‘Blijf niet rondlopen met het gevoel gefaald te hebben’

“Als je geconfronteerd wordt met tegenslag  dan voel je je als mens mislukt. Faalangst en prestatiedruk liggen voortdurend op de loer.” Dit staat in de aankondiging van het Faal Festival in TivoliVredenburg dat de Universiteit Utrecht organiseert samen met het Instituut voor Faalkunde. Dit instituut heeft van falen zijn bestaan gemaakt en organiseerde in 2018 al een eerste editie van het Faal Festival.

Op het festival is er ruimte om te spreken over je mislukkingen. Zo is er een Hall of Shame, de Faalfitness club en zijn er workshops stuntelend speeddaten, Falen en opstaan en Hoe vergroot je faalangst. Auteur Thijs Launspach komt spreken over zijn boek Fokking druk en Tim Hofman gaat in gesprek met Splinter Chabot over mannelijke kwetsbaarheid.

Ook cabaretier Andries Tunru zal tijdens het festival iets over zijn eigen faalervaringen vertellen. Tunru studeerde psychologie in Utrecht en koos daarna voor een opleiding in het improvisatietheater. In zijn huidige programma In Theorie gebruikt hij zijn studie psychologie om op komische wijze de psyche van de mens te ontleden. Hij kreeg bekendheid doordat hij bij de Slimste mens zes van de zeven afleveringen als slimste wist te eindigen, maar uiteindelijk in de finale net tekort kwam tegen Rob Kemps. In zijn huidige voorstelling bespreekt hij wat het mentaal met je doet als je zo’n finale verliest van de man die bekend is van de Snollebollekes.

Tunru gebruikt vaker zijn mislukking in zijn theaterprogramma. “Ik had samen met mijn broer het plan had opgevat om Lingo te "hacken". We hebben wij een paar maanden gewerkt aan een algoritme die het spelen van het spel efficiënter maakte. Een briljant plan, en toch verloren we. In het begin hebben we zeker even bij de pakken neergezeten, maar uiteindelijk konden we er ook wel om lachen. Sterker nog, het is een hele leuke scene geworden in mijn eerste cabaretvoorstelling.”

Als tip voor studenten adviseert Tunru om zaken te relativeren. “Het helpt mij altijd om me te beseffen hoe snel ik het zelf weer vergeten ben als iemand anders blundert. Dan heb ik ook vooral compassie met diegene, en denk ik echt niet steeds als ik 'm zie: "ha, ha, sukkel!". Dus ik ga er maar vanuit dat de rest van de wereld dat ook bij mij doet.” 

Managementboekjes
Wat vaak gezegd wordt, is dat mensen meer open zouden moeten zijn over hun fouten, dat falen erbij hoort en dat je er zelfs van kunt leren. Begin dit jaar publiceerde DUB een column van psycholoog Jaap Bos over de manier waarop de universiteit omgaat met falen. Naar zijn idee wordt falen onder druk van de managementboekjes gezien als synoniem van ‘heeft nog niet aan de verlangens van het systeem voldaan’. Falen wordt zo schier onmogelijk en wordt ingezet als instrument om een cursus toch nog af te ronden. Voor Bos is falen een confrontatie met het leven dat zich niet aan jouw voorstelling ervan onderwerpt. En dus niet ‘de weg naar succes’. “Falen is iets  dat je moet ondergaan.”

Imposter syndrome
Mediawetenschapper Dan Hassler Forest  neemt op het festival een workshop cancelcultuur op sociale media voor zijn rekening.  Gevraagd naar zijn eigen ervaringen wanneer hij het gevoel had gefaald te hebben, noemt hij afwijzingen bij sollicitaties en het niet winnen van twee grote onderzoeksbeurzen. “Ook al weet je dat zo’n afwijzing niet betekent dat je niet bekwaam bent, of dat je kwalitatief te kort schiet. Toch is het moeilijk om het me niet persoonlijk aan te trekken, en om niet het gevoel te hebben dat je uiteindelijk gefaald hebt. Dat gevoel van falen wordt flink versterkt door de hardnekkige “impostor syndrome” dat ik na al die jaren als academicus nog steeds heb. Diep van binnen heb ik het gevoel dat ik eigenlijk niet goed weet wat ik aan het doen ben, en dat het slechts een kwestie van tijd is voordat mijn omgeving dat doorheeft en ik door de mand val.” Plezier in het werk en het krijgen van positieve energie van de studenten en collega’s, helpen hem over dit idee heen.

