Nieuwe onderwijslokalen met blik op de toekomst stellen de studenten centraal

Sinds de komst van corona is er veel aandacht uitgegaan naar het online onderwijs. Toch hielden de ideeënmakers van Educate-it ook hun ogen open om het onderwijs op locatie te blijven vernieuwen. Uitgangspunt is daarbij om de student actief bezig te laten zijn met de leerstof, het onderwijs moet geen eenrichtingsverkeer zijn van de docent naar de studenten. Er moet ruimte zijn om instructie te geven, om zelfstandig te werken en om in groepjes samen te werken. Ook moeten er mogelijkheden zijn voor digitale componenten, zoals het leggen van online contact of het delen van informatie via schermen. De klassieke vorm van een docent die voor de klas staat, kan door een andere indeling van een onderwijszaal doorbroken worden.

Voor iedereen te reserveren
De ontwikkeling van deze nieuwe concepten loopt al een tijdje. Voor dit collegejaar kregen drie zalen de titel Future Learning Space. “Dat we deze zalen nu het predicaat ‘Future Learning Space’ geven komt voort uit het idee dat iedereen op de UU deze ruimtes nu kan reserveren. Het zijn geen experimentele labs, maar ruimtes die gewoon voor het onderwijs gebruikt kunnen worden. Docenten krijgen daarbij extra ondersteuning van een multidisciplinair team hoe ze optimaal van de mogelijkheden gebruik kunnen maken in hun onderwijs en er is een intakegesprek zodat de docenten weten dat het zalen zijn met een  bijzondere karakter en dat je als docent dus niet voor de klas staat”, vertelt Jasper van Winden van het Centre for Academic Teaching die dit project begeleidt.

Docent in het midden van de zaal
Vorige week vrijdag tijdens het Herfstfestival van het Teaching & Learning Lab vond de officiële opening plaats van de Hybrid Active Learning Classroom op de Bolognalaan.  De zaal bestaat al enige tijd. Het nieuwe is de hybride functie die recent is toegevoegd. Een paar dagen voor de opening is de ruimte gevuld met studenten van de nieuwe master Charm EU, het internationale samenwerkingsverband van vijf universiteiten op het gebied van duurzaamheid waar DUB recent een artikel over schreef.

Docent loopt rond in Hybrid Active Learning Classroom Foto: DUB

De zaal is ruim van opzet, aan de randen staan zo’n acht tafels vast aan een gigantisch scherm. Daar werken groepjes studenten. In het midden van de ruimte heeft de docent een eigen computer staan van waaruit hij instructie geeft. Hij kan de leerstof doorzetten naar de schermen bij de werktafels.

Bij de entree is nog een gigantisch scherm dat openstaat op een enorm google-docs bestand. Groepjes moeten later zelfstandig aan een opdracht werken en de gegevens invoeren in dit bestand wat iedereen direct kan zien. Onder het gigantische scherm is nog een monitor zichtbaar. Hierop zijn de studenten van andere universiteiten die in de master participeren te zien via een live-verbinding. Zo zien we tegelijk studenten in Dublin, Barcelona, Boedapest en Montpellier aan het werk. Zo maakt deze groep direct gebruik van de nieuwe hybridefunctie.

“Voor ons is dit een prachtige zaal om te werken”, zegt docent Jasper van Vught “Je maakt optimaal gebruik van de digitale mogelijkheden en tegelijk kunnen studenten hier in de zaal op een prettige manier samenwerken.”

Zaal kan elke dag anders worden ingericht
Een andere erkende onderwijsruimte is het Teaching & Learning Lab (TLL) in het Buys Ballot gebouw. Dit initiatief bestaat al vijf jaar en was vooral bedoeld als experimenteerruimte voor zowel voortgezet als hoger onderwijs om te ontdekken hoe je het onderwijs zou kunnen vernieuwen. Het TLL bestaat uit drie ruimtes, twee onderwijszalen en een studio. DUB schreef hierover een artikel in 2016. Het wordt nu als Future Learning Space erkend om meer UU cursussen de gelegenheid te geven er gebruik van te maken.

In de onderwijs-testruimtes van het Teaching & Learning Lab bepaalt het onderwijs de indeling van de ruimte, in plaats van dat de ruimte oplegt hoe de docent onderwijs geeft. Tafels en stoelen, zit- of statafels of juist helemaal geen meubilair: je kunt de onderwijsruimtes naar eigen inzicht inrichten. Daarnaast is er moderne apparatuur beschikbaar die tijdens het onderwijsmoment ingezet kan worden, zoals digitale whiteboards, een interactieve muur voor mindmapping en brainstormsessies en observatiecamera’s voor vakdidactisch onderzoek.

