UB Science Park: een prijswinnend studeerhuis

Het plan voor een centrale universiteitsbibliotheek (UB) in wat toen nog De Uithof heette, ontstond aan het eind van de vorige eeuw. Boeken uit kleine bibliotheken van verschillende opleidingen en van het grotere filiaal aan de Wittevrouwenstraat, zouden hiernaartoe verhuizen. De nieuwe UB moest het centrum van De Uithof worden en daarom moest het een gebouw met veel aantrekkingskracht zijn, herinnert Bas Savenije zich. Hij was destijds bibliothecaris en opdrachtgever. “Het moest een ontmoetingsplaats worden voor studenten.” De afdeling Bouwzaken, zegt hij, wilde aansprekende architecten mooie gebouwen in De Uithof laten zetten. Zo had Rem Koolhaas het Educatorium ontworpen en is het Minnaertgebouw een creatie van  architecten Neutelings en Riedijk . “Ik had uiteraard geen problemen met een bijzondere architect!”

Op de aanbesteding reageerden zo’n veertig architecten met een voorstel, waarvan Savenije en zijn team er vijf uitnodigden. Onder hen was ook Ben van Berkel, die een paar jaar eerder de iconische Erasmusbrug – en later het Bloembergengebouw in De Uithof – had ontworpen. Savenije koos uiteindelijk voor Wiel Arets, met wie er veel interactie was tijdens de presentatie. “Wiel had één plaatje bij zich: een afbeelding van Mondriaans Victory Boogie Woogie. Die diende ter inspiratie. En toen ging hij tekenen op basis van wat wij wilden.”

Victory Boogie Woogie door Piet Mondriaan. Foto: Wikimedia Commons

Respect
Arets kreeg de opdracht. Hij ontving een uitgebreid programma van eisen waar de nieuwe UB aan moest voldoen, maar had vrijheid daar zelf vorm aan te geven. Een wens vanuit de universiteit was dat je moest kunnen zien dat er depots en kantoren waren als je in de bieb was. En dat de medewerkers vanuit de kantoren ook de bieb in konden kijken. Arets dacht dan ook aan een open structuur.

De open structuur van de Universiteitsbibliotheek-USP Foto: DUB

Ter inspiratie ging Arets met Savenije naar de openbare bibliotheek in Münster, en de Staatsbibliotheek van Berlijn. “Die heeft een hele open leeszaal, als een grote vallei. Je kon daar een speld horen vallen.” En ook van de bieb van het jongensinternaat in Exeter (VS) die ze bezochten ziet Savenije elementen terug in de UB. “Die heeft ook een open structuur, maar wel met hoekjes en doorkijkjes.” Savenije stond ervan te kijken hoe netjes en strak het er nog uitzag, ondanks al die pubers. Hij vroeg aan de directeur hoe dat kon. “’Dat komt omdat ze respect voor het gebouw hebben’, zei hij Dat heb ik altijd onthouden.”

Phillips Exeter Library, New Hampshire. Pablo Sanchez

Kinderziektes en kosten
Arets begon met bouwen. Hij vond zichtbaarheid van de collectie belangrijk. De depots – de ruimtes van de UB waar bijzondere boeken worden bewaard - werden zwevende blokken in een grote open ruimte, met daar bovenop de leeszalen en studieplekken. Op de zijkant van de depots werd een reliëf gedrukt, gebaseerd op een foto van Kim Zwarts die veel met architecten samenwerkt. In tegenstelling tot bamboe, waar het op het eerste gezicht op lijkt, zijn het wilgen. Het reliëf zorgde naast decoratie ook voor geluidsdemping. De foto is ook gedrukt op de glasplaten aan de zijkanten, en werkt daar goed voor zonwering omdat het iets meer dan vijftig procent van het licht tegenhoudt.

De UB USP in aanbouw. Foto: DUB-archief

Bijzondere ramen met print. Foto: DUB

De bouwkosten bleken een constant discussiepunt in de Universiteitsraad. Er was 100,5 miljoen gulden begroot, maar er bleek minimaal 155 miljoen nodig. Een verhoging waar de universiteitsraad na veel discussie mee instemde.

