Strenge huisregels maken de universiteit niet veiliger

Shame on you”, klonk  het maandagochtend 13 mei voor het Bestuursgebouw. Een grote massa van docenten en studenten is daar toe gekomen om te protesteren tegen het universitaire bestuur. Ze willen dat het bestuur ernst maakt met de eisen van de pro Palestina-actievoerders, maar ook willen ze een protest laten horen tegen de politieoptredens van de afgelopen weken nadat het bestuur hierom gevraagd heeft bij de burgemeester. 

De demonstratie verliep zonder incidenten. De mensen scandeerden leuzen voor de deur, er waren wat korte toespraken, een gesprek met iemand van het bestuur en de beveiliging zorgde ervoor dat niemand van de betogers het gebouw binnenkwam. Het is binnenkort de enige vorm van protest die de universiteit nog lijkt toe te staan. 

Vorige week liet de collegevoorzitter de actievoerders al weten dat ze rekening moesten houden met de huisregels. Die huisregels waren tot nu toe onbekend. Het College van Bestuur verwees ernaar in de verschillende mails aan alle studenten en medewerkers met een link naar een pdf-document. 

Breuk met geschiedenis
De huisregels zijn behoorlijk streng en een breuk met de geschiedenis van studentenprotest. Zo zijn bezettingen zonder toestemming nu verboden, moeten demonstraties altijd aangemeld worden en mag een demonstratie alleen als er geen onderwijs of onderzoeksactiviteit mee verstoord wordt. Uitspraken tijdens de demonstraties mogen niet intimiderend, agressief of beschadigend zijn. Wat hier onder verstaan wordt, staat niet vermeld. Soms is het gedetailleerd, zoals dat eten mag niet worden bereid, flyers of stickers mogen niet uitgedeeld worden en gebruik van stoepkrijt verboden is.  Ook gezichtsbedekkende kleding is verboden, wat ook in lijn is met een wet die dit in schoolgebouw verbied. 

Het is niet onlogisch dat er regels zijn en het is ook goed dat actievoerders die vernielingen aanbrengen een halt wordt toegeroepen, maar deze regels beperken het recht tot demonstratie tot een minimum. Het is in de lijn met de uitspraken van interim UNL-voorzitter Jouke de Vries die in Buitenhof vertelde dat de universiteiten bezig zijn met het opstellen van een ‘demonstratieprotocol’. Deze week publiceerde UNL de richtlijnen. Deze richtlijnen vertonen sterke gelijkenis met de Utrechtse huisregels. Eerder had de Tweede Kamer een motie aangenomen waarin staat de universiteiten een demonstratieverbod en een tijdelijke identificatieplicht moeten invoeren om antisemitisme te voorkomen.

Het inperken van demonstratierecht door bezettingen daar expliciet van uit te sluiten is historisch gezien opvallend. Bezettingen van universitaire gebouwen door studenten is een traditie. Dat begon al in de jaren 60 met een roep om meer democratie, in de jaren daarna volgden protesten tegen de dictaturen in Chili en Argentinië en het protest tegen het apartheidsregime in Zuid-Afrika. Ook waren er grote demonstraties en bezettingen tegen de invoering van de bachelor-masterstructuur en het leenstelsel. In 2009 was het Bestuursgebouw bezet om te protesteren tegen het verdwijnen van het papieren Ublad. En vorig jaar dus nog de bezetting van het Minnaertgebouw door End Fossile: Now. Eigenlijk heeft elke generatie studenten wel de kans gehad om een nachtje te verblijven in een universitair pand. 

Chaotische tijden
En nu mag dat niet meer, althans niet zonder toestemming. Zijn deze strengere regels de oplossing om het studentenprotest te reguleren? Dat is de vraag. Bij de bezetting van het Minnaertgebouw vorig jaar sloeg het bestuur zich op de borst dat de protesten in Utrecht zo soepel waren verlopen en dat het niet nodig was geweest om de politie in te schakelen. De betogers mochten twee nachtjes blijven. Volgens de universiteitshistoricus Leen Dorsman zal het zo’n vaart niet lopen. “Er zit nu wat spanning op en ik vermoed dat er de komende tijd wel sneller wordt ingegrepen, maar over een jaar zal niet bij iedere niet al te chaotische bezetting meteen de politie geroepen worden.”

Die spanning was er de afgelopen weken zeker. Met een beroep op de huisregels werd de afgelopen weken drie keer besloten om over te gaan tot ontruiming. Bij de eerste bezetting op het binnenplein van de UB op 7 mei zou een overnachting op het plein volgens het bestuur in een mail ‘te gevaarlijk zijn, ook voor de demonstranten’. Ze schreven het wel een verlies te vinden en zeiden het liever niet gedaan te hebben. Maar in de toekomst is dit wel het scenario: wie zich niet aan de huisregels houdt, zal direct met maatregelen geconfronteerd worden en zal eerder leiden tot ontruiming. De universiteit zal eerder dan nu aangifte doen.

Harde grenzen
Het is onduidelijk of de huisregels streng nageleefd zullen worden. Volgens het Hoger Onderwijs Persbureau zijn er geen harde grenzen aangegeven en in Maastricht en Nijmegen mochten de studenten deze week wel overnachten op universitair terrein. Toch lijkt de intentie van het Utrechtse bestuur de huisregels strikt na te leven. Is deze inperking nodig? En zorgt dit voor rust en respect, zoals het bestuur zegt, of zal het eerder leiden tot meer frustratie en escalatie? Mogelijk had de situatie in Utrecht afgelopen weken minder uit de hand gelopen wanneer de betogers wel een nacht hadden mogen blijven op het binnenplein van de UB.

Daarnaast is het nog maar de vraag of deze huisregels niet in strijd zijn met de wet voor demonstratierecht. Volgens Amnesty International is de ruimte binnen de Wet openbare manifestaties veel groter dan de universiteiten doen voorkomen. Zo zouden universiteiten bezettingen moeten toestaan en alleen mogen ingrijpen als dit noodzakelijk is en proportioneel zijn. Het enkel ingrijpen op het niet volgen van huisregels is volgens Amnesty geen grond voor het inperken van het demonstratierecht. Een id-controle ziet Amnesty eveneens als een inmenging van het democratierecht. De Utrechtse hoogleraar Fundamentele Rechten Janneke Gerards bevestigt dat bezettingen vallen onder het demonstratierecht en dat de formulering van de UU in de huisregels niet juist is. Dat neemt volgens haar niet weg dat de universiteit als eigenaar van de gebouwen wel het recht heeft om te zorgen dat de gebouwen toegankelijk blijven voor onderwijs en onderzoek en dat te beschermen tegen vernielingen en schade. Daarnaast kan de burgemeester in uitzonderlijke gevallen eventueel maatregelen nemen.

Het beleid van het universiteitsbestuur zoekt met deze huisregels de grenzen op van democratische grondregels, zeker door bezettingen niet als vorm van demonstratie te beschouwen. Bovendien heeft ze de huisregels eenzijdig vastgesteld zonder overleg met de democratisch gekozen vertegenwoordigers. Dat maakt het extra pijnlijk.