Hoe kun je het beste omgaan met je studieschuld?

Studenten hebben steeds hogere schulden. Door de invoering van het leenstelsel en de stijgende prijzen voor levensonderhoud zijn bedragen als 30.000 en 50.000 euro heel normaal geworden onder leenstelselstudenten - met vergaande gevolgen voor bijvoorbeeld het kopen van een huis of het starten van een gezin. Interviews met (oud)-studenten laten zien dat er allerlei manieren zijn om met zo’n schuld om te gaan: van versneld aflossen tot vermogen opbouwen, of juist mikken op kwijtschelding. Wat zijn deze opties en wat voor haken en ogen zitten daaraan?

Krimpende schuld
In brede zin kunnen oud-studenten op twee manieren met hun schuld omgaan: versneld aflossen, of geld sparen. Extra aflossen lijkt meer en meer in zwang te raken. Vanaf twee jaar na het afstuderen moet je als oud-student maandelijks aflossen, op basis van je inkomen (zie kader). Maar naast dit verplichte bedrag, kiest bijna één op de drie oud-studenten ervoor om ook extra af te lossen, blijkt uit cijfers van DUO over vorig jaar. Gemiddeld gaat het om 3000 euro per jaar. Waarschijnlijk storten de studenten dit extra bedrag in reactie op de stijgende rente op de lening, die vorig jaar is vervijfvoudigd van 0,46 naar 2,56 procent, stelt DUO. 

Het lijkt een logische keuze: door sneller af te lossen, ben je sneller van de schuld af en betaal je minder rente. Maar dit ligt wat ingewikkelder door de invloed van inflatie, waardoor niet alleen geld maar ook schulden relatief minder waard worden. De schulden worden door inflatie “in reële zin kleiner”, schreef voormalig minister Dijkgraaf in 2022. Dat jaar was de inflatie in Nederland met 10 procent ongekend hoog, en ook het percentage van vorig jaar (3,9 procent) lag ruim boven de rente op de studieschuld. Maar er is wel een belangrijke voorwaarde voor Dijkgraafs krimp: het inkomen van mensen met schuld moet namelijk wél met de inflatie meestijgen, en dat gebeurt niet per se voor iedereen.

Of versneld aflossen op de lange termijn een goed idee is, hangt dus onder andere af van de toekomstige loonstijgingen en inflatiecijfers. En deze zijn moeilijk te voorspellen.

Grillige rente
Een deel van de (oud)-studenten gebruikt zijn geld liever om te sparen. Sommige Europese banken bieden spaarrekeningen aan met 3 tot 4 procent rente per jaar - waardoor sparen voordeliger is dan de studieschuld afbetalen. Het geld op deze rekeningen wordt tot maximaal één ton per persoon wettelijk beschermd, waardoor het risico miniem is. Een nog hoger rendement behalen sommige (oud)-studenten door hun geld te beleggen. 

Voor studenten die al een aardig vermogen hebben opgebouwd, is er bovendien nog een extra reden om niet extra af te betalen: bij het berekenen van de vermogensbelasting mag je namelijk de studieschuld aftrekken van je gespaarde vermogen. Hierdoor hoef je deze belasting pas te betalen als je ruim boven de standaard vermogensgrens van 57.000 euro komt.

Geld sparen terwijl je nog een grote studieschuld hebt, lijkt lucratief, maar is niet verstandig, zegt Karin Radstaak van financieel voorlichtingsinstituut Nibud. Met beleggen loop je het risico geld kwijt te raken, en de winstmarge op spaarrekeningen kan met de tijd lager worden en onder de rente op studieschuld vallen. Deze rente kan bovendien erg grillig zijn, zegt ze. “Zoals we vorig jaar hebben gezien, kan de rente ineens gaan stijgen. Door te sparen of te beleggen ben je dus eigenlijk een beetje aan het speculeren.” De onzekerheid van het meezeulen van de hoge schuld kan bovendien stress met zich meebrengen, en een probleem vormen wanneer je een hypotheek aan wilt vragen.

Foto: Shutterstock

Aflossen nog steeds niet voordelig voor hypotheek
De keuze tussen extra aflossen of sparen is van grote invloed op het krijgen van een hypotheek en voor veel oud-studenten is dit dan ook een groot pijnpunt. De studieschuld zou niet meewegen bij de aanvraag van een hypotheek, dachten studenten bij de invoering van het stelsel, maar uiteindelijk bleek de schuld het bedrag dat je maximaal kunt lenen drastisch te verlagen. Extra aflossen voelde bovendien zinloos: de banken keken bij de aanvraag van een hypotheek naar de hoogtevan de originele schuld.. 

Maar sinds 2024 hanteren de banken een andere methode, en kijken ze naar het wettelijke maandbedrag dat iemand moet betalen. Wanneer oud-studenten een deel van de schuld afbetalen, daalt het maandbedrag waardoor het mogelijk is om meer hypotheek te krijgen. 

Toch is het nog maar de vraag of het zin heeft om extra af te lossen. Berekeningen met de rekentools van de drie grote hypotheekverstrekkers (Rabobank, ING en ABN Amro) laten zien dat per 10.000 euro die je afbetaalt, je ongeveer 9.800 euro extra kan lenen. Daarnaast is de hypotheekrente van ongeveer 4 procent een stukje hoger dan de rente op studieschuld - zelfs wanneer je rekening houdt met de hypotheekrenteaftrek. Als je een huis wilt kopen, lijkt het dus nog steeds voordeliger om geld te sparen en zo een lagere hypotheek aan te vragen.

