Duurzaamheidsonderwijs moet studenten vooral oplossingen aanreiken

Duurzaamheid is een onderwerp dat onder studenten leeft en betrekking heeft op ieders toekomst. Dat merk je ook wel als je ziet dat studenten deelnemen aan demonstraties op de A12 of een gebouw van de UU bezetten om af te dwingen dat de universiteit stopt met samenwerken met de fossiele industrie. Je hebt op de universiteit bijvoorbeeld het Green Office dat zich inzet om de universiteit zelf duurzamer te maken.

Maar wat gebeurt er eigenlijk in het onderwijs? De UU biedt meerdere majors, minors en keuzevakken aan in de richting van duurzaamheid. Daarnaast staat in het Strategisch Plan van 2016 dat studenten tijdens de studie kennis moeten maken met duurzaamheid. In het laatste Strategisch Plan van 2020 ligt het accent meer op de Sustainable Development Goals. Met deze doelen moeten studenten en medewerkers bijdragen aan een betere wereld. De SDG zijn zeventien doelen die door de Verenigde Naties zijn opgesteld om onder meer een duurzamere wereld te creëren en een einde te maken aan klimaatverandering.

Werkgroep Sustainability Education and Engagement Foto: Utrecht University-Harold van de Kamp

Community Sustainability Education & Engagement
Het netwerk Sustainability Education & Engagement (SEE) is vorig jaar opgericht om duurzaamheidsthema’s makkelijk in te kunnen bedden in vakken en opleidingen. Dit netwerk richt zich op het “overbrengen van kennis, vaardigheden en attitudes op het gebied van duurzaamheid in het onderwijs aan de Universiteit Utrecht” en bouwt bruggen tussen onderzoekers van de UU en het bredere publiek. 

Hoogleraar Karin Rebel van de faculteit Geowetenschappen en senior fellow  Sebastiaan Steenman van de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie maken deel uit van het netwerk SEE en zetten zich in voor “meer duurzaamheidsonderwijs op de universiteit” zodat “kennis over duurzaamheid onderdeel wordt van alle opleidingen binnen de UU.” 

De docenten benadrukken dat alle bachelorsstudies belang hebben bij duurzaamheidsonderwijs. Steenman: “Ongeacht wat je studeert, spelen duurzaamheidsvraagstukken altijd een rol. Deze thema’s vragen altijd om verschillende perspectieven en interdisciplinariteit.” Als voorbeeld noemt hij Spaanse Taal en Cultuur. Op het eerste oog lijkt aandacht voor duurzaamheid in het curriculum weinig toe te voegen, maar Steenman ziet dat anders: “De manier waarop we over duurzaamheid spreken en de woorden die we daarbij gebruiken, zijn van groot belang. Dus ook binnen de taalwetenschappen is duurzaamheid een onderwerp waarbij stilgestaan mag worden.” Denk bijvoorbeeld aan woorden als ‘milieuvriendelijk’ en ‘recyclen’, woorden die in het dagelijks vaak leven langs komen. Hoe, waar en wanneer deze woorden gebruikt worden heeft impact op hoe men denkt over duurzaamheid.

Karin Rebel Foto: Utrecht University-Harold van de Kamp

Klimaatangst en studentenprotesten 
Tegenwoordig zijn veel UU-studenten bezorgd over klimaatverandering en willen dat er snel maategelen genomen worden. Het is een van de redenen waarom studenten actief zijn binnen bijvoorbeeld Extinction Rebellion en End Fossile: Occupy. Die laatste groep bezette vorig jaar het Minnaertgebouw van de UU, met als eis dat de UU de banden met de fossiele industrie zou verbreken. 

Rebel en Steenman zien dat studenten zich actiever inzetten voor het klimaat en onderschrijven de “zorgelijke ontwikkelingen” op dit gebied. Daarnaast zien ze ook dat meer studenten klimaatangst hebben. Ze zijn bang voor de toekomst. “Het zou niet passen bij wetenschappelijke opleidingen om dit bij studenten weg te houden” zegt Karin Rebel. Binnen de UU ontstaat steeds meer bewustzijn over deze angstgevoelens, en vandaar dat er “er onderwijsinnovatie projecten in de maak zijn om verder te werken aan oplossingen voor ‘ecoanxiety’.” En omdat ze in het onderwijs inzetten op hoe je zaken wél kunt veranderen, hopen ze dat de studenten straks in de maatschappij een rol kunnen spelen om daadwerkelijk bij te dragen de klimaatuitdagingen van deze tijd.