Studenten zouden volgens hem de studietijd moeten gebruiken om te experimenteren, zowel binnen als buiten de studie. “Falen kan juist op dat moment heel leerzaam zijn, bijvoorbeeld dat je toch voor een andere studie moet kiezen of dat je je plannen moet bijstellen. Probeer vooral een focus te houden op de belangrijkste vragen: wat vind ik leuk om te doen, en waar ben ik goed in? Het vinden van de juiste combinatie tussen deze twee dingen is de sleutel tot een mooi leven, ook na je studie!”

Wat heb ik geleerd?
Ook voor Isabel Arends, de decaan van de faculteit Bèta was een afwijzing van een belangrijk onderzoeksvoorstel een grote domper. “Een belangrijk moment in mijn carrière was het schrijven van een Vici-voorstel. Dit is een aanvraag voor onderzoeksorganisatie NWO waar je ongeveer één miljoen kunt binnenhalen om eigen onderzoek uit te voeren. Dit was in het jaar 2007. Mijn kinderen waren nog heel jong en ik was net hoogleraar geworden. Ik dacht: dit is het moment, ik wil mezelf bewijzen. Ik had veel geïnvesteerd in overleg met partners en geoefend met trainers om het voorstel zo goed mogelijk te presenteren. Aan het einde van dit hele proces werd mijn voorstel dus niet toegekend. Dit was een heftige teleurstelling en ik had het gevoel dat ik de verwachtingen als hoogleraar niet had waargemaakt, ook al wist ik dat de kans om dit voorstel te halen maar 15 procent was. Het was dus echt geen schande dat ik het niet haalde, maar toch bleef het aan me knagen.

“Wat mij hielp om hiermee om te gaan, was om er heel open over te zijn en erover te praten. Ik heb mijn verhaal gedeeld met de mensen om mij heen, inclusief mijn gevoel daarbij. Ik heb bij mezelf ook heel goed nagedacht over wat ik ervan geleerd heb en wat het mij als persoon wel heeft opgeleverd. Mijn leerervaring heb ik ook gedeeld en dan doe ik nu nog steeds. Het feit dat ik zo goed weet wat het betekent voor onderzoekers om het voorstel niet te krijgen, is iets wat mij als decaan, nu nog steeds helpt. Daardoor kan ik de stafleden en hoogleraren in mijn faculteit beter (laten) ondersteunen in hun onderzoek.”

Zij vindt het goed om aan studenten mee te geven dat ‘falen mag’. “Dat geeft hopelijk minder stress en ook iets meer ‘lucht’ in het hoofd. Ik zou studenten willen meegeven om niet te  blijven rondlopen met het gevoel dat je gefaald hebt. Deel je verhaal met de mensen om je heen…familie, collega’s vrienden, maakt niet uit. Maak voor jezelf een verhaal: bedenk wat je geleerd hebt en wat deze ervaring je heeft gebracht. En wees trots op dat je iets hebt geprobeerd, ook al is het niet gelukt.”

Image uit: Faal Festival The Aftermovie TivoliVredenburg 2018

Het belang van falen
Marij Swinkels, universitair docent Beleidswetenschappen bij het departement Bestuurs- & Organisatiewetenschap deed voor haar promotie onderzoek naar de manier waarop politieke leiders reageren in een crisissituatie. Zij schreef in 2019 een column voor DUB over het belang van falen. “Het normaliseren van falen is van groot belang om duurzaam te kunnen werken aan die betere wereld die we zo belangrijk vinden”, schreef ze in die column. Falen noemde ze een fundamenteel onderdeel van de organisatiestructuur.