Om iets aan de onvrede over de kosten te doen, stelde Savenije de Boothzaal gratis beschikbaar aan de universiteit voor alle academische doeleinden. “Eindelijk had De Uithof er een aula bij, en daar werd heel veel gebruik van gemaakt. Het was binnen de kortste keren stervenspopulair. We hebben acties ondernomen, zoals rondleidingen, om het gevoel te geven dat het een gebouw van de universiteit was, en niet van de bibliotheek.”

Stevig potje biebseks
Arets ontwerp viel in de prijzen. Hij ontving de Rietveldprijs 2005, en in hetzelfde jaar de Betonprijs, vanwege het vele en innovatieve gebruik hiervan. Toch rekende het gebouw niet op onverdeeld enthousiasme, en waren er in het begin wat kinderziektes. In de toiletten beneden hing een spiegel bij de urinoirs zo gepositioneerd, dat je bij binnenkomst recht in het kruis van de plassende man keek. En de crèmekleurige vloer maakte het moeilijk te zien waar de trap begint in de hal. “Zwart tape moet de bezoeker behoeden voor gebroken benen”, valt te lezen in het Ublad – de voorloper van DUB – van 23 september 2004. Aangebracht nadat Savenije “de allereerste [was] die van de verhoogde hellingbaan op de eerste verdieping viel.”

Foto: DUB-archief

Sommige medewerkers vonden de kleur zwart deprimerend. Kussens in de vensterbanken moesten de kantoren wat opleuken. “Het is zo donker met die zwarte muren. Vandaar de gekleurde kussens”, vertelt een medewerker destijds. Op de derde verdieping zorgen licht doorschijnende deuren, waarachter je schimmen ziet bewegen, voor ongemak bij toiletgebruikers. En er was een onvoorzien gevolg van het feit dat je studieruimtes op de zesde verdieping van binnenuit kon afsluiten. Doordat de deur van melkglas was, waar je niet doorheen kon kijken, was het bij uitstek een plek voor seksuele escapades – of een “stevig potje biebseks”, zoals de verslaggever het in 2005 verwoordde. Momenteel zijn de deuren helemaal verwijderd – maar dat heeft te maken met de ventilatie en is een overblijfsel uit de coronaperiode.

Brandoefening
Het waren dingen die relatief eenvoudig te fiksen waren. Maar één ding bleef een klein pijnpunt voor Savenije. “Wij wilden een aansprekende ingang, zodat je de UB als het ware ingezogen wordt als je aankomt.” Dat zag Savenije anders voor zich dan de drie draaideuren die er nu zijn. “Het idee van de architect was: je komt binnen door een kleine ingang, gaat de trap op en wordt compleet overdonderd door de grandeur van het gebouw.” Daarnaast zou de eenpersoonsdraaideur gelegenheid bieden voor gesprekjes, wachtend tot de hele groep één voor één door de deur was gegaan.

Savenije herinnert zich een brandoefening van destijds. “Ik ben toen bij die deuren op de trap gaan zitten om te kijken hoe de mensen naar buiten gingen,” vertelt hij lachend. “Ik hoopte dat daarbij zou blijken dat die deuren onvoldoende waren bij een brandalarm, zodat we iets meer konden eisen. Maar wat bleek: als het brandalarm afging, gingen er nog twee deuren open, dus iedereen kon zo naar buiten.” 

In de twintig jaar dat het pand er staat, is er nauwelijks iets aangepast. Dat kan ook niet zomaar. Daarover zijn afspraken gemaakt met de architect – iets wat overigens niet ongebruikelijk is, merkt Savenije op. Zo moet de foto van Arets’ kinderen in espressobar Gutenberg die er al 20 jaar hangt daar ook blijven hangen.

Ondertussen blijft de bibliotheek erkenning oogsten: in 2016 werd het gebouw door CNN uitgeroepen tot een van de zeventien mooiste bibliotheken ter wereld. En dit jaar wees de gemeente de UB aan als jong monument, dus mag het niet zonder speciale toestemming verbouwd of gesloopt worden. En nog steeds komen er mensen vanuit de hele wereld om met eigen ogen dit bouwwerk te verkennen.

UB USP merchandise. Foto: Dirk Hooijer