‘Juist kwetsbare studenten raak je hiermee in hun inkomen’

Voor Olympisch shorttrack-kampioen Selma Poutsma was het lastig geweest om zonder flexstuderen haar drukke trainingsschema, met twee trainingen per dag, te combineren met haar studie Liberal Arts & Sciences. Ze belt vanuit het Duitse Dresden, waar ze verblijft voor de World Cup. Ze zit middenin haar schaatsseizoen en volgt daardoor geen vakken dit blok. “Het is niet fijn om er studiestress bij te hebben.”

Selma is teleurgesteld in het besluit van minister Dijkgraaf om het experiment met flexstuderen te beëindigen. Het is volgens haar een goede manier om topsporters te stimuleren toch een studie te doen, want het flexstuderen haalt bij Selma “veel financiële stress weg”. De universiteit maakt het voor haar mogelijk om minder vakken te volgen. Ze betaalt per cursus en hoeft dus niet de volledige 2000 euro aan collegegeld te betalen. Hierdoor heeft ze het gevoel dat het “niet erg is” om in je eigen tempo te studeren. “Door het flexstuderen heb ik meer rust. Anders zou ik misschien wel meer denken: ‘Is het niet zonde dat ik voor dat grote bedrag minder vakken doe?’”

Studeren op eigen tempo
Selma is één van zo’n honderd flexstudenten aan de UU: een kleine groep die veel baat heeft bij een aangepast jaarrooster. Ze zijn bijvoorbeeld topsporter, werken naast hun studie, zijn mantelzorger, hebben een functiebeperking of kampen met een chronische ziekte. Ook studentassessoren, studentbestuurders of studentraadleden van de Universiteitsraad kunnen aanspraak maken op het betalen per cursus.  

De UU sloot zich in 2019 aan bij het experiment, waar drie universiteiten (Tilburg, Nijmegen en de UvA) en twee hbo-instellingen (HU en Windesheim) al aan meededen.

Slechts een aantal opleidingen aan de UU biedt studenten de mogelijkheid van flexstuderen. Onder meer de master Sportbeleid & Sportmanagement en een aantal lerarenopleidingen, waarbij studeren met werken gecombineerd wordt. Bij de faculteit Geesteswetenschappen doen twee bacheloropleidingen (Liberal Arts & Sciences, en Taal- & Cultuurstudies) mee en vier masteropleidingen.

Het experiment werd zowel in Den Haag, als bij de UU en de flexstudenten zelf positief ontvangen. De Utrechtse studenten gaven het flexstuderen zelfs een 7,9 als cijfer, blijkt uit de evaluatie (solis-id verplicht) van mei vorig jaar.

Onverwachts
Hoewel lange tijd het plan was om flexstuderen wettelijk vast te leggen, liet het ministerie eind januari alle deelnemende onderwijsinstellingen weten dit voorlopig niet te doen. Het experiment met flexstuderen loopt daardoor per september af. Het is nog onbekend of de huidige flexstudenten volgend studiejaar het volledige collegegeld moeten gaan betalen: een deel zal slechts nog een enkel vak moeten volgen.

De reden voor Dijkgraafs ommezwaai is onduidelijk. In maart 2022 gaf hij aan nog achter het plan te staan van zijn voorganger Van Engelshoven. Het bericht van het ministerie van Onderwijs kwam eigenlijk ook “als een donderslag bij heldere hemel – wat rommelig, en ook wat ambtelijk”, zegt Anton van den Hoeven van Juridische Zaken van de UU. De brief van de minister met uitleg over de precieze redenen laat op zich wachten. “Maar we hebben de studenten alvast ingelicht over de plannen van volgend jaar, dat het toch niet kan. Het is een tegenvaller en we vinden het teleurstellend.”

Voor de huidige studentbestuurders, studentraadsleden en studentassessoren zal het stopzetten van het flexstuderen volgens Van den Hoeven “niet vreselijk veel” uitmaken, aangezien de meesten komend jaar met hun bestuurswerk stoppen en weer gaan studeren. “Maar voor andere groepen studenten maakt het wel uit.”

“Wie je wel raakt zijn juist kwetsbare studentgroepen in hun inkomen. Is dat nou wat je moet willen in deze tijden? En je raakt dus ook het psychologische element van ‘op schema studeren’.”

Als die flexstudenten zich volgend jaar gewoon weer als voltijds student moeten inschrijven, en 2000 euro collegegeld gaan betalen, vindt Van den Hoeven “dat geen goede zaak”. “We vinden dit ook niet goed uit te leggen, nu het ministerie van Onderwijs telkens had aangegeven het flexstuderen door te laten lopen. De eindevaluatie van het experiment is door de minister juist naar voren gehaald om het flexstuderen op tijd wettelijk te verankeren.”

Studievertraging
Al langere tijd klinkt er binnen het hoger onderwijs de roep om flexibilisering, mede door een veranderende studentenpopulatie en projecten zoals Leven Lang Leren. Tegenstanders vreesden echter voor een ‘vermarkting’ van het onderwijs en een te vrijblijvend curriculum. Ook is er de angst dat studenten minder binding zouden krijgen met hun opleiding.  