In één van de lokalen bereiden twee docenten van het onderwijsprogramma Living Pasts de eindpresentatie deze middag van hun studenten voor. In dit onderwijsproject werken studenten in groepjes aan een project waarbij ze een stukje van de Utrechtse geschiedenis zichtbaar maken. Ook hier schreef DUB al eerder een verhaal over.

Teaching & Learning Lab Foto: DUB

De docenten bereiden een sessie op Teams voor waarbij zowel de studenten als de maatschappelijke partners zullen inloggen. “We zijn vijf minuten voor we live gaan”, zegt één van de docenten.

Deze keer is de bijeenkomst digitaal, maar gedurende de cursus zaten ze met de groep studenten in de grotere zaal van het TLL. Daar hebben ze de zaal al naar gelang de inhoud van het werkcollege op flexibele wijze ingericht. Docent Simon Dirks: “Je kunt kiezen welk meubilair je nodig hebt. De tafels kan je in hoogte laten variëren. De ene keer past het goed om staanplekken te hebben, waarbij de studenten ook makkelijk van de ene tafel naar de andere kunnen lopen. De andere keer is het beter om de tafels lager te zetten zodat ze beter kunnen samenwerken.”

Online college voelt als fysieke ontmoeting
Tenslotte is de Virtual Classroom in het Ruppertgebouw aangewezen als officiële Future Learning Space. Dit is een kleine ruimte waarbij je binnenkomt door zwarte gordijnen opzij te schuiven, wat de indruk geeft dat je een studio binnentreedt. In het midden staat een houten desk met uitzicht op zes grote schermen.  Deze Virtual classroom is ontworpen om een digitale bijeenkomst te laten voelen als een fysieke ontmoeting. De docent staat voor de schermen en de zes schermen brengen levensgroot zes deelnemers per scherm in beeld. Zo kan de docent goed oogcontact houden met de maximaal 36 studenten en kan hen ook direct aanspreken. Een zevende scherm biedt de mogelijkheid om een PowerPoint te presenteren of een interactieve tool als een quiz. Deze vorm is bedoeld voor kleinschalig interactief online onderwijs; niet voor een grootschalig hoorcollege.

We zijn nog altijd bezig met de vraag hoe we de onderwijsruimtes beter kunnen inrichten”, zegt Jasper van Winden. “Het Utrechtse onderwijsmodel wil dat activerend leren centraal staat. Maar bij veel van de bestaande ruimtes is dat moeilijk te realiseren. Wij werken aan ontwikkeling van onderwijsruimtes die dat activerend leren kunnen stimuleren.”

Virtual Classroom Foto: DUB

Kleine aanpassing met groot effect
Om te kijken op welke wijze dat het beste kan, is er een werkgroep Co-Creation Community Learning Spaces opgericht bestaande uit zowel docenten, studenten als beleidsmedewerkers. Zij komen maandelijks bij elkaar om te filosoferen over vernieuwingen. Bij de laatste bijeenkomst eind september gaven de studenten en docenten aan wat ze op basis van hun ervaring zinvol lijkt en wat volgens hen niet zal werken. “Dat helpt enorm”, vertelt Jasper van Winden. “Een kleine aanpassing vanuit zo’n praktische ervaring kan een enorm effect hebben. Zo kwamen de studenten en docenten met de opmerking dat stoelen zonder wieltjes niet goed werken in de Active Learning Classroom. Doordat de docent in het midden staat en je groepje naast je zit,  moet je voortdurend je blikveld veranderen. Dat hebben we toen aangepast.”

Hoorcollegezaal met groepswerk
Bij die bijeenkomst in september werden ook al een paar nieuwe ideeën gepresenteerd. Een ervan is de Learning Plaza. Dit zou een ruimte moeten zijn waarbij formeel en informeel contact door elkaar loopt. Er is ruimte voor een docent om instructie te geven, voor studenten om samen te werken, maar ook ruimte om elkaar informeel te ontmoeten. Dit project is nog in de oriënterende fase.

Tenslotte wordt gedacht aan een collaboratieve collegezaal. De collaboratieve collegezaal kenmerkt zich door afwisselende rijen van diepe en minder diepe tafels. In geval van een oplopende zaal, bevinden zich twee rijen per trede. Studenten aan ondiepe tafels kunnen zich omdraaien en vormen zo snel een groep met de studenten achter hen. Iedere groep is goed bereikbaar voor de docent en heeft de beschikking over een whiteboard. "Zo creëer je een hoorcollegezaal met de mogelijkheid om studenten in groepjes te laten samenwerken", legt Van Winden uit.

Een bijzondere variant is een volledig ronde collaboratieve collegezaal, geïnspireerd op de ronde collegezalen van Oregon State University, maar dan beter gericht op activerende werkvormen. Ook dit idee is nog in ontwikkeling voor de UU.