelfde geldt in feite voor de student Economics and Business Economics. Als deze student de kans grijpt om de profileringsruimte ter verbreding van het eigen perspectief in te zetten en als deze ook interdisciplinair keuzeonderwijs volgt, dan kan dit verbinding van inzichten en reflectie op soorten wetenschap faciliteren. Belangrijk in het verschil tussen de LAS-student en de student Economie is een thematische en didactische visie op interdisciplinariteit binnen de gehele LAS-opleiding met bijbehorende organisatorische inrichting. 

Los van de bezuinigingsopdracht die in de faculteit Geesteswetenschappen de discussie over interdisciplinariteit en brede bachelors doet opvlammen, zijn er meerdere afwegingen te maken om interdisciplinariteit mee te nemen in een disciplinaire opleiding of binnen een interdisciplinaire cursus of leerlijn, afhankelijk van het doel. 

De keuzes die je kunt maken zijn afhankelijk van het gewenste niveau van interdisciplinariteit. Het ontwerpinstrument voor interdisciplinair onderwijs dat sinds kort beschikbaar is, is een goede tool om te gebruiken in de ontwikkelingsfase. 

Ook daar wordt aangegeven dat niet alle typen onderwijs alle niveaus van interdisciplinariteit vereisen. Een verknoopte cursus op thema kan een kennismaking met meerdere disciplinaire perspectieven ten doel hebben maar ook creatieve integratie van disciplinaire kennis en inhoud. Afhankelijk van de plek in het curriculum kunnen verschillende keuzes gemaakt worden.

De basis van keuzes
Als voorstanders van interdisciplinair onderwijs en als collega’s die vormgeven aan brede bachelors hechten we erg veel belang aan disciplinariteit en specialisatie, omdat dit juist de basis geeft voor de keuzes die studenten maken en voor de kennis waarin ze zich kunnen verdiepen. Op die manier geeft het mede vorm aan de interdisciplinariteit volgens het principe van disciplined interdisciplinarity. 

Wij zijn daarom ook blij om juist met onze collega's van gespecialiseerde bachelorprogramma's samen te kunnen werken, ook als het gaat om zoiets ingewikkelds als de bezuinigingen, de huidige transitie binnen geesteswetenschappen en het geactualiseerde onderwijsmodel van de hele universiteit. We hebben elkaar daarin nodig: brede bachelors bestaan bij de gratie van disciplinaire opleidingen en samen kunnen we vormgeven aan gedisciplineerde interdisciplinariteit. 

Wil je hier meer over weten? Kijk dan op de internetpagina van het Programma Interdisciplinair Onderwijs, naar onze ontwerptools en suggesties voor leeractiviteiten of neem contact met ons op.