Tot slot is het handig om bij het kopen van een huis een spaarpot te hebben voor verbouwingen en extra kosten waar je vaak geen hypotheek voor krijgt, zoals makelaarskosten en het bedrag dat je extra betaald bovenop de taxatiewaarde van een een woning – overbieden is in veel gemeenten zoals Utrecht vaak nog nodig om een huis in de wacht te slepen.

Kwijtschelden of kinderen?
Tot slot is er voor sommige studenten nog een reden om niet extra af te lossen: namelijk de kans op kwijtschelding. Omdat studenten nooit meer dan 4 procent hoeven te betalen van het deel van het salaris dat boven het minimumloon uitkomt, bestaat voor studenten met een hoge schuld en een laag inkomen de kans dat er na de termijn van 35 jaar nog een flinke hoeveelheid schuld overblijft, dat vervolgens wordt kwijtgescholden. Iemand met een halve ton studieschuld, 2,56 procent rente en een modaal inkomen (44.000 euro per jaar), zou bijvoorbeeld in 35 jaar zo’n 31.000 euro moeten betalen. De resterende 48.000 euro wordt vervolgens kwijtgescholden.

Hoewel sommige studenten hier wel op rekenen, zit ook deze strategie vol onzekerheden. Zo is het lastig te bepalen hoeveel je gaat verdienen. Wellicht maak je rond je vijftigste plots een groei door in je carrière, en moet je ineens toch de volledige schuld én opgebouwde rente afbetalen. Of misschien ga je vanwege ongelukkige omstandigheden parttime werken, en is elke euro die je extra hebt afgelost ‘voor niets’ geweest omdat het grootste deel van de schuld alsnog wordt kwijtgescholden.

Het is niet rendabel om voor deze regeling met opzet minder te verdienen, maar het loont wel om gezinsvorming en trouwen uit te stellen. Wanneer je een fiscaal partner hebt (iemand met wie je samenwoont of in een huis woont met een minderjarig kind) wordt de draagkrachtberekening namelijk minder voordelig, en moet je per maand meer aflossen. Om er daarom maar voor te kiezen single en kinderloos te blijven is ‘waanzin’, zegt Radstaak. “Je hebt geen idee hoe het leven loopt; misschien kom je over een jaar of tien wel een heel leuk iemand tegen. Je kan belangrijke ontwikkelingen en gebeurtenissen in je leven toch niet  laten afhangen van je studieschuld?” Bovendien zou het kunnen dat de overheid na een aantal decennia ervoor kiest de regeling aan te passen, waardoor alle toewijding voor niks is geweest.

Zelfs al is de kans op kwijtschelding klein, al met al lijkt extra sparen een voordeligere optie dan extra aflossen. Je kunt je natuurlijk wel afvragen hoe ethisch het is om geld dat je van de samenleving hebt geleend, op te potten. Het in stand houden van een hoge schuld kan daarnaast voor sommigen veel stress geven, en op lange termijn slecht uitpakken als bijvoorbeeld de rente verder stijgt. Maar voorlopig kiezen de meeste studenten voor de optie die momenteel het beste is voor vermogensopbouw en het kopen van een huis: sparen.

Foto's Shutterstock, illustratie DUB

Hoeveel moet je afbetalen?
Voor het aflossen van studieschuld berekent DUO zowel een wettelijk bedrag als een bedrag op basis van inkomen. Het wettelijke maandbedrag omvat de totale studieschuld, plus rente, per maand verdeeld over de gehele aflosperiode. Om ervoor te zorgen dat afgestudeerden niet in de problemen komen met het terugbetalen, houdt DUO rekening met de ‘draagkracht’ van mensen. Dit houdt in dat afgestudeerden nooit meer hoeven te betalen dan 4 procent over het inkomen dat ze boven het minimumloon verdienen. Verdien je bijvoorbeeld per maand 1000 euro boven het minimumloon (in totaal zo’n 3000 euro), dan betaal je per maand ongeveer 40 euro af.

Wanneer je een samenlevingscontract afsluit of kinderen krijgt, wordt ook het inkomen van je partner meegenomen in de draagkrachtberekening. Je betaalt dan 4 procent over alles wat je samen boven 143 procent van het minimumloon verdient. Afhankelijk van het inkomen van je partner, kan het maandbedrag daarom sterk stijgen.

Aflossen met twee of meer leningen
Studenten die twee of meer leningen hebben bij DUO en extra willen aflossen, moeten de lening waar de hoogste rente op wordt berekend eerst aflossen. Dat is financieel natuurlijk het voordeligst, weet het Hoger Onderwijs Persbureau. Studenten die hiervan gebruik willen maken, moeten daarvoor wel contact opnemen met DUO. “Bij een extra aflossing kun je achteraf bepalen van welk leendeel het bedrag wordt afgetrokken. Dat is altijd mogelijk”, zegt een woordvoerder. Die keuzemogelijkheid is er niet bij de gewone, maandelijkse aflossing voor al je leendelen bij elkaar. “Die worden volgens een vaste structuur afbetaald”, aldus de woordvoerder. De afgelopen twee jaar is de rente op studieschulden tweemaal verhoogd. Van nul naar 0,46 procent in januari 2023 en naar 2,56 procent per 2024.