Utrecht2040
Een concrete  manier om duurzaamheid dicht bij studenten te brengen is de serious game Utrecht2040. De game is in 2019 door Rebel en collega’s uit verschillende faculteiten en in samenwerking met gamebedrijf IJsfontein ontworpen. Alhoewel het spel oorspronkelijk enkel voor eerstejaars Bachelorsstudenten gemaakt, wordt het spel nu ook door ouderejaars studenten en Masterstudenten gespeeld. 

Eerst kijken de studenten nanolectures, hoorcolleges van minder dan een minuut over bijvoorbeeld klimaatgerechtigheid en de inclusieve stad, waarna de studenten de stad in gaan om klimaatoplossingen te vinden voor Utrecht in 2040. Ze geven aan in hoeverre hun oplossing past bij een van de Sustainable Development Goals. De game heeft voornamelijk als doel om studenten te laten nadenken over de SDG en om zelf te kunnen aangeven wat ze belangrijk vinden en wat zij zelf kunnen bijdragen om die doelen te kunnen bereiken. Zo zoeken studenten via het spel naar plekken voor bijvoorbeeld groenstroken en openbare watertappunten en koppelen zij deze aan de bijbehorende SDG.

Rebel denkt dat de game goed aansluit bij studenten en dicht staat bij de beleefwereld van studenten: “Wat ik het mooiste vind aan het spel is hoe studenten via interactie met de omgeving leren over duurzaamheidsoplossingen. Zo krijgen ze in het spel bijvoorbeeld een opdracht om een onbekende te inspireren en kwamen studenten zo in aanraking met een man die allemaal ideeën over duurzaamheid bleek te hebben. Ze hebben minutenlang aan zijn lippen gehangen. Zo inspireerden ze niet alleen anderen, maar werden ze zelf ook geïnspireerd.”  

“Door deze interactie met mensen in Utrecht raken studenten met elkaar geïnspireerd over oplossingen rondom duurzaamheid. Denk bijvoorbeeld aan het aansporen van anderen om duurzaam te leven en concreet na te denken over welke duurzame maatregelen van belang in de toekomst zijn. Uit de evaluatie met de studenten blijkt dat ze veel van elkaar leren en om zich heen blijven kijken naar oplossingen. Ook worden de SDG tastbaarder, want doordat een oplossing van de studenten via een tag wordt gekoppeld aan  de Sustainable Development Goals, worden de doelen minder abstract en dus handzamer in de nabije directe omgeving.”

De serious game Utrecht2040

Optimistisch over klimaatverandering 
Op dit moment krijgt ongeveer een kwart van de studenten Utrecht2040 aangeboden en hebben meer dan 2000 studenten de game gespeeld. Volgens de wetenschappers worden “studenten aangezet tot nadenken over duurzaamheidsoplossingen in hun dagelijks leven en in hun eigen omgeving. Dat ze hierdoor oplossingsgericht worden is misschien nog wel belangrijkste”, vinden ze. 

De SEE community probeert met het spel, maar ook met andere activiteiten, rekening te houden met ecoanxiety. Het spel is namelijk expliciet gericht op wat je wél kunt doen en geeft studenten handvatten om oplossingen te vinden voor duurzaamheidsvraagstukken in de eigen omgeving. Dit maakt de studenten volgens Rebel over het algemeen optimistischer over klimaatverandering, maar dat zegt uiteraard niks over of ze na het spelen van de game wel of niet (meer) de straat op gaan. Zo zeggen de wetenschappers dat “de keuze voor welke rol studenten in dit debat uiteindelijk voor zichzelf zien, ligt natuurlijk bij hen zelf.”

Werkgroep Sustainability Education and Engagement Foto: Utrecht University-Harold van de Kamp

Karin Rebel houdt op dinsdag 2 april om 16.15 uur haar oratie met als thema Harmony in Complexity: Engaging Sustainability Science and Education for a Resilient Future. Rebel is in 2019 benoemd tot senior fellow op het gebied van Sustainable education. Op dit gebied is ze nu hoogleraar. In haar oratie wil ze aangeven hoe het onderwijs zich niet alleen rekening moet houden met klimaatverandering, maar ook aanzetten kan geven tot veranderingen. Zij kiest daarvoor een inter- en transdisciplinaire aanpak voor Challenge Based Learning.
De oratie is te zien met een livestream.