Het eerste wat bij haar opkomt als het gaat om een faalmoment uit haar eigen carrière is een literatuurstudie in het begin van haar promotie-onderzoek. “Ik en mijn promotoren vonden het een logische stap om mezelf breed te oriënteren op het concept dat centraal zou staan in mijn proefschrift: beleidsideeën. Ik begon heel secuur en systematisch aan de review, om maar niks te hoeven missen van de brede literatuur die schreef over dit concept. Maar al gauw bleek dit heel complex en had ik  het idee dat ik totaal niet bij kon benen waar het dan nu precies over ging. In plaats van dat ik meer begrip kreeg van het concept, raakte ik vooral overtuigd dat deze klus me boven de pet ging. Het leek me eerder iets voor een hoogleraar aan het eind van haar carrière. Ik had voor mijn gevoel veel te weinig skills om die uitdaging goed aan te kunnen. Dat zorgde vooral voor gespannenheid en zorgen.

“Ik ben er eerst slecht mee omgegaan door het vooral niet te willen erkennen en benoemen en het vooral zelf op te willen lossen. Pas later ben ik er voorzichtig ook met collega promovendi over gaan praten, en toen bleek eigenlijk dat iedereen deze gevoelens van falen had. Dus hielp het om erover te praten meer dan het zelf proberen te fixen of te doen alsof er niks aan de hand was.”

Haar tip voor studenten is dan ook om eigen twijfels te laten zien en vragen te stellen aan medestudenten of ze wel eens aan zichzelf, hun vaardigheden of hun slimheid twijfelen. “Doorbreek het taboe op gevoelens van falen, door het gesprek met elkaar te durven voeren. Wij doen het met collega’s ook nu wat vaker in intervisiegroepjes, of met studenten samen in gesprekken over welzijn, en dat helpt om falen te leren zien als iets dat gewoon hoort bij wat we doen, en dat het er mag zijn.”

Iedereen is uniek
Hoogleraar Bruce Mutsvairo studeerde hier in Utrecht bij het University College, daarna vertrok hij naar Engeland voor drie masters en promoveerde in Leiden. Als docent journalistiek was hij werkzaam in Australië en Amerika. Afgelopen zomer keerde hij terug in Utrecht als hoogleraar Media & Cultuurbeleid.

Dat hij inging tegen het advies van zijn mentor, gaf hem het gevoel te falen. “Mijn mentor zei altijd dat naar een conferentie gaan tijdverspilling was. Voor hem hoefde je als academicus alleen maar te publiceren in peer-reviewed tijdschriften. De rest noemde hij een bijzaak. Dus elke keer dat ik als promovendus naar een conferentie ging, gaf hij me het gevoel dat ik een mislukkeling was.”

Door er met andere mensen over te spreken, bleek dat niet iedereen er hetzelfde over dacht. “Verschillende meningen krijgen was van cruciaal belang. Ik realiseerde me ook dat deze collega iemand was die liever tijd alleen doorbracht dan met andere mensen, dus het niet naar een conferentie gaan kwam hem misschien goed van pas.”

Zijn tip voor studenten klinkt volgens hem een beetje cliché, maar is wel de realiteit. “We vallen allemaal. Het verschil zit hem in hoe je omgaat met het zogenaamde falen. Iedereen is uniek. Weet wat je unieke eigenschappen zijn en focus daarop. Dan is er geen sprake van mislukking. Als je weet wat je te bieden hebt, zelfs als de dingen niet gaan zoals je wilt, weet je dat er nog een kans zal zijn.” 

Het Faal Festival is vrijdag 2 juni om 19.30 uur in TivoliVredenburg. Het volledige programma vind je hier. De toegangsprijs is 17,50 euro.