Hoewel het experiment ‘flexstuderen’ heet, gaat het voornamelijk om een financiële regeling, legt Van den Hoeven uit. “In wezen is het beperkter dan het onderwerp ‘flexibilisering van het onderwijs’ an sich. Het gaat eigenlijk gewoon om het betalen per cursus die je afneemt en wellicht dat de term zelf tot allerlei principiële discussies en verwarring heeft geleid.”

De essentie van het flexstuderen is: studenten “betalen minder, als ze minder kunnen doen”. Het wegnemen van een financiële drempel bij deze groep studenten om te kunnen studeren, is dan ook het grootste voordeel van het flexstuderen. Van den Hoeven: “En wat ook niet onbelangrijk is: als deze studenten zich voltijds inschrijven hebben ze het gevoel dat zij altijd studievertraging oplopen. Zodra flexstudenten inplannen welke cursussen ze kunnen doen, en ook alleen voor deze betalen, lopen zij voor hun gevoel op schema. Dit psychologische aspect is best belangrijk.”

De resultaten uit de evaluatie duiden erop dat flexstuderen zelfs een positief effect heeft op het studiesucces: 20 procent van de studenten geeft na een jaar aan dat ze zonder het experiment waarschijnlijk gestopt zouden zijn met hun studie. De resultaten moeten met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd, vanwege het geringe aantal flexstudenten aan de UU.

Als student voor de klas
Ongeveer een derde van de flexstudenten van de UU doet een lerarenopleiding – dit jaar hadden de opleidingen in totaal 27 flexstudenten. De masters hebben een sterke nadruk op werkervaring opdoen in het onderwijs. Marijn Smeets, opleidingsmanager bij de Graduate School of Teaching, ziet dan ook dat steeds meer studenten al tijdens hun lerarenopleiding voor de klas komen te staan: een trend die zich vanwege de oplopende lerarentekorten verder zal doorzetten, verwacht ze. Ook zijn er studenten die al leraar zijn, twee of drie dagen op een school werken en daarnaast de opleiding volgen. Flexstuderen is voor deze studenten een goede uitkomst. “De meerderheid van onze flexstudenten zit aan het einde van de tweejarige lerarenopleiding. Ze willen nog wel eens langer over de masterscriptie doen, omdat voor de klas staan veel tijd en aandacht vraagt. De studenten kiezen ervoor om de opleiding over een langere periode uit te smeren, bijvoorbeeld drie of vier jaar.”

Verkeerde verwachtingen
Dat deze studenten volgend jaar waarschijnlijk weer het volledige collegetarief moeten betalen, vindt Smeets “heel vervelend”. “Zeker voor studenten die financiële afwegingen moeten maken. We weten nog niet of studenten gaan zeggen: ‘Dan kan ik niet meer studeren’.”

“Ik vermoed wel dat studenten ervan uitgingen dat ze wat langer over hun studie konden doen, omdat ze per studiepunt betalen. Veel studenten hebben er misschien juist om die reden voor gekozen om het in twee jaar te doen, in plaats van ‘door te pakken’ en alles in één jaar te plannen. Daar zit ik wel een beetje mee in mijn maag: aan studenten is toegezegd dat zij kunnen flexstuderen. Wij gingen ervan uit dat er nog een tijdje zou zijn, omdat alle seinen op groen stonden voor een wetswijziging. Het is heel vervelend dat studenten hier nu mee te maken krijgen.”

Medezeggenschap
Dat het bericht uit Den Haag voor iedereen onverwacht kwam, blijkt ook uit het feit dat studentraadsleden van de PvdUS net klaar waren met het schrijven van een nota over de uitbreiding van het flexstuderen. De studentenpartij zet zich al jarenlang in voor het flexstuderen en de studentleden van de Universiteitsraad zijn zelf vaak flexstudenten. Dit jaar is dat ongeveer de helft, vertelt Maud Duurkens, fractievoorzitter van de PvdUS.

Maud is tevreden over het flexstuderen. Sterker nog, het is een van de redenen dat ze een raadsjaar is gaan doen, vertelt ze. “Als ik niet had kunnen flexstuderen, had ik dit waarschijnlijk niet gedaan. Vermoedelijk had ik anders gedacht: ‘Als ik toch het volledige collegegeld betaal, wil ik er ook alles uit halen en niet half studeren’,”

Moeilijke zoektocht
Maud vreest dat extra kosten de drempel om de medezeggenschap in te gaan, verhoogt. Terwijl de Universiteitsraad, vanwege het teruglopende animo voor de medezeggenschap, al grote moeite heeft met het vinden van opvolgers. Maud verwacht dat dit probleem alleen maar groter wordt.

“Het wordt lastiger als je zegt: ‘In het bestuursjaar ga je 28 uur per week steken, je moet ingeschreven staan bij je studie – waar je 2000 euro aan collegegeld betaalt – maar je kan het niet helemaal volgen, dus je gaat wel studievertraging oplopen’. Dat maakt de medezeggenschap onaantrekkelijk en we voorzien hier problemen mee.”

“Stel dat het echt stopt, dan hoop ik dat de universiteit studenten die iets voor de universiteit betekenen, financieel tegemoet wil komen”, zegt Maud. “Er zijn binnen de universiteit nog wel andere regelingen, maar dat is nu vrij onoverzichtelijk.”

De onderwijsinstellingen zijn nog met het ministerie van Onderwijs in gesprek om de minister op andere gedachten te brengen. Maar het ziet er volgens Van den Hoeven niet naar uit dat het plan om nu te stoppen van tafel gaat.